2015-ci ildə Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizi (CPEC) işə salındıqda, manşetlərin necə olacağı təxmin ediləndi: meqalayihə, geosiyasi oyun dəyişdirici, borc tələsi və ya inkişaf möcüzəsi. Amma heç kim qadınların adını çəkmədi. Nə üçün bəhs etsinlər? CPEC yollar və dəmir yolları barəsində idi, hüquq və təmsil ilə deyil.
Bununla belə, demək olar ki, on il sonra, CPEC onilliklər ərzində donorlar tərəfindən maliyyələşdirilən qadınları gücləndirmə proqramlarının ümumilikdə bacara bilmədiyi işləri görür: Pakistanlı qadınlara, xüsusən də ucqar və az xidmət göstərən ərazilərdə işləmək, hərəkət etmək və iqtisadiyyatda iştirak etməyə imkan yaradır. Bunu ritorika və ya siyasət vədləri ilə deyil, yollar, elektrik enerjisi və ictimai nəqliyyat vasitəsilə bacarır.
Bu, yuxarıdan aşağıya gender təşəbbüsünün hekayəsi deyil. Bu, demək olar ki, təsadüfən infrastrukturun Pakistanın qadınların səlahiyyətlərini artırmaq üçün ən təsirli alətinə çevrilməsinin hekayəsidir.
CPEC ümumilikdə geosiyasi qumar kimi tənqid olunur; borc narahatlıqları, strateji rəqabət və Çin təsiri baxımından qiymətləndirilir. Lakin siyasətçilər bunun qlobal nəticələrini müzakirə edərkən, Pakistan daxilində daha sakit bir transformasiya baş verir.
Uzun müddət baxımsız qalmış şəhər və kəndlərdə qadınlar ilk dəfə iqtisadiyyata qoşulurlar, çünki indi onları yollar birləşdirir, elektrik enerjisi daha etibarlıdır və nəhayət nəqliyyat əlçatandır. İnfrastruktur illər ərzində verilən siyasət vədlərinin yerinə yetirilmədiyini həyata keçirməyə başlayır.
Milyonlarla qadın üçün, xüsusən də Pakistanın kənd yerlərində nəqliyyat ilk maneə idi. Zəif infrastruktur marşrutları təhlükəli, uzun və ya sadəcə qeyri-mümkün etdi. Təhsilə və məşğulluğa təkcə mədəniyyət tərəfdən deyil, həm də yolların əlverişsiz olması, etibarsız nəqliyyat və elektrik enerjisinin çatışmazlığı mane olurdu. Bu dəyişməyə başlayır.
Gilgit-Baltistana nəzər salağın. Şimalda genişlənmiş Karakoram şossesi sayəsində turizm inkişaf edir və Hunzadakı Bozlanj kafe kimi qadınların idarə etdiyi müəssisələr bundan faydalanır.
Tamamilə yerli qadınlar tərəfindən idarə olunan kafe indi daimi ziyarətçi axınına xidmət edir. Təkmilləşdirilmiş nəqliyyat iqtisadi imkanların demək olar ki, mövcud olmadığı bir bölgəyə sabit gəlir, sabit məşğulluq və nadir muxtariyyət hissi gətirdi.
CPEC-in qaldırdığı təşəbbüslərdən əvvəl, yerli qadınların əksəriyyəti qeyri-rəsmi işləyirdi və ya ümumiyyətlə işləmirdi və az adam hətta biznesə başlamağı təsəvvür edə bilirdi. Dəyişiklik təkcə iqtisadi deyil; həm də mədənidir.
Pakistanın Planlaşdırma, İnkişaf və Xüsusi Təşəbbüslər Nazirliyinin rəsmiləri dəfələrlə CPEC-i inklüziv inkişaf üçün alət kimi təsvir edərək, onun regional bərabərsizliklərin azaldılmasında və xidmət olunmayan ərazilərdə məşğulluğa çıxışın genişləndirilməsində rolunu vurğulayırlar. Bu rəsmi məqsədlər indi bölgələrdə reallaşmağa başlayır.
Enerji və məşğulluq
Pakistanın idarə etdiyi Kəşmirdə qadınlar üçün ixtisaslı iş yerləri az olsa da, CPEC ilə əlaqəli enerji layihələri əvvəllər peşəsini köçürməyə və ya tərk etməyə məcbur olmuş qadın mühəndislər üçün yerində imkanlar yaradıb. Texniki rolların azlığı və məhdud hərəkət qabiliyyəti ilə bir çox bacarıqlı qadın evdə qalmağa üstünlük verirdi. İndi infrastruktur onlar üçün iş imkanı yaratdı.
Təsiri bütün ölkədə hiss olunur. Pəncabda, Faisalabaddakı tekstil fabrikləri CPEC çərçivəsində təkmilləşdirilmiş enerji təchizatı sayəsində istehsallarını artırır. Etibarlı elektrik enerjisi xüsusilə yarımixtisaslı qadın işçilər üçün sabit iş yerləri yardıb. CPEC-in xüsusi iqtisadi zonalarından biri olan Allama İqbal Sənaye Şəhəri sürətlə təkcə kişilərin deyil, həm də qadınların məşğulluq mərkəzinə çevrilir.
Artıq qadınların formal işçi qüvvəsində iştirakının əsas hərəkətverici qüvvənin sənayə sahəsində iş olduğu bir əyalətdə uzunmüddətli işləri var.
Sonda mədəniyyət paytaxtı Lahordan danışağın: burada Orange Line Metro minlərlə qadın üçün şəhər hərəkətliliyini yaxşılaşdırdı.
Etibarlı və sərfəli ictimai nəqliyyat bütün şəhərdə iş və təhsilə çıxışı asanlaşdırdı, bahalı avtomobil çağırma proqramlarından asılılığı azaltdı və ictimai nəqliyyat vasitələrində rahatlıq təmin etdi.
Sayda sayda qadın üçün bu gündəlik nəqliyyat dəyişikliyi, evdə qalmaqla işə gedib varlığını hiss etdirə bilmək arasındakı fərq mənası daşıyır.
