NATO liderlərinin bu həftə keçiriləcək zirvə toplantısında hər üzv ölkənin iqtisadi istehsalının 5 faizini hərbi xərclərə ayırmasını vacib hala gətirən iddialı bir müdafiə xərcinə dair vəd açıqlamaları gözlənilir.
Bununla belə, açıqlamadan əvvəl də bəzi əsas müttəfiqlərin istisnalar əldə etməsi bu hədəfin nə dərəcədə mümkün olduğuna dair suallar doğurur. Baş nazir Pedro Sançes iyunun 22-də təsdiqlədi ki, İspaniya NATO-nun bir səhifəlik sammit bəyanatı yekunlaşarkən 5 faizlik hədəfdən azad olmaq barədə razılığa gəlib. Bildirilir ki, bəyanatda bütün müttəfiqlərin hədəfə sadiq qalmasını tələb edən əvvəlki bəyanatlar qüvvədə olmayacaq.
Digər tərəfdən, ABŞ prezidenti Donald Tramp müdafiə xərclərini artırmaq üçün müttəfiqlərə təzyiqin arxasında hərəkətverici qüvvə olaraq, 5% kriteriyanın yalnız ABŞ-a deyil, yalnız Amerikanın tərəfdaşlarına şamil edilməsinin vacibliyini bildirib.
5%-lik hədəf nəyi nəzərdə tutur?
Təklif olunan 5% xərc hədəfi iki hissədən ibarətdir. Birinci və ən çətini, NATO-nun uzun müddətdir davam edən 2 faizlik kriteriyadan kəskin artımla ÜDM-in 3,5%-nin əsas hərbi xərclərə ayrılmasını tələb edir. Hazırda 32 müttəfiqdən yalnız 22-si bu hədəfə çatmışdır.
İkinci 1,5% mülki infrastruktur, kibermüdafiə və sosial dayanıqlıq kimi daha geniş investisiyaları əhatə edəcək. Bu investisiyalara sürətli hərbi yerləşdirməni asanlaşdırmaq üçün yolların, limanların və hava limanlarının modernləşdirilməsi, hibrid və kiber müharibəyə hazırlıq daxildir. Əksər ölkələr sonuncu kateqoriyanı nisbətən rahatlıqla ödəyə bilsələr də, 3,5 faizlik müdafiə öhdəliyi xüsusilə İspaniya kimi ölkələr üçün ciddi problem yaradır.
NATO-nun hesablamalarına görə, İspaniya hazırda ÜDM-nin cəmi 1,28 faizini müdafiəyə xərcləyir ki, bu da alyansda ən aşağı göstəricidir. Sançez iddia edir ki, onun hökuməti bu rəqəmi 2,1 faizə qədər artıracaq ki, bu da NATO-nun hər bir üzv üçün xüsusi hərbi rollar və avadanlıq töhfələrinə daxil olan “qabiliyyət hədəflərinə” çatmaq üçün kifayətdir.
Daxili siyasi təzyiqlər
Sançesin hökuməti kövrək koalisiyadan asılı olduğu və siyasi mühitinə təsir edən korrupsiya iddiaları ilə mübarizə apardığı ölkədə artan təzyiq altındadır. Müxalifət partiyaları erkən seçkilərə çağırmağa başlayıb və bu, hərbi xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq səylərini daha da çətinləşdirir.
İspaniya həm də Avropada Ukraynaya hərbi yardıma ən aşağı yardım göstərən ölkələrdən biridir.
Avropa üçün artan risklər
Müdafiə xərclərini artırmaq üçün təzyiq Rusiyanın Ukrayna ilə müharibəsi və kiberhücumlardan tutmuş GPS siqnal qarışdırıcı və infrastrukturun təxribatına qədər qitədə böyüməkdə olan hibrid müharibəsi ilə bağlı artan narahatlıqlar fonunda baş verir. NATO planlaşdırıcıları deyirlər ki, Avropanı Rusiyanın potensial hücumundan qorumaq üçün ÜDM-in ən azı 3 faizi həcmində hərbi sərmayə lazımdır.
Almaniya, Norveç, İsveç, Hollandiya və Baltikyanı ölkələr də daxil olmaqla, bir sıra cəbhə xətti və Şimali Avropa ölkələrinin 5 faizlik hədəfə çatması və ya ondan çox olması gözlənilir. Təkcə Hollandiya öz öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün əlavə 16-19 milyard avroya (18-22 milyard dollar) ehtiyacı olacağını təxmin edir.
İspaniyanın xarici işlər naziri Hose Manuel Albares iyunun 23-də təkid etdi ki, diqqət yalnız faizlərə deyil, qabiliyyətlərə yönəldilməlidir və İspaniya ittifaqın ehtiyaclarını 2,1 faizlə ödəyə bilər.
Son tarix təyin olunur?
Alyansın gündəliyinə üzvlərin xərclərini nə qədər tez artırması da daxildir. Təklif olunan son tarix 2032-ci ildir ki, bu da NATO-nun əvvəlki açıq məqsədlərindən daha iddialı olardı. Lakin Rusiyanın yaxın 5-10 il ərzində yenidən hərbi qruplaşma qabiliyyəti ilə bağlı narahatlıqlar aktuallığı artırır.
Bəzi ölkələr, məsələn, İtaliya hədəfə çatmaq üçün onillik, digərləri isə daha sıx bir müddət istəyir. Müzakirələrə hətta 2029-cu ildə mümkün yenidən qiymətləndirmə və qalan üzvlər üçün 2035-ci ilə qədər uzadılmış son tarix də daxil edilib.
Yenə də Trampın da açıqladığı kimi, səbrlər tükənir: "Biz NATO-nu kifayət qədər uzun müddət daşımışıq. İndi növbə onlarındır."
