Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü tərəfindən verilən açıqlamada deyilib: “Əgər ABŞ müharibə istəyirsə, istər tarif müharibəsi, istər ticarət müharibəsi və ya hər hansı digər müharibə olsun, biz sona qədər mübarizə aparmağa hazırıq”.

Bir çoxları bunu ən azından Çin tərəfində söz müharibəsində gərginliyin dərinləşməsi kimi şərh etdi. Bu bəyanat xüsusilə Çin Xarici İşlər Nazirliyindən birbaşa belə açıq bir ifadənin nadir hallarda eşidildiyi üçün narahatlıq doğurur. Üstəlik, həmin bəyanat dünyanın müxtəlif rəsmi sosial media hesablarında təkrar yayımlandı.

Üstəlik, son bir neçə ayda, ABŞ seçkiləri ərəfəsində, Çindən gələn rəsmi açıqlamalar və dövlət mediası xəbərləri Vaşinqtona qarşı ehtiyatla yanaşdı. Donald Trampın hansı yolla getmək istədiyini gözləmək lazımdır.

İndi isə ABŞ-ın yeni administrasiyasının Çinə qarşı daha aqressiv hərəkət etdiyi aydın olduğu zaman bu yeni birbaşa bəyanat, ən azından ifadə olaraq, Çin tərəfinin artıq ehtiyatlı davranmadığını göstərir.

Bununla yanaşı, Pekinin ABŞ-la daha güclü şəkildə birbaşa qarşıdurmaya hazırlaşdığı bir dönüş nöqtəsi olub-olmadığını da düşünə bilərik. Əgər ABŞ-ın Ukraynadan çəkilməsi Vaşinqtonun tam diqqətini Çinə yönəltməsinə şərait yaradırsa, bəzi analitiklərin dediyi kimi, Pekin indi qətiyyətlə mövqeyini göstərməlidir, hətta bu vəziyyət ABŞ-ın təxribatı nəticəsində müharibəyə hazır olduğunu bildirmək nöqtəsinə qədər mümkün ola bilər.

Bir tərəfdən, bu mövqe Çinin yeni dövrdə dünyanın mərkəzinə qayıtdığını və çoxqütblü dünyanın yaranmasında konstruktiv rol oynadığını iddia etməsi ilə uyğun gəlir.

Digər tərəfdən, Tramp bir neçə dəfə Rusiya ilə münasibətlərin yanlış idarə olunması nəticəsində üçüncü dünya müharibəsi ehtimalının yaranacağını vurğulayaraq ehtiyatlı davranmağın dəyərini göstərmişdir.

Bu, Trampın prezident Co Baydenin Rusiyaya qarşı müharibəsini həll etməyə çalışdığı bir vaxtda mühüm kontekst təmin edir: ABŞ liderləri Rusiyanın məğlubiyyətini və iqtisadiyyatının məhvini vəd etmişdilər. Lakin hazırda ABŞ prezidentinin Rusiyanın qələbəsini təsdiqləyən şərtləri müzakirə etməyə hazır olduğunu görürük və bunu nə müttəfiqləri, nə də Ukrayna ilə birlikdə edir.

Çin üçün dərs çox aydındır: əgər Tramp Rusiyayla daha geniş müharibədən qorxursa, əgər Rusiya NATO-ya, Ukraynaya, Avropaya və ABŞ-a qarşı möhkəm dayana bilibsə və iqtisadiyyatı dağıdıcı hücumlara tab gətiribsə, onda Çin iqtisadi və hərbi baxımdan Rusiyadan daha güclü bir ölkə olaraq, öz mövqeyini daha qətiyyətlə qorumalıdır. Xüsusilə də Tramp administrasiyası Çinin qətiyyətini sınamağa hazırdırsa.

Keçən il Pekində səssiz bir konsensus var idi ki, buna görə ikinci Tramp prezidentliyi müddəti Çinin maraqlarına uyğun olacaq. Əlbəttə, Ukraynadakı münaqişənin həllinin Vaşinqtonun Çinə daha çox diqqət yetirməsinə səbəb olacağından narahat olanlar da var idi. Lakin iddia etmək olar ki, ABŞ bu münaqişədən Çinin Avropa ilə münasibətlərini pozmaq üçün istifadə etdi.

Bu arada, Bayden administrasiyası Çinə qarşı məhdudlaşdırıcı strategiyasını həyata keçirməkdə heç bir yavaşlama göstərmədi və bu, 2023-cü ilə qədər müharibə riskini dözülməz dərəcədə artırdı. Eyni zamanda, ABŞ-ın Ukraynada məqsədlərinin uğursuz olacağı getdikcə daha aydın oldu.

