Долго време, терминот „социјални медиуми“ веднаш потсетуваше на популарни платформи како X, Фејсбук, Инстаграм и ТикТок. Овие дигитални простори, каде што милијарди луѓе произведуваат, консумираат и комуницираат со содржина, всушност се високо централизирани системи. Со други зборови, компаниите зад овие платформи имаат моќ да одлучуваат што гледаат корисниците, која содржина добива приоритет и, понекогаш, што на крајот е цензурирано.

Во последниве години, се појави нов концепт, кој ја предизвикува оваа доминација и воспоставениот ред: децентрализирани социјални медиуми. Терминот доби уште поголемо значење со објавувањето на домашната платформа на Туркије, Некст Сосиал (Next Sosyal).

Што значи децентрализацијата?

Децентрализираните социјални медиуми се однесуваат на платформи изградени на дистрибуирани мрежи, ослободени од апсолутна контрола на која било поединечна компанија или централен орган. 

Овие платформи обично работат на отворени протоколи, како што се АктивитиПуб (ActivityPub), кои овозможуваат поголема транспарентност и флексибилност. Значајни примери се Мастодон (Mastodon) и Блускај (Bluesky), вториот основан од поранешниот извршен директор на Твитер, Џек Дорси.

На овие мрежи содржината не се складира во едно централно средиште. Наместо тоа, контролата се дистрибуира низ сервери лоцирани насекаде во светот. Ова им дава на администраторите на сервери и заедниците целосна власт над сопствените податоци. Децентрализираните платформи се издвојуваат како привлечна алтернатива во екосистемот на социјалните медиуми, разликувајќи се од традиционалните платформи преку поголема контрола на корисниците врз податоците, посилна слобода на содржината и транспарентни алгоритми. 

За разлика од традиционалните платформи на социјалните медиуми, услугите како Мастодон се изградени да функционираат без централен орган, работејќи на протокол познат како АктивитиПуб. Оваа рамка им овозможува на корисниците да споделуваат содржина без централизирана контрола, додека им дава на програмерите од трети страни флексибилност да градат свои апликации и алгоритми.

Некст Сосиал, изграден на рамката Mастодон, е со отворен код, што значи дека на неговиот софтвер може да се пристапи и да се подобри од надворешни програмери. 

Отворениот код гарантира дека кодот на платформата е целосно видлив, копирачки и модифициран од секого. Овој пристап не само што ја зајакнува безбедноста, туку им дава и можност на корисниците детално да испитаат како функционира платформата. 

На овој начин Мастодон обезбедува структура што избегнува складирање на кориснички податоци на централизирани сервери, наместо тоа им дава на поединечните сервери и нивните заедници поголема контрола врз сопствените информации. 

Рамката Мастодон, исто така, им овозможува на корисниците да ги прилагодат своите содржини преку филтри поставени од секоја заедница или сервер, наместо да наметнуваат ригидни, фиксни алгоритми. Овој пристап промовира транспарентност и персонализација во начинот на прикажување на содржината. Некст Сосиал е изграден и работи врз основа на овој принцип.

Клучни карактеристики на децентрализираните платформи

Централизираните платформи за социјални медиуми развиени од компании како X, Мета и БајтДенс (ByteDance) одржуваат целосна контрола врз корисничките податоци, обично користејќи ги за целно рекламирање или манипулација со содржина водена од алгоритам. 

Спротивно на тоа, децентрализираните платформи ги чуваат податоците на серверите од каде што потекнуваат. На пример, X може слободно да манипулира со сите кориснички податоци складирани на еден централен сервер. 

Во меѓувреме, мрежите изградени на Мастодон можат да се состојат од илјадници сервери, при што секој сопственик на сервер е единствено одговорен за складирање и заштита на податоците на своите корисници. Модерирањето на содржината и сличните функции се управуваат локално од страна на индивидуални администратори. 

И бидејќи овие платформи не се потпираат на таргетирање на реклами, тие бараат само минимални лични информации од корисниците.

Децентрализираните платформи се по природа дизајнирани да се спротивстават на политиките за цензура и филтрирање. Спротивно на тоа, компании како X и Мета често цензурираат содржина произволно, понекогаш за да се усогласат со владините барања, а друг пат врз основа на внатрешни одлуки, филтрирајќи зборови или фрази што ги сметаат за „неприфатливи“. 

