Од 11 септември 2001 година, секој претседателски кандидат на САД ветува дека ќе даде приоритет на одбраната на татковината како основна цел на националната безбедност.

Во оваа традиција, Доналд Трамп ја направи ракетната одбрана еден од камен-темелниците на неговата кампања во 2024 година, ветувајќи дека ќе изгради „голема Железна купола над нашата земја, купола каква што никогаш порано не е видена“. Трамп го прикажа проектот како симбол на национална гордост и индустриско оживување.

По враќањето на функцијата во јануари 2025 година, претседателот Трамп брзо ја претвори својата визија во политика.

Во рок од една недела од неговата инаугурација, тој потпиша извршна наредба насловена како „Железна купола за Америка“, со која му се наложува на Министерството за одбрана да развие сеопфатен ракетен штит за одбрана на територијата на САД од зголемениот опсег на воздушни закани.

Во следните недели, иницијативата беше преименувана во „Златна купола за Америка“.

Ова сигнализираше отстапување од сега познатата израелска Железна Купола, како и потврдување на единствената американска големина, технолошка амбиција и симболична намена.

Нова ера на ракетна одбрана?

Проектот Златна Купола вклучува развој на слоевита архитектура за ракетна одбрана што комбинира вселенски сензори, системи за контрола на оган управувани од вештачка интелигенција и различни кинетички и некинетички пресретнувачи, кои се наменети за спротивставување на заканите од балистички, хиперсонични и крстосувачки ракети.

Најсложениот елемент на проектот е неговата предложена мрежа на вселенски пресретнувачи, вклучувајќи ласери, кои се дизајнирани да уништуваат боеви глави кратко по лансирањето.

Додека израелскиот систем е дизајниран да пресретнува ракети со краток дострел, Златна Купола има многу поширок опсег, со цел да се брани од поширок спектар на закани, вклучувајќи хиперсонични ракети и вселенски платформи како што се Системите за фракционо орбитално бомбардирање (ФOБС).

На 20 мај, претседателот Трамп потврди дека генералот на вселенските сили, Мајкл Гетлен, ќе го води развојот на Златната купола, која ја опиша како суштинска за „успехот, па дури и опстанокот на нашата земја“.

Програмата е со значителен обем. Прелиминарните проценки од Канцеларијата за буџет на Конгресот сугерираат дека вкупните трошоци би можеле да надминат 542 милијарди долари во следните две децении.

Буџетот за одбрана за следната година одвои 25 милијарди долари за развој на клучни компоненти, вклучувајќи сателити, вселенски сензори и пресретнувачи, како и инфраструктура за лансирање.

Трамп објави дека системот, за кој се очекува да чини 175 милијарди долари, треба да биде оперативен во рок од три години, што ќе биде првпат оружје да биде поставено во вселената.

Успехот на проектот во голема мера зависи од вселенските системи за откривање и пресретнување ракети, бидејќи тие нудат најефикасни средства за справување со брзи, високо маневрирачки закани кои тешко се откриваат, како што е хиперсоничното оружје.

Сепак, и покрај овој ран моментум, сè уште постојат значајни прашања во врска со техничката изводливост и долгорочната стратешка одржливост на таков сложен и амбициозен систем.

Дали Златната купола ќе биде стратешки пробив или скап ризик останува нејасно. Иако ветува иновации и одвраќање, постои ризик дека ќе доведе до поголема зависност од приватни фирми и ќе предизвика ескалација на непријателствата.

Приватизација на одбраната

Проектот Златна купола е значаен не само по својата големина и технолошка амбиција, туку и по својата невидена зависност од приватниот сектор, веќе станувајќи една од комерцијално најатрактивните одбранбени иницијативи во поновата историја на САД.

Повеќе од 180 компании изразија интерес за учество во проектот. Се очекува големи изведувачи на одбраната, вклучувајќи ги Нортроп Груман, Боинг и РТИкс (RTX), да играат клучни улоги.

Во исто време, Локхид Мартин веќе започна посветена маркетиншка кампања за да воспостави силно присуство во овој развоен пејзаж.

Според еден новински извештај, конзорциум предводен од Спејс Икс и составен од Палантир и Андурил е на чело на проектот.

Нивниот предлог вклучува констелација од стотици сателити во ниската Земјина орбита, кои би се користеле за откривање, следење и потенцијално неутрализирање на дојдовните закани во реално време.

Оваа група компании се одликува не само по својот технички капацитет, туку и по своето огромно влијание врз политичкиот и стратешкиот наратив околу проектот.

Спејс Икс, Палантир и Андурил беа основани од претприемачи кои му обезбедија значајна политичка поддршка на Трамп.

Елон Маск, извршниот директор на Спејс Икс, моментално работи како советник во Одделот за владина ефикасност на администрацијата на Трамп. Слично на тоа, претседателот на палантир, Питер Тил, и раководството на Андурил одржуваа блиски врски со круговите за национална безбедност поврзани со Трамп.

Некои пратеници се загрижени дека пресекот на амбициите на приватниот сектор и политичкото усогласување би можел да ја загрози транспарентноста и интегритетот на процесот на јавни набавки.