Birisi 2023-cü ilin strategiya cəhətdən uğursuzluq ili olduğunu, ABŞ-ın gücünün təkqütublü dünya nizamını yenidən tətbiq etmək qabiliyyətini göstərdiyini, sonra isə Çin iqtisadiyyatında artan sabitləşmə və ABŞ-ın texnologiya blokadasının özünü məğlub edən mühüm texnoloji həmlələr ili olduğunu irəli sürə bilər.

Nəticədə, Bayden Doktrinası uğursuz oldu. Trampın geri dönüşü ABŞ-a taktikanı dəyişmək üçün yaxşı bir fürsət təqdim etsə də, çinlilər onun Çinə qarşı beynəlxalq dəstəyi toplamaqda sələfindən daha az təsirli olacağına əmin idilər. Onlar düşünürdülər ki, o, ABŞ-ın müttəfiqləri arasında və öz daxilində daha çox qütbləşmə və idarəetmə böhranlarını gücləndirəcək və ilk prezidentliyi dövründə olduğu kimi ticarət müqaviləsi bağlamağa daha çox meylli olacaq.

Çünki ticarət müharibəsi nəticədə amerikalılara ciddi problemlər gətirər və tezliklə Trampın Konqresdəki tərəfdarları seçicilərlə üzləşəcək, onlara vəd etdiyi sülh və inflyasiyanın azaldılmasını tələb edəcəklər.

Tramp tam olaraq hansı yolu seçəcəyini göstərməsə də, Pekin ABŞ-ın eyni anda üç potensial strateji yolu araşdırdığını görür. Birincisi, o, tamamilə ayrılma və Çinə qarşı məhdudlaşdırıcı strategiyanı irəli sürmə tərəfdarı ola bilər. Lakin bu, Çini dollara qarşı iqtisadi müharibəyə təhrik edə bilər. Bu isə ABŞ iqtisadiyyatının (və beləliklə ABŞ hərbi gücünün) əsasən dolların beynəlxalq valyuta kimi gücünə əsaslandığını nəzərə alaraq, daha birbaşa hərbi münaqişəyə gətirib çıxara bilər.

İkincisi, o, təsir dairəsini daraltmaq üçün strateji geri çəkilmə siyasətini təşviq edə bilər, bəzi hərəkətləri göstərir ki, bu, əsasən ABŞ-ın coğrafi üstünlük qazandığı Qərb yarımkürəsinə qayıdış ola bilər. Bu, iqlim dəyişikliyi baxımından Qlobal Şimalın nisbi dəyərini nəzərə alaraq, Qrenlandiya və Kanadaya qarşı hərəkətlərlə yekunlaşacaq.

Bu arada, Çin və Rusiya Mərkəzi Asiyada öz mövqelərini müəyyənləşdirməli olacaqlar, bu isə, xüsusilə İpək Yolu Təşəbbüsü, BRICS və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı vasitəsilə strateji tərəfdaşlıqla əldə edilən irəliləyişlərə baxmayaraq, asan olmayacaq.

Üçüncüsü, Tramp böyük bir razılaşma üçün müxtəlif vasitələrə əl atır, burada o, Çindən mümkün qədər çox şey əldə etməyə ümid edir, o cümlədən dolların, ABŞ iqtisadiyyatının və ABŞ-ın Amerika qitəsindəki strateji maraqlarının qorunması, eyni zamanda Çin investisiyalarını və istehsalını ABŞ-a təşviq edərək Avropanı qabaqlamaq istəyir. Bu ehtimal Pekini cəlb edir və Avropanı qorxudur. Buna görə üç yoldan ən real olanı ola bilər, bu isə Konqresin ara seçkilərinə qədər həyata keçirilməlidir.

Demək olar ki, Çin bu taktika və mümkün strateji yolları başa düşür və hər biri üçün ehtiyat planları var. Bu arada, narahat və ya təşvişli görünmək Pekinin çatdırmaq istədiyi mesaj deyil, çünki bu, Trampın məhz əldə etməyə çalışdığı şeydir. Onun eşitmək istəmədiyi son şey Rusiyadan daha güclü bir ölkənin müharibəyə hazır olmasıdır. Və Kanada, Meksika, Panama və Kolumbiyadan fərqli olaraq, Çin güzəştə məcbur edilməyəcək.