Тие го постигнуваат ова лесно со прилагодување на нивните алгоритми. Сепак, на децентрализираните платформи, ваквите практики не се можни. Кодот со отворен извор обезбедува целосна транспарентност околу тоа како функционираат алгоритмите.

Што го разликува Некст Сосиал од X и сличните платформи

Некст Сосиал моментално работи на еден сервер. Преку оваа поставеност, корисниците можат да се вклучат во дискусии базирани на теми, слични на X, или да споделуваат лична содржина во рамките на мрежата. 

Иако на прв поглед може да изгледа слично на X, неговата основна инфраструктура и алгоритамски пристап го издвојуваат на значајни начини. 

Еве преглед на тие разлики:

На X, политиките за содржина ги поставува компанијата и можат да се менуваат произволно во секое време. Спротивно на тоа, платформите изградени на Мастодон, како Некст Сосиал, му овозможува на секој сервер да воспостави свои правила на заедницата.

Платформите како X честопати алгоритамски потиснуваат одредена содржина или ја кријат преку мерки како што е „сенчеста забрана“ (shadow banning"- ограничување на видливоста на одредени објави). 

На пример, сенчестите забрани на Mета за турските корисници во минатото доведоа до широко распространета цензура на содржината и затворање на сметки. Со Некст Сосиал, ваквите практики се невозможни бидејќи не постои централизиран орган или скриен алгоритамски систем.

На платформи како X и Мета, содржината често се отстранува на барање на одредени влади, како што се САД или Израел, поради корпоративни структури и задкулисни договор, нешто што го гледаме постојано. Спротивно на тоа, платформите како Некст Сосиал ги прават ваквите практики структурно невозможни.

Покрај тоа, платформите во странска сопственост како X честопати не успеваат да преземат соодветни мерки против сајбер криминалот или дигиталните прекршоци насочени кон корисниците во Туркије, а понекогаш дури и ги комплицираат правните постапки. 

Бидејќи Некст Сосиал работи целосно во Туркије, овие правни предизвици едноставно не се појавуваат.

Друга клучна разлика е автентичноста на корисникот. Додека платформите како X се справуваат со лажни сметки, ботови и проблеми со анонимноста, Некст Сосиал целосно ги елиминира овие проблеми. 

Секој корисник е верификуван, создавајќи побезбедна средина што ги спречува сајбер криминалците или лошите актери да се вклучат во вознемирување или злоупотреба.

Накратко, платформите на социјалните медиуми изградени на инфраструктури слични на Mастодон им обезбедуваат на корисниците многу поголема слобода на изразување и побезбедно онлајн искуство. 

За разлика од X и други слични платформи, мрежите како Некст Сосиал не се предмет на правни предизвици и пречки што често се појавуваат на друго место.

Можат ли децентрализираните социјални медиуми да го предизвикаат хегемонскиот X?

Кога зборуваме за Некст Сосиал, мора да се запрашаме и колку долго може да издржи сегашниот систем - во кој глобалните гиганти како X, Мета и БајтДенс се обидуваат да контролираат што дискутираме и како споделуваме. 

Во текот на изминатите шест години, децентрализираните социјални мрежи се појавија како ветувачка алтернатива. Но дали навистина можат да го уништат вкоренетиот поредок што го изградија овие корпорации?

Прерано е да се даде дефинитивен одговор, но успехот на платформите како Некст Сосиал, БлуСкај, Mастодон, па дури и Тру Социал (Truth Social) ќе зависи од нивната способност да генерираат значителен импулс и да привлечат големи глобални бази на корисници. 

Додека централизираните гиганти како X и Мета истрајуваат во ограничувањето на слободата на мислата и изразувањето преку алгоритамска контрола, децентрализираните социјални медиуми веројатно ќе добијат уште поголема сила во наредните години.

Во блиска иднина, се очекува многу влади да преземат посилни, порешителни чекори кон развој на сопствени домашни платформи за социјални медиуми. 

Ова прашање не е само за безбедноста на корисниците или слободата на изразување, туку покренува и сериозни загрижености за националната безбедност кога податоците се пренесуваат во странство. 

Неодамнешните потези на земји како Франција, Јужна Кореја, Русија, Кина и Иран за ограничување или блокирање на апликации и платформи во странска сопственост ја нагласуваат големината и итноста на овој предизвик.

Ерсин Чахмутоглу

Авторот е експерт за сајбер безбедност во ADEO Cyber Security, со седиште во турскиот главен град Анкара 

Извор: АА