Децениите клептократско владеење и бруталната граѓанска војна ја оставија економијата на Сирија во распад, при што БДП падна на рекордно ниско ниво од 21 милијарда долари, а повеќе од 90 проценти од Сиријците се турнати под линијата на сиромаштија.

Но претпазливиот оптимизам постепено се враќа во земјата опустошена од војна по падот на деспотскиот Башар ал Асад, кој беше соборен во молскавична офанзива од страна на опозициските сили на крајот на 2024 година.

Под водство на претседателот Ахмед ал Шара, преодната влада ги концентрираше своите напори на стабилизирање на економијата, сигнализирајќи потенцијална пресвртница за земјата долго време мачена од корупција и конфликти.

Регионалните сили како Туркије даваат дарежлива помош за големи инфраструктурни проекти, додека меѓународните финансиски институции покажаа подготвеност да ја играат својата улога во враќањето на сириската економија од мртвите.

„Најштетните санкции се укинати“, изјави за ТРТ Ворлд Ричард Аутцен, експерт за Блискиот Исток поврзан со Атлантскиот совет.

Сирија беше подложена на строги санкции што ја ограничуваа нејзината способност да тргува со светот. Сите банки, бизниси и поединци што обезбедија финансирање или помош на режимот на Асад беа исфрлени од глобалниот финансиски систем, ефикасно туркајќи ја целата земја во целосна економска изолација.

Сепак, Аутцен предупредува дека враќањето кон целосна финансиска нормалност бара реконституиран банкарски сектор и транспарентни финансиски практики, услови што едвај постојат во Сирија по 14 години интензивна граѓанска војна.

Напорите на владата на Ал Шара да ги ограничи нелегалните мрежи за плаќање, претходно експлоатирани под Асад, се чекор во оваа насока. 

Аутцен гледа „масовни комерцијални можности“ во сектори како што се енергетиката, телекомуникациите и земјоделството, под услов Сирија да може да привлече регионални и западни фирми за да го поттикнат создавањето работни места и даночните приходи.

Наследство на уништувањето

Од почетокот на граѓанската војна во 2011 година, економските темели на Сирија систематски се еродирани.

Конфликтот го влоши постоечкиот клептократски систем, каде што капиталистите-клептократи како братучедот на Асад, Рами Маклуф, акумулираа богатство преку монополи во недвижностите, банкарството и другите сектори, додека поширокото население се соочуваше со продлабочување на сиромаштијата.

Нелегалните активности, вклучувајќи ја трговијата со дрога „каптагон“, шверцот и изнудата, станаа финансиски средства за режимот, дополнително зацврстувајќи ја воената економија што ги наградуваше лојалистите и воените водачи.

До 2023 година, големината на економијата се намали за 85 проценти во споредба со 2012 година. Режимот на Асад не можеше ниту да исплати соодветни плати на владините службеници. Просечните плати во јавниот сектор во реални услови се намалија за 75 проценти помеѓу 2012 и 2023 година. Падот на буџетот за субвенции беше 83 проценти во истиот период.

Според сирискиот министер за надворешни работи, Асад ал Шаибани, поранешни државни службеници откриле 30 милијарди долари долг кон сојузниците на Асад, главно Иран и Русија, заедно со „непостоечки девизни резерви“ во централната банка и преголеми плати во јавниот сектор.

„Режимот водеше затворена социјалистичка економија која ги занемаруваше индустриите како земјоделството и производството“, вели ал Шаибани, посочувајќи го откривањето на системска корупција што ги испразни националните каси.

Меѓународната поддршка се покажува како клучна за закрепнувањето на Сирија.

Минатата недела, Дамаск потпиша 12 договори во вредност од 14 милијарди долари, вклучувајќи договор од 4 милијарди долари со конзорциум делумно составен од турски фирми, за изградба на нов аеродром и договор од 2 милијарди долари со националната инвестициска корпорација на ОАЕ за систем на метро во главниот град.

Џули Козак, портпаролка на Меѓународниот монетарен фонд, вели дека на Сирија ѝ е потребна „значителна меѓународна помош“ за да ја рехабилитира својата економија и да ги обнови основните институции, како што се Министерството за финансии, централната банка и агенцијата за статистика.

Делегација на ММФ го посети Дамаск во јуни, прва од страна на глобалниот заемодавач со седиште во Вашингтон од 2009 година. Козак ги пофали Сиријците вработени во овие институции, велејќи дека тие покажале „силна посветеност и солидно разбирање“.

Маршалов план за Сирија?

