Ukraynadakı müharibə kritik mərhələyə yaxınlaşa bilər. Səudiyyə Ərəbistanında keçirilən yüksək səviyyəli danışıqlardan sonra rəsmi Kiyev, Vaşinqtonun təklif etdiyi 30 günlük müvəqqəti atəşkəsə razılıq verib. Buna cavab olaraq, ABŞ hərbi yardımı və kəşfiyyat məlumatlarının paylaşımını bərpa edib, bu da münaqişənin dinamikasını yenidən dəyişdirib. Bu təklif Rusiyanı cavab verməyə məcbur etsə də, bəzi narahatlıqlar hələ də qalır.
Bu hadisələr fonunda bir sual yaranır: Türkiyə uzunmüddətli sülh prosesində hansı rolu oynayacaq?
Qərb dövlətlərindən fərqli olaraq, Türkiyə həm Rusiya, həm də Qərblə münasibətləri tarazlaşdıraraq praqmatik vasitəçi kimi mövqeyini qoruyub saxlayıb.
Bu strategiya yeni deyil—Ankara uzun müddətdir ki, geosiyasi mövqeyindən istifadə edərək regional sabitliyi qorumağa və strateji müstəqilliyini təmin etməyə çalışır. Lakin sülh danışıqları indi daha çox diqqət mərkəzində olduğu üçün Türkiyənin diplomatik və hərbi təsiri davamlı həllin təmin edilməsində həlledici ola bilər.
Şərq və Qərb arasında vasitəçi
Münaqişə başladığı gündən etibarən Türkiyə diqqətli bir diplomatik balans siyasətini yürüdüb. NATO üzvü olaraq, Rusiya təcavüzünü qınayıb və Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyib.
Eyni zamanda, Moskvaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməkdən imtina edərək, Rusiya ilə ticarət və təhlükəsizlik dialoqunu davam etdirib. Bu ikili yanaşma Türkiyəyə 2022-ci ildə İstanbulda keçirilən erkən atəşkəs danışıqlarını asanlaşdırmağa və qlobal ərzaq çatışmazlığını azaltmaq üçün Qara dəniz taxıl razılaşmasını təmin etməyə imkan verib.
Gərginliyin artmasına baxmayaraq, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan dialoq çağırışını davam etdirməkdə qətiyyətlidir. Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan isə yaxınlarda Ankaranın sülh danışıqlarına ev sahibliyi etməyə hazır olduğunu bir daha vurğulayıb və Türkiyənin ədalətli və davamlı sülhün təmin olunması mövzusundakı sadiqliyini göstərib. Bu, rəsmi Ankaranın daha geniş xarici siyasəti ilə uyğun gəlir.
Geosiyasi motivasiyalar
Türkiyənin vasitəçilik səylərinin əsas məqsədi sülh olsa da, strateji maraqlar da nəzərə alınır. Ukraynada uzunmüddətli müharibə regional ticarət yollarını poza, enerji təchizatına təsir göstərə və iqtisadi qeyri-müəyyənliyi dərinləşdirə bilər.
Bundan əlavə, əgər münaqişə Rusiya ilə NATO arasında birbaşa qarşıdurmaya çevrilərsə, Türkiyə daha çətin bir vəziyyətlə üzləşə bilər. Türkiyənin kritik rolu Londonda keçirilən son Avropa təhlükəsizlik sammitində bir daha vurğulandı. Bəzi Avropa liderləri Ankaranın Aİ-yə üzvlüyü məsələsində tərəddüd etsələr də, Polşanın Baş Naziri Donald Tusk martın 12-də Prezident Ərdoğanla görüşərək regional sabitliyi müzakirə etdi.
NATO-nun Baş Katibi Mark Rutte isə Aİ-ni Türkiyə ilə münasibətləri yaxşılaşdırmağa çağıraraq, ABŞ siyasətindəki dəyişikliklər fonunda kollektiv təhlükəsizlik və müdafiə imkanlarını gücləndirməyin vacibliyini vurğuladı.
Türkiyənin NATO dinamikası
Türkiyə NATO-nun təhlükəsizliyi mövzusunda aktiv şəkildə iştirak edir. Bir neçə gün əvvəl ABŞ Prezidenti Donald Trampın NATO öhdəliklərinə dair qeyri-müəyyən mövqeyi, Vaşinqtonun etibarlılığı ilə bağlı şübhələr yaratdı. Bu kontekstdə Türkiyənin güclü hərbi potensialı onu əvəzolunmaz təhlükəsizlik tərəfdaşı edir.
Rəsmi Ankara daha iddialı müdafiə siyasəti həyata keçirərək, yerli hərbi texnologiyalara sərmayə qoyur və əsas münaqişə zonalarında təsirini genişləndirir. Türkiyənin pilotsuz uçuş aparatları sənayesi Ukraynanın müdafiəsində mühüm rol oynayıb, genişlənən dəniz donanması isə Qara dənizin təhlükəsizliyinə nəzarəti təmin etmək mövzusundakı marağını vurğulayır.
ABŞ-ın diplomatik fəaliyyətə yenidən başlaması və atəşkəsin gündəmdə olması ilə Türkiyə indi sülh səylərinin növbəti mərhələsində rolunu necə müəyyənləşdirəcəyinə qərar verməlidir.
Əgər Rusiya təklifi qəbul edərsə, Ankara vasitəçi kimi hərəkət edə bilər. Lakin Moskva təklifi rədd edərsə, Türkiyənin təsiri həm NATO müttəfiqlərindən gələn təzyiqlər, həm də Rusiya ilə olan ticarət əlaqələri fonunda sınağa çəkilə bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi Ankara uzunmüddətli faydaları da nəzərə alır. Diplomatik səyləri müqabilində Türkiyə, Aİ-dən üzvlük danışıqlarının yenidən başlanmasını, Türkiyə vətəndaşları üçün vizasız səyahətə dair güzəştlərin edilməsi və gömrük razılaşmasının yenilənməsini tələb edə bilər.
