Со интензивирањето на конкуренцијата во вселенското истражување, САД се насочија кон голема пресвртница: инсталирање нуклеарен реактор на Месечината до 2030 година.

Официјалните лица на НАСА велат дека проектот би можел да го трансформира лунарното истражување со обезбедување сигурна енергија за трајни населби, научни истражувања и идни мисии на Марс. За научниците, тоа означува долгоочекуван чекор кон одржливо човеково присуство во вселената.

„Најавата на НАСА за лунарен реактор до 2030 година е добредојден чекор. Со децении ни недостасуваше токму ваков вид јасна, роковно утврдена цел. Особено е охрабрувачки што директивата се фокусира на енергијата, бидејќи без обилна, одржлива енергија, сè друго во вселената е привремено“, изјави за Анадолу Бхавја Лал, поранешен помошник администратор на НАСА за технологија, политика и стратегија.

Иницијативата доаѓа во услови на растечка конкуренција од Кина и Русија, кои исто така се тркаат да воспостават инфраструктура за нуклеарна енергија на Месечината. Со геополитичките соперништва што сега се протегаат надвор од Земјата, експертите го опишуваат планот како амбициозен и полн со технички, безбедносни и геополитички предизвици.

Зошто е важна нуклеарната енергија на Месечината

Сончевата енергија долго време ги напојува сателитите, вселенските станици и лендерите. Но на Месечината, со нејзиниот 28-дневен циклус на ротација, сончевата светлина исчезнува по две земјини недели. Тоа ги прави самите соларни панели несигурен извор на енергија.

Нуклеарниот реактор може да обезбеди континуиран извор на енергија насекаде на Месечината, објасни Симеон Барбер, истражувачки научник на Отворениот универзитет.

„Сончевите панели генерираат енергија само кога сонцето сјае. На Месечината, ноќта трае околу 14 земјини дена, па затоа е потребен друг извор на енергија за да се одржува опремата - и астронаутите - топли и безбедни во текот на лунарната ноќ.“

Британскиот вулканолог Лајонел Вилсон, нагласувајќи дека реакторот е „многу добра идеја“, ја поедностави дополнително: „Добивате 14 дена бесплатна електрична енергија ако имате многу соларни панели. Но потоа добивате 14 дена без сончева светлина... и ако нешто тргне наопаку со системите за складирање, станува многу студено, многу брзо. Температурите можат да паднат на околу минус 173 Ц степени“.

Каде би можел да се изгради нуклеарниот реактор?

Повеќето експерти веруваат дека првиот лунарен реактор ќе биде изграден во близина на јужниот пол на Месечината, регион од растечко стратешко значење.

„Ова е стратешки важен регион бидејќи се смета дека содржи големи количини воден мраз. Тој би можел да се извлече за да се обезбеди вода за пиење и санитација во лунарната база“, рече Барбер.

„Или би можел да се разложи на водород и кислород за да се создаде „ станица за гориво“ на Месечината за ракети што се упатуваат кон Марс.“

Вилсон, професор по Земјини и планетарни науки на Универзитетот Ланкастер, забележа дека сегашниот план на НАСА за поставување база во близина на Јужниот пол помага во ублажување на проблемот со продолжената темнина.

„Блиску до половите, има места каде што сонцето треба да биде веднаш над хоризонтот цело време, па затоа тие места треба да добиваат постојана сончева светлина“, објасни тој.

„Но со груб терен и сенки од кратери, кои сè уште ја блокираат светлината во интервали, батериите и нуклеарниот резервен систем сè уште се потребни“, додаде тој.

Нова вселенска трка

САД не се сами во оваа потрага. Во мај, Кина и Русија заеднички објавија планови за изградба на автоматизирана нуклеарна централа на Месечината до 2035 година како дел од нивниот проект Меѓународна лунарна истражувачка станица (ИЛРС).

Американските претставници го признаваат соперништвото, а Политико објави дека вршителот на должноста шеф на НАСА, Шон Дафи, се осврнал на слични планови од Кина и Русија и предупредил дека двете земји „потенцијално би можеле да прогласат забранета зона“ на Месечината.

За Барбер, влоговите се повеќе од симболични.

„Постои симболика и технолошка предност од воспоставувањето на првата енергетска инфраструктура на Месечината“, рече тој. 

„Но исто така, сегашните вселенски прописи даваат одредена заштита на опремата што е инсталирана таму - може да се прогласи „безбедносна зона“ околу опремата, која всушност воспоставува контрола врз регионите на Месечината.“

Дали е безбедно да се лансира нуклеарен материјал во вселената?

Лансирањето нуклеарен материјал во орбитата неизбежно предизвикува стравувања. Барбер ги призна ризиците, но тврди дека тие се управливи.

„Секогаш постои ризик од неуспех при лансирањето на ракетата, што значи потенцијално ослободување на радиоактивен материјал во атмосферата на Земјата. Но во реалноста, количините на гориво што се вклучени се релативно скромни, така што ризиците можат - и ќе - бидат управувани.“

Вилсон рече дека веројатното гориво би било плутониум, а не ураниум, со детални протоколи што веќе се воспоставени од претходните мисии во длабоката вселена. 

„Реакторите се дизајнираат така да во голема мера го минимизираат ризикот“, рече тој.

„Малите нуклеарни извори на енергија веќе се користат на вселенските летала што патуваат до надворешните делови на Сончевиот систем, каде што сончевата светлина е премногу слаба за напојување на соларни панели. Не треба да има премногу инженерски проблеми при изработка на поголеми системи.“

Можат ли САД да постигнат резултати и што следи?

Скептиците истакнуваат дека САД имаат историја на неуспешни вселенски нуклеарни иницијативи. Последниот оперативен реактор за фисија во вселената беше сателитскиот реактор СНАП-10A во 1965 година, додека програми како СП-100 и Прометеус потрошија милијарди, но на крајот беа откажани.

Барбер ја нарече моменталната временска рамка „многу амбициозна“, особено со оглед на буџетските притисоци на НАСА: „Во време кога буџетот за науката за вселената и Земјата е под огромен притисок во НАСА, ова само ќе го зголеми притисокот.“

Лал, кој неодамна е коавтор на извештај насловен како „Проценка на иднината: Стратешки опции за американско вселенско нуклеарно лидерство“, рече дека успехот бара владина посветеност споредлива со Проектот Менхетен, кој ги произведе првите атомски бомби во Америка.

„Првиот тест на Проектот Менхетен не беше изграден врз една лабораторија или една компанија. Успеа затоа што владата ги создаде условите: соодветно финансирање, паралелни влогови низ технологиите, засилено лидерство и чувство на стратешка итност. Истите тие услови... мора да ги поткрепат (напорите) за вселенска нуклеарна енергија денес.“

Извештајот проценува дека на програмата ќе ѝ бидат потребни најмалку 2 до 3 милијарди долари во првите пет години, заедно со инвестиции во инфраструктура за гориво, безбедносни прегледи, регулаторни реформи и лидерство на ниво на Белата куќа.

Лал потврди дека најавата на НАСА е вистинската цел, но ги нагласи предизвиците што претстојат: „Сега доаѓа тешкиот дел: градење на системот околу тоа - така што овој пат, за разлика од последните 60 години, всушност летаме.“

Извор: АА