Autor: Mustafa Krupalija

Marrëveshja e paqes e Dejtonit dhe mekanizmat e krijuar për zbatimin dhe mbikëqyrjen e paqes i kanë transformuar aktorët ndërkombëtarë në Bosnjë e Hercegovinë nga thjesht përfaqësues të huaj në subjekte të ligjshme politike. Që menjëherë pas nënshkrimit të marrëveshjes, 55 shtete dhe agjenci u emëruan në Këshillin për Zbatimin e Paqes, një numër që me kohë u konsolidua në njëmbëdhjetë anëtarë kyç përmes Bordit Drejtues dhe institutit të Përfaqësuesit të Lartë. Si pasojë e kësaj, asnjë karrierë politike e aktorëve kryesorë boshnjakë nuk mbeti e paprekur nga dinamika e jashtme. Interesat ndërkombëtare dhe ndërhyrja e tyre shpesh ishin faktori vendimtar në ngritjen dhe madje edhe rënien e tyre.

Millorad Dodik nuk është përjashtim në këtë kontekst. Hyrja e tij në skenën e lartë politike, ndonëse fillimisht me kapacitet të kufizuar me vetëm dy deputetë në Asamblenë Kombëtare të Republikës Sërpskas (NSRS), mori rëndësi falë mbështetjes së vendeve perëndimore. Ngritja e tij e mëtejshme politike u ndoq me vëmendje nga komuniteti ndërkombëtar, gjë që u reflektua, për shembull, në vitin 2011 kur përfaqësuesja e BE-së për politikën e jashtme, Catherine Ashton, iu nënshtrua kërkesave të tij dhe hoqi gjyqtarët dhe prokurorët e huaj nga Gjykata e Bosnjë e Hercegovinës. Kjo e forcoi më tej pozicionin e Dodikut, duke e bërë atë një partner të pashmangshëm në skenën e brendshme dhe ndërkombëtare. Megjithatë, duke hyrë në vitin 2025, mbështetja ndërkombëtare për Millorad Dodikun është reduktuar ekskluzivisht në Rusi, Serbi dhe Hungari, duke e lënë fatin e tij politik kryesisht në duart e këtyre vendeve.

Rusia

Strategjia gjeopolitike ruse, e udhëhequr nga interesa pragmatike dhe mundësi të kufizuara veprimi në disa fronte, gjithnjë e më shumë ka vënë në dyshim thelbin dhe besnikërinë e aleancave që ajo krijon. Gjatë pesë viteve të fundit, Rusia ka humbur përgjithmonë pozicionin e saj të privilegjuar në dy fronte – të dyja si rezultat i konflikteve të ngrira prej vitesh – dhe pa shumë sakrifica në kulmin e ngjarjeve, është tërhequr në heshtje nga aleatët e saj të gjatë. Edhe pse përpjekjet për të kompensuar humbjen e ndikimit në Nagorno-Karabak dhe Siri janë ndjekur përmes ekspansionit të ndikimit në Afrikë, është e vështirë të thuhet me siguri nëse bazat e reja ushtarake dhe marrëdhëniet bilaterale të krijuara do të sigurojnë qëndrueshmërinë afatgjatë të Rusisë në ato rajone.

Millorad Dodik, i cili pas shkurtit të vitit 2022 u bë një nga aleatët më besnikë evropianë të Vlladimir Putinit, nuk ka qenë gjithmonë kaq popullor te presidenti rus. Në tri vitet e fundit, Dodiku është takuar me Putinin më shumë herë sesa në të gjithë periudhën e mëparshme para shkurtit 2022. Për më tepër, fakti që, pas fillimit të luftës në Ukrainë, nga të gjithë liderët evropianë vetëm presidenti bjellorus është takuar më shpesh me Putinin, flet shumë për rritjen e rëndësisë strategjike të Dodikut për Rusinë në këtë periudhë.

Nuk është e vështirë të kuptohet se çfarë fshihej pas këtij afrimi të papritur midis Dodikut dhe Putinit. Në kohën kur shumë liderë botërorë e izoluan Putinin, Dodiku, si dikush që guximshëm sfidonte Perëndimin nga zemra e Evropës, i shërbente Putinit për të forcuar narrativën mbi fuqitë armiqësore globaliste të Perëndimit. Megjithatë, me ardhjen e administratës Trump, Putinit papritmas iu dha një mundësi për të shkrirë marrëdhëniet midis Moskës dhe Uashingtonit, duke e shtyrë për një kohë të pacaktuar qëndrimin e tij agresiv dhe frontal ndaj Perëndimit.

