Враќањето на статуата на царот Марко Аврелиј од римската ера во Туркије го означува крајот на 65-годишната кампања за враќање на артефактот ограбен од античкиот град Бубон во југозападна Анадолија.

Операцијата, спроведена во соработка со Канцеларијата на окружниот обвинител на Менхетен и истрагите на американската служба за внатрешна безбедност, се смета за пресвртница во напорите на Туркије за борба против трговијата со културни добра.

„Ова беше еден од најтешките случаи со кои некогаш сме се справиле“, рече Зејнеп Боз, раководителка на Одделот за борба против нелегалната трговија со културни добра. 

„Барањето за враќање го иницираше проф. д-р Џале Инан, првата жена археолог во Туркије. Чест ми е да ѝ го припишам ова враќање на нејзиното наследство.“

Боз рече дека случаите на репатријација на уметнички дела честопати траат со децении поради правни и доказни предизвици и дека многу пазарни земји ги третираат антиквитетите како алатки за инвестирање, за разлика од Туркије, која ги смета за дел од својот културен идентитет.

„Овие предмети не се само за сопственост; тие често се користат за перење пари или за финансирање на тероризам“, рече Боз. „Нивното репатрирање значи не само враќање на наследството, туку и прекинување на глобалните криминални мрежи“.

„Момент на Пепелашка“

Соработката со американските власти започнала во 2017 година кога помошникот на окружниот обвинител Метју Богданос ја контактирал Боз во врска со статуата Кибеле. Иако тој случај беше решен дипломатски, тој ги постави темелите за долгогодишно партнерство засновано на меѓусебна доверба, вели таа.

Таа соработка кулминирала во истрагата Бубон, која го потврди потеклото на десетици ограбени римски статуи, вклучувајќи го и на Марко Аврелиј, преку сведоштва на очевидци и 3Д скенирање.

„Имаше момент на Пепелашка“, се присети Боз. „Тимот на јавниот обвинител на Менхетен ја мереше ногата на статуа во Њујорк додека ние истовремено го меревме пиедесталот во Бубон. Поклопувањето беше милиметарски совршено“.

Сведоците, кои сега се во своите 80-ти години, биле убедени да сведочат по почетната недоверба. Клучните докази дошле и од покојната новинарка Озген Аџар, која обезбедила рачно напишан дневник на исповед на криминалец во кој се детално опишани грабежите.

Статуата се чувала во Музејот на уметност во Кливленд пред преговорите да доведат до нејзино враќање.

„Кога силиконскиот калап од стапалото на Маркус совршено се вклопи на оригиналниот пиедестал, тоа беше моментот кога сите напори беа потврдени“, рече Боз.

Побивање на „колонистичките идеи“

Одговарајќи на критиките дека вратените артефакти можеби биле подобро заштитени во странство, Боз се спротивстави на она што го нарече „колонистички идеи“.

Таа истакна дека аргументот за старателство честопати го маскира оригиналниот чин на кражба.

„Никој не вели -Јас го украдов!. Наместо тоа, тие велат-Еј, јас сум негов чувар!“, рече таа.

Нагласувајќи го управувањето со наследството на Туркије, таа додаде: „Ако не бевме добри во заштитата, дали навистина би можеле да одите на антички места за време на вашиот летен одмор? Или да најдете музеј за посета?“

Иако таа ја призна потребата од постојано подобрување на напорите за превенција, Боз нагласи дека сегашното ниво на зачувување во Туркије „не е толку скромно“.

Извор: АА