Кога Доналд Трамп и Владимир Путин ќе се сретнат денеска во Анкоридж, тие ќе зачекорат во долг ред историски средби меѓу лидерите на двете светски сили.
Повеќе од осум децении, ваквите самити претставувале пресвртни точки – создавајќи сојузи за време на војна, смирувајќи кризи од Студената војна и тестирајќи ги границите на соработката среде длабоко ривалство.
Оваа најнова средба се одржува во услови на тековната војна во Украина, без преседан западни санкции кон Русија и геополитичка клима понапрегната од кога било од 1980-тите години.
Познавачите на состојбите велат дека самитот во Алјаска може да биде можност за управување со конфронтацијата, или уште една пропуштена шанса што ќе ги продлабочи поделбите.
1943-1945: Воен сојуз
Традицијата започна за време на Втората светска војна, кога неверојатни сојузници се здружија за да ја поразат нацистичка Германија.
Во ноември 1943 година, претседателот Френклин Д. Рузвелт отпатува во Техеран за првата средба лице-в-лице со советскиот лидер Јосиф Сталин. Заедно со британскиот премиер Винстон Черчил, „Големата тројка“ се обврза на инвазијата во Нормандија (Ден Д).
Во февруари 1945 година во Јалта, кога победата во Европа беше близу, Рузвелт и Сталин се согласија околу поратната окупација на Германија и ја поставија основата за ОН. Сепак, нивните договори за иднината на Источна Европа ги посеаја семињата на Студената војна.
До јули 1945 во Потсдам, расположението се промени. Новиот американски претседател Хари Труман му кажа на Сталин за „ново оружје со необична разорна сила“ – атомската бомба – што го означи почетокот на децении недоверба.
1955-1971: Конфронтација во Студената војна
По осумгодишна пауза по смртта на Сталин, самитите продолжија среде нуклеарната трка во вооружување. Во 1955 година, претседателот Двајт Ајзенхауер се сретна со Никита Хрушчов и Николај Булгањин во Женева, започнувајќи го т.н. „Духот на Женева“.
Посетата на Хрушчов во САД во 1959 година – првата на еден советски лидер во Америка – заврши во Камп Дејвид со привремено смирување на тензиите околу Берлин. Но, добрата волја исчезна во мај 1960, кога планираниот париски самит пропадна – Хрушчов замина поради одбивањето на Ајзенхауер да се извини откако Советите соборија американски шпионски авион U-2 над нивниот воздушен простор.
Напнатата средба во 1961 година меѓу претседателот Џон Ф. Кенеди и Хрушчов во Виена не донесе пробив и го најави градењето на Берлинскиот ѕид и Кубанската ракетна криза.
1972-1979: Ерата на детант
1970-тите години донесоа намалување на тензиите, познато како детант.
Во мај 1972, Ричард Никсон отпатува во Москва – првпат по Рузвелт еден американски претседател да ја посети Советска Русија. Никсон и советскиот лидер Леонид Брежњев го потпишаа Договорот за антибалистички ракети (АБМ) и привремениот Договор за ограничување на стратешкото вооружување (САЛТ I) – првите договори за ограничување на нуклеарната трка.
Средбата во Владивосток во 1974 меѓу претседателот Џералд Форд и Брежњев ја постави основата за САЛТ II, потпишан од претседателот Џими Картер во 1979 – но никогаш не беше ратификуван поради советската инвазија на Авганистан.
1985-1991: Крајот на Студената војна
Претседателите Роналд Реган и Михаил Горбачов ги трансформираа односите. Нивниот самит во Женева во 1985 ја прекина шестгодишната пауза, при што изјавија дека „нуклеарна војна не може да се добие и никогаш не смее да се води“.
Самитот во Рејкјавик во 1986 речиси резултираше со договор за елиминација на нуклеарното оружје, што го отвори патот за Договорот за нуклеарни сили со среден дострел (ИНФ) од 1987.
Во декември 1989, само неколку недели по падот на Берлинскиот ѕид, претседателот Џорџ Х. В. Буш и Горбачов се сретнаа на бродови во немирно Малташко Море – „морска“ средба на која прогласија дека Студената војна завршила.
Последниот советско-американски самит во јули 1991 резултираше со СТАРТ I, кој ги намали стратешките арсенали пред распадот на СССР.
1992-2008: Првите пост-студеновојни средби
Првите пост-студеновојни средби беа исполнети со оптимизам. Во февруари 1992, Буш и Борис Елцин прогласија дека двете земји веќе не се гледаат како непријатели.
Претседателот Бил Клинтон и Елцин често се сретнуваа, а во 1994 се согласија да престанат со насочување на ракетите еден кон друг.
Динамиката се смени со подемот на Путин. Првата средба меѓу претседателот Џорџ В. Буш и Путин во 2001 во Љубљана започна топло, со познатата изјава на Буш: „Му погледнав во очи... и добив чувство за неговата душа.“
Ова доведе до Договорот за стратешко намалување на офанзивното вооружување (СОРТ) од 2002, но односите се заладија поради војната во Ирак.
2009 – денес: „Ресет“ и обновено ривалство
„Ресетот“ на претседателот Барак Обама со Дмитриј Медведев започна во април 2009 на маргините на самитот на Г20 во Лондон, со заложба за крај на конфронтацијата и дефинирање на „суштинска агенда“ за соработка.
Во јули истата година, Обама ја посети Москва и постигна договор за транзит на американски сили во Авганистан.
Круна на ресетот беше во април 2010 во Прага, кога беше потпишан Новиот договор СТАРТ, кој го ограничува бројот на распоредени стратешки боеви глави и носачи. Овој договор е последниот преостанат билатерален договор за контрола на вооружувањето, иако Русија го суспендираше учеството во февруари 2023.
Ресетот згасна по враќањето на Путин на претседателската функција во 2012, со зголемени тензии околу Сирија и Украина.
Самитот во Хелсинки во 2018 меѓу Трамп и Путин предизвика политички контроверзии, но не донесе големи договори.
Во 2021, претседателот Џо Бајден се сретна со Путин во Женева за да воспостават „предвидливост и стабилност“, започнувајќи нов дијалог за стратешка стабилност.
Односите, сепак, драстично се влошија по почетокот на војната во Украина во февруари 2022, затворајќи ја вратата за нови претседателски самити – сè до петочната средба со висок ризик во Алјаска.
Извор: АА