Критичарите предупредија дека доверувањето на критичната одбранбена инфраструктура на фирми со перципирани политички афилијации би можело да ја поткопа непристрасноста на донесувањето одлуки за националната безбедност.

Порано овој месец, група од 42 демократски пратеници формално побара истрага за тоа дали политички причини непримерно влијаеле врз процесот на склучување договори за Златната купола.

Во своето писмо, пратениците напишаа: „Сето ова предизвикува загриженост дали договорите за одбрана за изградба на Златна купола се ефикасен начин за заштита на Американците или се наменети за збогатување на г-дин Маск и другите елити.“

Зголеменото учество на приватни компании во проектот Златна купола е показател за поширока промена во планирањето на одбраната на САД, каде што комерцијалните субјекти не се само изведувачи, туку и клучни фигури во развојот и распоредувањето на воената моќ.

Ова е особено очигледно во објавениот предлог на Спејс Икс за модел базиран на претплата, според кој владата би плаќала за пристап до сателитски системи во приватна сопственост, наместо целосно да ги поседува.

Иако овој пристап може да понуди брзина и флексибилност, тој исто така воведува структурни ранливости, вклучувајќи намален јавен надзор, намалена државна контрола врз критичната инфраструктура и зголемена зависност од платформи контролирани од корпорациите.

Така, Златната купола не е само тест за ракетна одбрана. Таа сигнализира длабока трансформација во начинот на кој САД организираат, управуваат и на крајот ја овластуваат употребата на сила во 21 век.

Стратешки последици: Одвраќање или ескалација?

Наведената цел на Златната купола е да се справи со она што американските одбранбени претставници сè повеќе го опишуваат како критична ранливост во безбедноста на татковината.

Според неодамнешните проценки на Агенцијата за одбранбено разузнавање на САД (ДИА), се очекува заканите од ракети кон континенталниот дел на САД значително да се зголемат во обем и софистицираност во текот на следната деценија.

Додека традиционалните балистички ракети остануваат централна загриженост, стратешките конкуренти - особено Кина и Русија - развиваат напредни системи за испорака експлицитно дизајнирани да ја избегнат или надвладеат постојната одбрана на САД.

Според извештајот на ДИА, Кина би можела да распореди до 700 нуклеарни интерконтинентални балистички ракети до 2035 година. Северна Кореја веќе демонстрираше можности за интерконтинентални балистички ракети кои можат да стигнат до копното на САД, а Иран може да биде во позиција да развие слични можности до 2035 година доколку одлучи да ги искористи.

Како одговор на тоа, проектот Златна купола предлага слоевита, вселенска архитектура за ракетна одбрана. Сепак, ваквите системи претставуваат вродени стратешки ризици.

Ракетната одбрана го оспорува принципот на меѓусебна ранливост што е основа на нуклеарното одвраќање. Ако нуклеарен противник верува дека неговата способност за втор удар - способноста да се одмазди по нуклеарен напад - може да биде неутрализирана, дури и делумно, тоа би можело да доведе до промена во рамнотежата на моќта.

Во тој случај, може да го гледа балансот на моќ како промена во корист на САД. Наместо да ја зајакне стабилноста, систем како Златна купола би можел, во таков сценарио, да го зголеми ризикот од погрешна пресметка на кризата или превентивна ескалација.

Колку системот изгледа покредибилен и поспособен, толку е поголема веројатноста да поттикне контрамерки, наместо да ги одврати.

Кина и Русија издадоа заедничка изјава во која предупредуваат дека проектот може да ја дестабилизира глобалната безбедност и да го милитаризира просторот. Двете влади го опишаа како значително проширување на стратешките капацитети на САД и ги повикаа државите со нуклеарно оружје да го отфрлат „менталитетот на Студената војна“ и игрите со нулта сума.

Овие коментари го одразуваат растечкото незадоволство на клучните американски конкуренти кои можат да го протолкуваат системот како потенцијално поместување во стратешката рамнотежа што бара реципрочни контрамерки. Иако е дизајниран за заштита, Златната купола би можела да предизвика непријателска ескалација, што на крајот ќе го направи светот помалку безбеден.

Златната купола би можела да биде пресвртница - но не без последици.

Со префрлање на клучните одбранбени одговорности на приватни фирми и нарушување на логиката на нуклеарното одвраќање, таа открива до кој степен националната безбедност станува испреплетена со комерцијалните иновации и стратешката неизвесност.

Во оваа смисла, проектот не е само ракетен штит; тоа е прозорец кон еволутивната архитектура на војувањето во 21 век, каде што моќта ја имаат не само државите, туку и корпорациите, алгоритмите и орбиталните платформи.

Мехмет Емре Кахраман

Мехмет Емре Кахраман е докторанд на Одделот за воени студии на Кингс колеџ во Лондон. Неговото истражување се фокусира на меѓународната безбедност, сојузите, НАТО, европската безбедност и британската надворешна политика.

Извор: ТРТ Ворлд