Keçən ay Avropa İttifaqı-İsrail Assosiasiya Şurasında Brüssel Qəzzanın yenidən qurulmasını, müddəti uzadılmış atəşkəs rejimini və köçkün fələstinlilərin öz evlərinə qayıtmasını dəstəklədi.
Hazırda Avropa İttifaqı-İsrail Assosiasiya Şurası İsrailin Qəzzaya yardım blokadasına qarşı çağırışları gücləndirir və İsrail qüvvələrinin qaçqın düşərgələrinə hücumlarını davam etdirdiyi və şimaldakı bütün şəhərləri hədəf aldığı işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki zorakılıqlardan “ciddi narahatlığını” ifadə edir.
Lakin Qəzzanın gələcəyinin formalaşdırılması və beynəlxalq hüququn qorunması ilə bağlı bütün söhbətlərə baxmayaraq, Avropa İttifaqının öz öhdəliklərini yerinə yetirmək istəmədiyinə dair əlamətlər var.
Maneələr bunlardır
Dərin bölünmələr və təsirə nail olmaqda çətinliklər
İsrail və Fələstinə qarşı rəqabətli mövqelər Avropa İttifaqının Qəzzanın yenidən qurulması ilə bağlı öhdəliyinə xələl gətirir.
Avropa İttifaqı Qəzza üçün bütün zorakılıq və ifratçılıqlara etiraz edən rəsmi Qahirənin 53 milyard dollarlıq müharibədən sonrakı yenidənqurma planını dəstəkləyib.
Bu plan fələstinlilərin Qəzzadan köçürülməsinin masada olmadığını açıq şəkildə göstərir. Lakin Avropa İttifaqının öz keçmişi İsrailin əsas pozuntularına görə cavabdehlikdən yayınma tarixi onun beynəlxalq humanitar hüququ dəstəkləmək və fələstinlilərin həyatını qorumaq vədini ziddiyyətli hala gətirir.
İspaniya və İrlandiyanın iki tərəf arasında ticarət və siyasi əlaqələrin əsas sənədi olan İsrail-Avropa İttifaqı Assosiasiya Sazişinə təcili yenidən baxılması tələblərilə daha çox maraqlanmağa ehtiyac yoxdur.
Həmin müqavilənin 2-ci maddəsi ikitərəfli münasibətləri açıq şəkildə “insan hüquqlarına hörmətlə” şərtləndirsə də, bir çox Avropa İttifaqıdövlətləri keçən həftə bu məsələni müzakirə etməkdən imtina etdilər.
Bu vəziyyət İsrailin soyqırımına, etnik təmizləməyə və insanlığa qarşı cinayətlərinə sürətli yol verir.
Ontariodakı Qərb Universitetinin hüquq fakültəsinin dosenti Mişel Lynk deyir: “Avropa İttifaqı dövlətləri, o cümlədən Almaniya, Macarıstan və Slovakiya İsraili ciddi bir tənqiddən qorumaq istəyir.
Bu, Avropa İttifaqının effektiv siyasi fəaliyyətinə mane olur və daha güclü olsaydı onun əldə edə biləcəyi siyasi gücün bir hissəsini azaldardı".
Hətta müəyyən birlik əldə olunsa belə, Avropa İttifaqının təsirində ciddi məhdudiyyətlər olacaq. Otuz ildən artıqdır ki, Birləşmiş Ştatlar İsrailin Fələstinlə mübahisəli sülh prosesinin formalaşmasında böyük rol oynayıb və indi onun təsiri Qəzzada yenidənqurma işlərinin dəstəklənməsini əhatə edir.
Vaşinqtonun geniş şəkildə qınanan Qəzzanın “ələ keçirilməsinə” artan dəstəyi, Brüssel fələstinlilərin daimi köçkünlüyünün qarşısını almağa çalışdığı üçün Avropa İttifaqının çətinliklərini artıra bilər.
Üstəlik, Avropa İttifaqının Misirin rəhbərlik etdiyi yenidənqurma planını həyata keçirmək səyi özlüyündə bir problemdir. Bu, nəticədə effektiv həyata keçirilməsi üçün ABŞ-ın dəstəyini tələb edə bilər.