Në këtë konstelacion të ri të marrëdhënieve dhe hapjes së kanaleve diplomatike të mbyllura, rëndësia e Dodikut papritmas ra. Gati brenda natës, si Putini ashtu edhe Dodiku u gjendën në pozitën e përpjekjes për të fituar simpatinë e administratës së re amerikane.

Megjithëse Ministria e Jashtme ruse me një deklaratë zyrtare e dënoi "procesin politikisht të motivuar" kundër Dodikut, ditët në vijim e bënë të qartë se ai nuk gëzon më të njëjtin popullaritet tek Putini si në tri vitet e mëparshme. Komunikimi i drejtpërdrejtë midis Dodikut dhe Putinit, dikur një praktikë e zakonshme, u zëvendësua me mesazhe indirekte përmes presidentit serb Aleksandar Vuçiq.

Fakti që Dodiku, në momentet kyçe të karrierës së tij politike, nuk arriti as të siguronte një telefonatë të drejtpërdrejtë me Putinin, e vuri sërish në pikëpyetje forcën dhe sinqeritetin e marrëdhënieve që Putin krijon me aleatët e tij. Ky raport, në periudhën e ardhshme, do të varet ngushtë nga vazhdimi i negociatave të paqes në Ukrainë dhe nevoja e mundshme e Putinit për dikë që guximshëm sfidon Perëndimin nga zemra e Evropës.

Me fjalë të tjera, Dodiku, i cili për vite ishte simbol i politikës ruse të kundërshtimit të Perëndimit në Ballkan, tani përballet me realitetin se rëndësia e tij në politikën e jashtme ruse mund të mos jetë më ajo që ka qenë dikur.

Serbia

Marrëdhëniet zyrtare midis Serbisë dhe Republikës Sërpska janë përmirësuar vazhdimisht përmes bashkëpunimit të ngushtë midis Aleksandar Vuçiqit dhe Millorad Dodikut. Disa muaj para vendimit gjyqësor, këto marrëdhënie arritën kulmin në qershor të vitit 2024, kur në Beograd u mbajt Kuvendi Mbarëserb, ku morën pjesë, ndër të tjera, përfaqësuesit më të lartë të Serbisë dhe Republikës Sërpska, si dhe zyrtarë të lartë të Kishës Ortodokse Serbe. Ndër 49 vendimet e marra në këtë kuvend, veçanërisht u dalluan ato për krijimin e një Këshilli Kombëtar Serb të përbashkët për koordinimin dhe zbatimin e vendimeve të kuvendit, shpalljen e 15 shkurtit si Ditën e Pavarësisë në Serbi dhe Republikën Sërpska, si dhe harmonizimin e programeve arsimore dhe planeve mësimore midis të dyja palëve. Një pjesë e madhe e opinionit publik në Bosnjë e Hercegovinë i cilësoi këto vendime si një kërcënim për sovranitetin dhe integritetin territorial të Bosnjë e Hercegovinës, por edhe si një përpjekje për të ushtruar presion mbi gjyqësorin përpara vendimit gjyqësor kundër Millorad Dodikut.

Megjithatë, në periudhën pak para vendimit gjyqësor, përfshirja në rritje e Serbisë në çështjet e brendshme të Bosnjë e Hercegovinës ra në plan të dytë për shkak të protestave të mëdha në të gjithë Serbinë, të cilat shpërthyen pas shembjes së një mbulese në stacionin hekurudhor në Novi Sad në nëntor 2024, ku humbën jetën 15 persona. Këto protesta, të udhëhequra nga studentët dhe të mbështetura nga komuniteti akademik, punëtorët dhe publiku i gjerë, u bënë sfida më e madhe politike me të cilën është përballur Aleksandar Vuçiq që nga ardhja e tij në pushtet. Ky zhvillim uli vëmendjen e publikut serb ndaj ngjarjeve në Bosnjë e Hercegovinë dhe e shtyu çështjen e Republikës Sërpska në plan të dytë.

Edhe pse Vuçiq, menjëherë pas shpalljes së vendimit gjyqësor, thirri një mbledhje të Këshillit të Sigurisë Kombëtare dhe e përshkroi situatën si një nga krizat më të mëdha të periudhës pas luftës, si dhe i shprehu hapur mbështetjen e tij Dodikut gjatë një vizite në Banja Llukë, ai nuk arriti të fshehë ndryshimin e fokusit dhe shqetësimin për trazirat e brendshme në Serbi. Gjatë vizitës në Banja Llukë, por edhe në një deklaratë pas një bisede telefonike me Putinin, Vuçiq një pjesë të madhe të fjalimit të tij ia kushtoi protestave në Serbi, duke i quajtur ato një përpjekje për një "revolucion me ngjyra" dhe duke theksuar se "lojërat e pista" kundër qeverisë legjitime serbe nuk do ta lëkundin popullin serb. Në këtë mënyrë, pozicioni i Dodikut u vendos në kontekstin e sfidave të brendshme politike në Serbi, ku Vuçiq personalisht po përballet me kërcënimin kryesor ndaj interesave të popullit serb.