Прашањето за голема програма за економска помош слична на Маршаловиот план - иницијатива поддржана од САД што ги рехабилитира економиите на 17 европски земји по Втората светска војна - предизвика дебата меѓу експертите.

Аутцен признава дека, иако уништувањето на Сирија не е како она на Германија во 1945 година, економските столбови на земјата „тешко страдале“.

Тој сугерира дека заедничкиот напор во кој ќе бидат вклучени Туркије, земјите од Заливот, Европа и Јапонија би можел да ја пополни празнината, при што САД ќе играат улога на олеснувач.

„Има повеќе џебови и повеќе раце што можат да помогнат“, вели тој, посочувајќи го релативниот глобален просперитет како фактор што овозможува регионални инвестиции.

Кадир Темиз, претседател на Центарот за студии на Блискиот Исток со седиште во Анкара, за ТРТ Ворлд изјави дека на Сирија ѝ е потребна „програма за обнова на државата“ што ги балансира економските и безбедносните приоритети, а не чисто економски пакет како Маршаловиот план.

„Додека постојат проблеми со идентитетот врз основа на етничка припадност и религија, инвестициите и трговските договори се распаѓаат“, предупредува Темиз, застапувајќи стратегија што се однесува и на економското закрепнување и на социјалната кохезија во пост-Асадовата Сирија.

Првичните чекори на владата - вклучително и прекинувањето на субвенциите за леб, за кои се вели дека вклучувале „многу корупција“ - создадоа одредено негодување додека Дамаск се обидува да го демонтира моделот на барање ренти што го дефинираше владеењето на Асад.

Овие одлуки предизвикаа загриженост за влошување на и така тешката состојба на населението, кое веќе се бори со несигурност во храната и раселувањето.

Темиз е против револуционерни промени, забележувајќи дека социјалистичкиот економски модел на Сирија, иако погрешен, поддржувал значителен дел од населението.

„Треба да се спроведе „чекор-по-чекор пристап“ за да се избегне дестабилизација на општественото ткиво на земјата“, вели тој.

Аутцен, самопрогласен застапник на слободниот пазар, возвраќа дека мерките за штедење се неопходни за да Сирија се оддалечи од економија на барање ренти.

„Нема да ви треба субвенција за леб ако ЕксонМобил отвора гасовод и вработува илјадници“, тврди тој, нагласувајќи го потенцијалот инвестициите од приватниот сектор да го поттикнат растот.

Заки Мехчи, соработник во Чатам Хаус, за ТРТ Ворлд вели дека инклузивноста и транспарентноста се клучни за да се осигури дека Сирија нема да се врати на кронизам од времето на Асад.

Инклузивна економска стратегија што им дава приоритет на микро и малите бизниси и ги опфаќа сите региони на земјата е неопходна за преобликување на сириската економија, додава тој.

„Не можете да се фокусирате само на Дамаск. Треба да ја усвоите правдата како принцип во секоја економска одлука“, вели тој.

Апелирајќи до владата да избегнува нетранспарентни зделки со „мистериозни компании“, тој вели дека владата на ал Шара мора транспарентно да се ангажира со Сиријците во своите процеси на донесување економски одлуки.

Коридорот Левант

Аналитичарите истакнуваат дека евентуалното оживување на Договорот за слободна трговија меѓу Туркије и Сирија од 2005 година нуди ветувачки пат за економска интеграција.

Темиз го истакнува неговиот потенцијал да сигнализира отвореност на Сирија кон регионалните и глобалните пазари, да ги зајакне врските со Туркије - која веќе е најголемиот трговски партнер на Дамаск - и да го поттикне „Коридорот Левант“ што ги поврзува трговските патишта низ Сирија, Либан и потенцијално Ирак.

„Туркије ќе биде железен брат на Сирија“, вели тој, предвидувајќи одржлив трговски модел што може да привлече пошироки регионални проекти за поврзување.

Патот што претстои за Сирија е полн со предизвици. На пример, се очекува владата на ал-Шара да постигне деликатна рамнотежа помеѓу гонењето на елитите од ерата на Асад и обезбедувањето економски континуитет.

Оутцен предлага да се направи разлика помеѓу флагрантните сторители, кои треба да се соочат со кривично гонење, и пошироките бизнис елити кои би можеле да придонесат за закрепнување доколку се усогласат со меѓународните стандарди.

„Одговорноста е трнлива“, вели тој, нагласувајќи ја потребата од прагматичен пристап за да се избегнат понатамошни економски превирања.

Извор: ТРТ Ворлд