ABŞ prezidenti Donald Tramp da daxil olmaqla Yeddilik Qrupunun (G7) liderləri İran və İsrail arasında gərginləşən münaqişə ilə bağlı ümumi dil tapa biləcəklərini müzakirə etmək üçün iyunun 16-da Kanadanın Kananaskis daq qəsəbəsində görüşməyi planlaşdırırlar.
Üç gün davam edəcək sammit Trampın beynəlxalq diplomatik təqvimə qayıdışını qeyd edir.
Qeyd edək ki, Tramp normaları pozmaqla və dost və düşmənə geniş tariflər tətbiq etməklə müttəfiqlərini təəccübləndirib.
Kanadanın Baş naziri Mark Karni Britaniya, Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya, Yaponiya və ABŞ da daxil olmaqla zəngin sənaye demokratiyaları klubu daxilində fikir ayrılıqlarını minimuma endirmək məqsədi daşıyan gündəliyi müəyyən edib.
Amma sammitə iki gün qalmış İsrail İrana sürpriz, irimiqyaslı hərbi hücumla dünyanı şoka saldı. Kanada hazırda İsrail və İrana birgə müraciət etmək üçün digər ölkələrlə danışıqlar aparır.
Bu bəyanat gərginliyin azaldılmasını tələb edə və ya İsrailin İranın mübahisəli nüvə işi ilə bağlı “özünü müdafiə etmək hüququna” malik olduğunu bildirə bilər. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen sammitdən əvvəl İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu ilə danışdığını və İranı günahkar qəbul etdiklərini söyləyib.
O, "Əlbəttə, mən düşünürəm ki, danışıqlar yolu ilə həll uzunmüddətli perspektivdə ən yaxşı həll yoludur" deyib, ancaq dərhal atşkəs çağırışı etməkdən imtina edib.
Tramp İsrailin ABŞ silahlarından istifadə edərək həyata keçirdiyi hücumları tərifləyib, lakin Netanyahunun ABŞ-ın danışıqlar yolu ilə həll yolu axtarmasına baxmayaraq, hücumları təxirə salmamaq qərarına məhəl qoymadığını deyib.
Yaponiya isə İranla tarixən dostluq münasibətləri davam etdirməsinə baxmayaraq, ABŞ və onun avropalı müttəfiqlərindən fərqli olaraq İsrailin hücumlarını “dərin təəssüf doğuran” adlandırıb.
Avropalı güclər Qəzzada humanitar vəziyyətlə bağlı ayrı-ayrı narahatlıqlara baxmayaraq, İrana hücumlara görə İsraili tənqid etməkdən çəkiniblər. Fransa prezidenti Emmanuel Makron təmkinli olmağa çağırıb, İranı ABŞ-la danışıqları bərpa etməyə çağırıb və Tehranı nüvə proqramı ilə bağlı gərginliyi artırmaqda ittiham edib.
Trampın Kanadaya səfəri ABŞ-ın şimal qonşusunu istehza ilə “51-ci dövlət” adlandırmasına baxmayaraq baş verib. Mart ayında Castin Trüdonu əvəz edə bilməsi ilə tanınan keçmiş mərkəzi bankir Mark Karni Trampla Kanada arasındakı gərginliyi azaltmağı bacarıb.
Qeyd edək ki, Tramp 2018-ci ildə Kanadada keçirilən G7 sammitini erkən tərk etdi və Trudeaunu təhqir edən tvitlər yazaraq ABŞ-ı yekun bəyanatdan kənarda tutdu. Lakin dərin gərginlik hələ də qalmaqdadır. Tramp azad ticarətə əsaslanan qlobal iqtisadi nizamı əsaslı şəkildə dəyişməyi hədəfləyir və həm dostlara, həm də düşmənlərə geniş tariflər tətbiq edəcəyinə söz verib.
Von der Leyen avropalıların iyunun 14-də Trampla telefon danışığında həll yolu tapacağına ümid etdiyini bildirib və ABŞ-ın yanaşmasını üstüörtülü tənqid edib "Gəlin ticarətimizi ədalətli, proqnozlaşdırıla bilən və açıq saxlayaq. Hamımız proteksionizmdən imtina etməliyik" deyib.
Von der Leyen həmçinin Yeddilik Qrupunu İran və Ukrayna böhranlarını əlaqələndirməyə çağırıb. "İran dizaynı və istehsalı olan eyni tipli pilotsuz təyyarələr və ballistik raketlər Ukrayna və İsrailin şəhərlərini fərq qoymadan vurur. Bu təhdidlərə birlikdə qarşı çıxmaq lazımdır", -deyə o qeyd edib..
Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski dəvət edilən qonaqlar arasındadır və fevral ayında Ağ Evdə görüşərkən onu açıq şəkildə təhqir edən Trampla danışmağa ümid edir. Tramp Ukraynanı Rusiya ilə tez bir zamanda razılaşmaya sövq edəcəyinə ümid edirdi, lakin Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ABŞ-ın ən azı müvəqqəti atəşkəs çağırışlarına müqavimət göstərməsi qarşısında məyus oldu.
Tramp iyunun 14-də Putinlə həm İsrail-İran münaqişəsi, həm də Ukrayna haqqında danışıb. Lakin Makron Putinin Yaxın Şərqdə vasitəçi ola biləcəyinə şübhə etdiyini bildirib.
Fransa prezidenti Qrenlandiyada dayandıqdan sonra Kananaskisə gəlib və burada Trampın Danimarkanın muxtar bölgəsi olan Qrenlandiyanı ələ keçirməklə hədələməsini pisləyib.
Tramp zirvəyə Vaşinqtonda ad gününə təsadüf edən və getdikcə avtoritar addımlar kimi qiymətləndirdiyi ümummilli etirazlara səhnə olan hərbi paradda iştirak etdikdən sonra gəlib.