Me këtë qasje, Vuçiq arriti ta zhvendosë peshën e problemit tek vetja, duke krijuar kështu një bazë për një justifikim të mundshëm në rast të një angazhimi të pamjaftueshëm për shpëtimin e Dodikut. Sipas fjalëve të tij, "protestat janë të drejtuara për të dobësuar pozicionin e tij dhe për të penguar Serbinë të vazhdojë mbështetjen për serbët në Kosovë dhe në Republikën Sërpska". Ndërsa afrohet 15 marsi dhe protestat më të mëdha në Beograd deri më tani, Vuçiq do të jetë gjithnjë e më shumë i detyruar të përqendrojë burimet në stabilizimin e situatës politike në vend, duke e lënë Dodikun në një pozitë të vështirë.

Hungaria

Kryeministri hungarez Viktor Orban, gjatë viteve të fundit, ka forcuar marrëdhëniet me Millorad Dodikun kryesisht përmes mbështetjes dhe bashkëpunimit të ndërsjellë. Kjo lidhje e ngushtë arriti kulmin në prill të vitit 2024, kur Dodiku i dha Orbanit Urdhrin e Republikës Sërpska, dekoratën më të lartë të këtij entiteti. Vetëm dhjetë ditë para shpalljes së vendimit gjyqësor, Dodiku vizitoi Budapestin dhe u takua me Orbanin, çka u interpretua nga shumëkush si një dëshmi e lidhjeve të tyre të forta politike dhe personale. Prandaj, nuk ishte befasuese kur Orbani ishte ndër të parët që reagoi pas vendimit, duke e dënuar procesin gjyqësor si politikisht të motivuar.

Megjithatë, roli i Hungarisë në këtë çështje nuk mbeti vetëm në nivelin e mbështetjes verbale. Një ditë para se vendimi të shpallej zyrtarisht, Dodiku deklaroi se në Bosnjë e Hercegovinë kishin mbërritur treqind pjesëtarë të policisë speciale hungareze, të cilët ishin vendosur në bazat e Ministrisë së Brendshme të Republikës Sërpska në Banja Llukë. Kjo deklaratë shkaktoi reagime të ashpra në opinionin publik boshnjak. Sipas portalit hungarez VSquare, Hungaria kishte planifikuar evakuimin e shpejtë të Dodikut në Hungari në rast të një vendimi dënues dhe përpjekjeve për arrestimin e tij, duke përdorur forcat speciale të përmendura. I njëjti raport thekson se këto njësi ishin të pajisura me teknologji të avancuar dhe se përgatitjet për një operacion të mundshëm kishin filluar disa ditë më parë me aktivitete vëzhgimi dhe zbulimi.

Sipas informacioneve të të njëjtit portal, ky plan dështoi për shkak të një paralajmërimi që zyrtarët amerikanë u kishin dërguar forcave speciale hungareze. Edhe pse autoritetet hungareze dhe ato të Republikës Sërpska pretenduan se bëhej fjalë vetëm për një stërvitje të përbashkët ushtarake dhe një program trajnimi, tensionet midis Bosnjë e Hercegovinës dhe Hungarisë u përshkallëzuan. Si rezultat, një avion ushtarak hungarez që transportonte një sekretar shteti nga Ministria e Mbrojtjes e Hungarisë u ndalua të hynte në Bosnjë e Hercegovinë. Përveç kësaj, anëtari i Presidencës së Bosnjë e Hercegovinës, Zheljko Komshiq, më 7 mars iu drejtua zyrtarisht Këshillit të Evropës, duke kërkuar tërheqjen e trupave hungareze nga misioni EUFOR Althea në Bosnjë e Hercegovinë.

