Неодамнешниот состанок на министрите за надворешни работи на БРИКС во Рио де Жанеиро овој април означи важен момент за растечките амбиции на блокот, но исто така ги откри и ограничувањата на консензусот во попреполна просторија. Додека разговорите доведоа до усогласување на некои фронтови, тие оставија други очигледно нерешени, истакнувајќи ги предизвиците што претстојат пред самитот на лидерите во јули, кој исто така треба да се одржи во Бразил.
Од своето основање во 2009 година, БРИКС- организација која ги обединува Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужноафриканската Република- значително порасна во обем и влијание.
Состанокот во Рио, на кој учествуваа десет полноправни членки и 13 „партнерски земји“, ги истакна и зголемената геополитичка тежина на блокот и дипломатските сложености што доаѓаат со проширувањето.
Како што се очекуваше, проширената група земји-членки доведе до подолги и посложени дискусии. Не секој предлог за време на состанокот доби едногласна поддршка од сите учесници.
Сепак, беше постигнат консензус за две точки на дневниот ред.
Централен фокус на состанокот беа новите трговски бариери воспоставени од администрацијата на Трамп во САД. Важно е што секоја земја учесничка колективно го осуди американскиот „трговски протекционизам“, фраза што дипломатски се користи за да се избегне директна критика кон претседателот Доналд Трамп, иако неговите политики беа јасна цел.
Бразилскиот министер за надворешни работи и актуелен претседател на БРИКС, Мауро Виеира, го истакна „силното противење“ на блокот на протекционистичките мерки. Тој го нагласи „апсолутниот консензус“ за „трговските конфликти и тарифи“.
Изјавата на Бразил го одразуваше ставот на министрите за надворешни работи на групата за „сериозната загриженоста за потенцијалот за фрагментирана глобална економија“, претставувајќи го БРИКС како бранител на мултилатерализмот под закана.
Ова беше заедничка загриженост и им овозможи на земјите со многу различни економски профили да зборуваат со единствен глас. Јазикот беше внимателно неутрален, но импликацијата беше јасна: БРИКС се позиционира како противтежа на унилатерализмот што сè повеќе ја карактеризира западната трговска политика.
Друга тема што доби на интензитет меѓу учесниците беше притисокот за поголема употреба на локална валута во билатералната трговија. Групата го потврди интересот за трансакции без долар, усвојувајќи претпазлив пристап во врска со брзото отстапување од американскиот долар.
За време на самитот во Русија минатата година, лидерите на БРИКС се осврнаа на важноста од промовирање на овие трансакции. Ова доведе до силен одговор од Трамп, кој се закани дека ќе воведе 100-процентни тарифи ако БРИКС се дистанцира од американскиот долар, што би можело да ја загрози доминацијата на валутата во меѓународните плаќања.
Но покрај реториката, имаше малку индикации за непосредна структурна промена.
Таа претпазливост ја одразува суровата реалност. И покрај зголемениот интерес за алтернативи, 75 проценти од глобалната трговија сè уште тече преку американскиот долар.
Минатата година, ОН објави дека од вкупниот обем на светската трговија од 32 трилиони долари, трансакциите извршени во американска валута изнесуваат 24 трилиони долари.
Растечкото економско влијание на Кина на крајот може да ја промени таа равенка. До крајот на 2024 година, се предвидуваше дека БДП на Кина ќе достигне 18,57 трилиони долари, додека БДП на САД изнесуваше 29 трилиони долари. Но засега, политичката желба за заштита од доминацијата на доларот е далеку од практичните алтернативи.
Покрај тоа, сеќавањето на замрзнувањето на 330 милијарди долари руски средства во долари и евра од страна на Западот во 2022 година предизвика сериозна штета, потенцијално катастрофални ефекти, врз угледот на „тврдите валути“ и СВИФТ системот. Оваа акција ги истакна штетните последици од користењето на западните валути како политичко оружје.
Замрзнувањето ги натера членовите на БРИКС да станат сè повнимателни во врска со можноста ваквите мерки да бидат применети под американски политички притисок. Следствено, во април 2022 година, претставници од кинеското Министерство за финансии и други регулатори се состанаа со домашни и странски банки за да разговараат за можни одмазднички мерки против американските санкции.
Предложените мерки вклучуваа зголемување на домашното производство на основни меѓупроизводи како полупроводници и други стратешки производи, зајакнување на економската зависност на другите нации од Кина за да се минимизира нивната веројатност за поддршка на режимот на санкции и намалување на зависноста од доларот, а воедно и диверзификација на средствата.
Земјите на БРИКС ќе продолжат да истражуваат алтернативен систем на плаќање на доларот. Сепак, темпото на нивните решителни акции ќе биде под влијание на одлуките на американската администрација.
Прозорец, а не пробив
Тешкотиите за постигнување консензус станаа посложени, особено со новите членки што се приклучуваат во 2024 година, при што секоја од нив придонесува со свои ставови за глобалните прашања. Иако проширувањето може да го зголеми влијанието, тоа исто така го прави консензусот попредизвикувачки.
Најјасниот показател дојде во дискусиите за реформите на Советот за безбедност на ОН.
Значајно е што предлогот за прием на Бразил и Индија како постојани членки на Советот за безбедност на ОН доби едногласна поддршка од сите присутни. Пред состанокот, многумина се прашуваа дали Кина ќе ја поддржи кандидатурата на Индија, имајќи ги предвид затегнатите односи меѓу двете нации. Сепак, раководството на Кина се покажа проницливо со тоа што ги поддржа целите на Индија. Делхи несомнено ќе го препознае овој пријателски гест.
Сепак, групата не издаде заедничка изјава.
Наводно, Египет и Етиопија отфрлиле конкретна формулација. Новите африкански членки не ја поддржале резолуцијата со која се идентификувала Јужноафриканската Република како претпочитан кандидат на БРИКС за реформиран Совет за безбедност.
Сепак, извештајот сугерира дека сè уште постои можност за договор до јули, усогласувајќи се со собирот на лидерите на БРИКС во Рио.
Тоа што не е издадена заедничка декларација - само „изјава на претседател“ со понизок статус - е индикативно.
Дури и додека блокот станува погласен во врска со трговијата и финансиите, вистинскиот притисок за институционална реформа може да биде на чекање.
Сепак, фактот дека сите членки ја поддржаа кандидатурата на Бразил и Индија да преземат позначајна улога во глобалните прашања, особено во Советот за безбедност, сигнализира заедничка свест дека поредокот во ОН по 1945 година треба да се преиспита.
Следниот самит на БРИКС, закажан за 6-7 јули во Рио, ќе биде вистинскиот тест. Дотогаш, останува значајна работа за усогласување на позициите на страните. Може ли блокот да ги помири различните регионални интереси за да презентира кохерентен случај за реформа на Советот за безбедност? И дали ќе се приближи полека до незападна финансиска инфраструктура - или ќе продолжи да чекори внимателно?
Охрабрувачките случувања почнаа да напредуваат кон проширен БРИКС, но состанокот следниот месец ќе покаже дали БРИКС е подготвен да биде повеќе од место за разговор.
Џомарт Оторбаев
Џомарт Оторбаев, поранешен премиер на Киргистан
Извор: ТРТ Ворлд