Avropa İttifaqının təsirini daha da zəiflədən onun Qəzza və işğal altındakı İordan çayının qərb sahilində stabilləşdirilməsində zəif nəticələridir.
Keçmiş sanksiyalar israilli köçkünlərə və təşkilatlara qarşı heç bir ciddi dəyişiklik yaratmadı.
Bu, Fələstin xalqının ləyaqətini həqiqətən qoruyan əsas amil olan İsrail işğalının davamlılığını dəyişməyib.
Üstəlik, Avropa İttifaqı İsrailin erkən müharibə cinayətləri ilə bağlı xüsusi nümayəndəsinin təqdim etdiyi sübutlara məhəl qoymadı.
Siyasi əlaqələri dayandırmaq və ya silah ixracı lisenziyalarını rədd etmək tövsiyələrinə məhəl qoymadı.
Bu mövqelər İsrailin 15 ay davam edən soyqırımı zamanı bu rəftarlar açıq-aşkar görünəndə fələstinlilərin Avropa İttifaqının istiqamət dəyişdirə biləcəyinə necə itibar edə biləcəyi sualını doğurur.
Bütün bu çatışmazlıqlara baxmayaraq, Avropa İttifaqının istiqamət dəyişmə yolu daxildən gələ bilər.
İspaniya və İrlandiyanın Fələstinlə bağlı fəallığı bütün şübhələri aradan qaldırır.
İsrailin müharibə cinayətlərindəki iştirakçılıq
Avropa İttifaqının İsrailin müharibə cinayətlərinə qarşı ciddi iştirakçılıq riskini qəbul etmək istəyi də Fələstinlə bağlı etibarlılığını da zəiflədir.
İsrailin qanunsuz məskunlaşma genişləndirilməsinə daha çox baxmağa ehtiyav yoxdur.
Avropa İttifaqı məskunlaşmalarla ticarət və biznes əlaqələrini kəsməkdən imtina etdi.
Bu əlaqələri kəsmək Avropa İttifaqının Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin 2024-cü il qərarına uyğunluğunu təmin etmək üçün əsasdır. Lakin Avropa İttifaqı məskunlaşmalarla bağlı cinayətlərdə iştirak riski ilə üzləşir. Bu da qorumaq istədiyi fələstinlilərin əleyhinə olur.
Avropa İttifaqının işğal altındakı İordan çayının qərb sahili ilə bağlı indiyə qədər kifayət qədər addım atmaması da faktdır. Məcburi köçürülməyə nəzər salaq: Brüssel İsrailin son həftələrdə 40,000 fələstinlini məcburi köçürməsinə yalnız şifahi qınama ilə reaksiya verdi.
Avropa İttifaqının təzyiq göstərməməsi İsrailə işğal altındakı İordan çayının qərb sahilində onilliklər ərzində ən böyük məcburi köçürməni davam etdirmək üçün sərbəstlik verir və Baş nazir Benyamin Netanyahu rəhbərliyində qeyri-qanuni məskunlaşmaların genişləndirilməsi ilə bağlı qorxuları artırır.
Bütün bunlar zorakılıq risklərini necə azaldır və ya Fələstin ərazilərini nisbi sakitliyə necə yaxınlaşdırır?
Əksinə, Avropa İttifaqının işğal altındakı İordan çayının qərb sahili ilə bağlı passiv yanaşması İsrailin ifrat sağçı hökumətini gücləndirdi.
“İsrailin uzunmüddətli məqsədi mümkün qədər çox fələstinlini qovmaq və Fələstin suverenliyi iddialarını birdəfəlik aradan qaldırmaqdır,” deyə Kanadanın Mount Royal Universitetinin sosiologiya professoru Mühənnəd Ayaş “TRT World”ə bildirib.
“Bu məqsədlər Avropa İttifaqının ictimaiyyət qarşısında bəyan etdiyi məqsədlərə ziddir”-deyə o qeyd edib.
Avropa İttifaqının öz hərəkətləri Qəzza və işğal altındakı İordan çayının qərb sahilinin gələcəyi ilə bağlı yanaşmasını zəiflədir.
Blok İsrail və Fələstin məsələsində bölünmələrdən əziyyət çəkir, məhdud təsir imkanlarına malikdir və bəz üzv dövlətləri İsrailin soyqırımına dəstək vermişdir.
