Çilidəki Vera C. Rubin Rəsədxanası tərəfindən çəkilmiş ilk dərin kosmos şəkilləri kosmosun milyonlarla qalaktika, minlərlə yeni kəşf edilmiş asteroid və yeni yaranan və nəfəs kəsən ulduz ilə dolu böyük bir sahəsini aşkar etdi.
800 milyon dollarlıq büdcə ilə ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən teleskop Çilinin mərkəzində Cerro Pachonda yerləşir. Qaranlıq səma və quru hava kainatı müşahidə etmək üçün ideal şərait yaradır.
İlk görüntülərdən biri Yer kürəsindən bir neçə min işıq ili uzaqlıqda yerləşən Trifid və Lagoon nebulalarını göstərilir. Yeddi saat ərzində çəkilmiş 678 ekspozisiyanı birləşdirərək yaradılan şəkil narıncı-qırmızı fonda çəhrayı rəngdə parıldayan dumanlıqları göstərir.
Şəkildə ulduzların doğulduğu yerlər görünməmiş təfərrüatlarla açıqlanır; əvvəllər zəif və ya görünməyən xüsusiyyətlər indi aydın görünür.
Başqa bir şəkil “Kosmik xəzinə sandığı” adlanır. Rubin rəsədxanasının tikinti direktoru Zeljko İveziç "Ulduzlar və qalaktikalarla dolu bir kainat - adi gözlə kosmosa bənzəyən ulduzlar arasındakı qara boşluqlar burada parıldayan xalçaya çevrilir" deyib.
Spiral, elliptik və çoxluqlu qalaktikalar qırmızı, mavi və narıncı çalarlarda görünür. Bu rənglər misli görünməmiş dəqiqliklə məsafə və ölçü kimi mühüm detalları üzə çıxarmaqla elm adamlarına kainatın genişlənmə tarixini daha yaxşı anlamağa kömək edir.
Alim Federika Bianko izah edir ki, teleskop daha geniş dalğa uzunluqlarını çəkir, ona görə də rənglər adi gözlə gördüklərinə tam uyğun gəlmir. Bunun əvəzinə, rənglər proxy təsvirlər kimi istifadə olunur: infraqırmızı qırmızı ilə, ultrabənövşəyi isə mavi ilə qoşalaşır, daha soyuq və daha isti obyektləri göstərir.
10 illik admiral gəmisi layihəsi
Şəklin interaktiv versiyası rəsədxananın saytında mövcuddur. Təhsil və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə elm rəhbəri Kler Hiqqs deyib: “Əgər siz böyüdüb oradakı qeyri-səlis qalaktikaya baxsanız, o qeyri-səlis nöqtəni görən ilk insan siz ola bilərsiniz”.
Rəsədxanada qabaqcıl 8,4 metrlik teleskop və indiyə qədər qurulmuş ən böyük rəqəmsal kamera var. O, hər gecə 20 terabayt məlumat ötürə bilən güclü məlumat sistemi ilə dəstəklənir.
Avtomobil ölçüsündə olan kamera 3200 meqapiksellik görüntülər çəkir. Tək bir Rubin təsviri üçün 400 ultra yüksək dəqiqlikli televizorun bir araya gətirilməsi tələb olunur.
Bu ilin sonunda rəsədxana özünün qabaqcıl layihəsi olan Keçmiş Zaman və Məkan Tədqiqatını (LSST) işə salacaq, o, növbəti onillikdə gecə səmasını hər gecə skan edərək, görünməmiş dəqiqliklə belə ən incə dəyişiklikləri aşkar edəcək.
Pioner amerikalı astronom Vera C. Rubinin adını daşıyan rəsədxana öz missiyasının mərkəzinə qaranlıq maddəni yerləşdirməklə öz irsini davam etdirir. Rubinin araşdırması qaranlıq maddənin ilk qəti sübutunu təqdim edib.
Qaranlıq enerji eyni dərəcədə sirli və son dərəcə güclü bir qüvvədir və kainatın genişlənməsini sürətləndirir. Qaranlıq maddə və qaranlıq enerjinin birlikdə kainatın 95%-ni təşkil etdiyi düşünülür, lakin onların dəqiq təbiəti hələ də məlum deyil.
"20 milyard qalaktikaya qədər müşahidə etməklə, biz bu uzaq qalaktikalardan gələn işığın bizə necə çatdığını öyrənəcəyik - və demək olar ki, hər qalaktikadan gələn işıq kainata nüfuz edən qaranlıq maddənin cazibə qüvvəsi ilə bükülür", - alim Aaron Rudman deyib və əlavə edib ki, bu, kosmik sirləri açmağa kömək edəcək.
ABŞ Milli Elm Fondu və Enerji Departamentinin birgə müəssisəsi olan rəsədxana həm də planetlərin müdafiəsi üçün indiyə qədər yaradılmış ən güclü alətlərdən biri hesab olunur.
Cəmi 10 saatlıq müşahidə zamanı Rubin Günəş sistemimizdə əvvəllər məlum olmayan 2104 asteroid aşkar etdi. Bunlara Yerə yaxın olan yeddi obyekt daxildir, lakin heç biri təhlükə yaratmır. Bütün digər yer və kosmos rəsədxanaları ildə təxminən 20.000 yeni asteroid kəşf edilir.
Çilinin qüruru
Çili dünyanın ən qabaqcıl astronomik alətlərindən bəzilərini, o cümlədən dünyanın ən güclü radio teleskopu olan ALMA Rəsədxanasını özündə birləşdirən 30-dan çox ölkənin teleskoplarına ev sahibliyi edir.
Cerro Tololo Rəsədxanası kainatın sürətlənən genişlənməsinin kəşf edilməsində mühüm rol oynayıb — bu nailiyyət 2011-ci ildə Fizika üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb.
Başqa bir böyük layihə olan Son Dərəcə Böyük Teleskopun 2027-ci ildə fəaliyyətə başlaması planlaşdırılır və bu, əvvəllər əlçatmaz olan kosmik məsafələri araşdırmağı vəd edir.