Edhe pse Dodiku më parë kishte deklaruar se nuk kishte ndërmend të arratisej, është fakt që Hungaria po shfaqet gjithnjë e më shumë si një strehë e sigurt për liderët që shmangin proceset ligjore në vendet e tyre. Disa nga rastet e mëparshme përfshijnë ish-kryeministrin e Maqedonisë së Veriut, Nikolla Gruevski, i cili në vitin 2018 u arratis në Hungari me ndihmën e diplomatëve dhe shërbimeve të inteligjencës hungareze; ish-presidentin brazilian Jair Bolsonaro, i cili në vitin 2024 gjeti strehim në ambasadën hungareze në Brazil nga frika e arrestimit; dhe politikanin polak Marcin Romanowski, i cili, i përballur me akuza për korrupsion, gjithashtu gjeti strehim në Hungari. Këto raste kanë forcuar më tej bindjen në opinionin publik të Bosnjë e Hercegovinës se një skenar i ngjashëm mund të jetë i mundshëm edhe për Dodikun.

"Home Alone"

Fillimi i karrierës politike të Millorad Dodikut është përputhur me periudhën kur dhjetëra shtete dhe agjenci ndërkombëtare u pozicionuan ligjërisht si aktorë legjitimë në Bosnjë e Hercegovinë. Ky kontekst i ka mundësuar që strategjinë e tij politike ta ndërtojë mbi oscilimet e marrëdhënieve globale dhe ndryshimet në qëndrimet e qendrave kyç ndërkombëtare të pushtetit. Gjatë viteve, Dodiku ka dalë në pah për pragmatizmin dhe aftësinë për t'u përshtatur, çka i ka mundësuar që, pavarësisht oscilimeve periodike në mbështetje, të mbetet një faktor i qëndrueshëm në politikën e Bosnjë e Hercegovinës. Megjithatë, ngjarjet e fundit tregojnë se numri i aktorëve ndërkombëtarë të rëndësishëm tek të cilët ai mund të mbështetet është zvogëluar ndjeshëm, ndërsa aleatët e tij të mbetur janë të ngarkuar me krizën dhe kalkulimet e tyre.

Krizës aktuale është e vështirë t’i ofrohet një dalje përmes mbështetjes së aktorëve ndërkombëtarë. Postimet e tij në platformën X, ku ai shprehu publikisht zhgënjimin për komentet e Sekretarit Amerikan të Shtetit, Marko Rubio, më pas fshirja e tyre dhe publikimi i versioneve të zbutura të mesazheve të njëjta, tregojnë qartë paaftësinë politike në të cilën ai ndodhet. Zëdhënësi i Dodikut, Radovan Kovaçeviq, e ka forcuar më tej përshtypjen e dëshpërimit, duke kujtuar se kundërshtarët politikë të Dodikut e kanë mbështetur hapur Bidenin dhe Harrisin, ndërsa Dodiku gjithmonë ka qenë në anën e Trumpit.

Megjithatë, është e vështirë që ky argumentim të sjellë rezultate konkrete, veçanërisht nëse merret parasysh se lojtarët ndërkombëtarë kyç me të cilët Dodiku mban marrëdhënie – Putin, Vuçiq dhe Orban – gjithashtu përpiqen të fitojnë simpatinë e administratës Trump, por për interesat dhe kalkulimet e tyre. Në këtë garë për vëmendjen e ish-presidentit amerikan, Dodiku ka mbetur në një version politik të "Home Alone", i braktisur dhe i vetëm, ndërkohë që aleatët e tij janë shpërndarë për shkak të problemeve të veta. Akoma më e pasigurt është se si do të përfundojë përpjekja e tij për të imponuar veten në këtë lojë pushteti, pasi realiteti politik është më afër skenarit të dytë të kultit të Trumpit – "The Apprentice", ku në fund dikujt do t’i thuhet: "Je i pushuar."

Në këtë kontekst, Dodiku përballet me një realitet politik ku retorika e tij tradicionale për sovranitetin dhe mbrojtjen e interesave serbe nuk e garanton më stabilitetin e pozicionit të tij. Putin, i ngarkuar me luftën në Ukrainë, Vuçiq, që lufton me trazirat e brendshme, dhe Orban, që përpiqet të shmangë pasojat e luftës doganore që po vjen mes ShBA-së dhe BE-së, aktualisht kanë prioritete më të rëndësishme sesa të ofrojnë mbështetje aktive për Dodikun. Edhe pse gjatë viteve ka arritur të manovrojë mes fuqive të mëdha dhe të përshtatet me ndryshimet gjeopolitike, tani është e qartë se hapësira e tij politike është ngushtuar ndjeshëm. Në këtë kontekst, gjithnjë e më të dobët, Dodiku mbetet në mëshirën dhe pamëshirën e institucioneve vendase, të cilat, shumë mundësisht, do të shfrytëzojnë këtë moment dhe do të mbyllin karrierën politike të njërit nga politikanët më të fuqishëm të Bosnjë e Hercegovinës pas Luftës.

*Mendimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht politikën editoriale të TRT Balkan.