ისრაელი ასადის რეჟიმის დაცემის შემდეგ სამხრეთ სირიაში თავის გავლენას ზრდის. რეგიონის პოლიტიკური და უსაფრთხოების დინამიკის საკუთარი ინტერესების შესაბამისად ფორმირებით, ის ცდილობს წინ აღუდგეს თურქეთის მზარდ როლს და ხელი შეუშალოს გაერთიანებული სირიის ხელახალ დაბადებას.

ბაშარ ასადის რეჟიმის დაცემამ 2024 წლის 8 დეკემბერს სირიაში სეისმური ცვლილება გამოიწვია; ეს ისრაელისთვის არა კრიზისი, არამედ შესაძლებლობა იყო რეგიონის სტრატეგიული ლანდშაფტის საკუთარი უპირატესობით გადასაწყობად.

საპასუხოდ ისრაელი სცდება თავის ტრადიციულ უსაფრთხოებაზე ორიენტირებულ მიდგომას და თავის სირიის პოლიტიკას გრძელვადიან სტრატეგიულ მიზნებთან შესაბამისობაში მოჰყავს. ასადის დაცემამ არა მხოლოდ დაანგრია ნაცნობი "ეშმაკი რომელსაც ვიცნობთ" სტატუს-კვო, არამედ ახალი გაურკვევლობებიც მოიტანა; მათ შორის თურქეთთან და დასავლეთთან პოტენციურად თავსებადი ლიდერობის აღზევება, რამაც შეიძლება ძირი გამოუთხაროს ისრაელის მიერ ოკუპირებულ გოლანის მაღლობებზე არსებობის დიდი ხნის უსაფრთხოების დასაბუთებას.

ამავდროულად, ისრაელმა დაიწყო დანაწევრებული სირიის, ეთნიკური და რელიგიური ხაზებით გაყოფილის, უფრო მართვად და სტრატეგიულად ხელსაყრელ შედეგად აღქმა. თუმცა, სირიის მთავრობის მიერ ბოლოდროინდელი შეთანხმება YPG/PKK ტერორისტული ორგანიზაციის სირიის ფრთასთან SDG-სთან სახელმწიფო ინსტიტუტებში ინტეგრაციის შესახებ ახალ გამოწვევას წარმოადგენს ამ ხედვისთვის. ეს ნაბიჯი მიუთითებს დამასკოს მცდელობაზე აღადგინოს ეროვნული ერთიანობა და პოტენციურად დაარღვიოს ისრაელის სტრატეგია სირიის შიგნით განხეთქილების წახალისებისა. გარდა ამისა, ამერიკის მხარდაჭერით მნიშვნელოვანი ძალის მიახლოება ცენტრალურ მთავრობასთან შეიძლება ძირი გამოუთხაროს ისრაელის დანაწევრებული სირიის პოლიტიკას.

დამასკოს ეს ძალისხმევა შეესაბამება თურქეთისა და სხვა მოთამაშეების ხელმძღვანელობით უფრო ფართო რეგიონულ ზეწოლას სირიის ტერიტორიული მთლიანობის შესანარჩუნებლად, რაც პირდაპირ ეწინააღმდეგება ისრაელის ხედვას დანაწევრებული სირიის შესახებ.

ლიბანის შემთხვევის გამეორება: „კარგი ღობიდან“ „კარგ მეზობლამდე“

ისრაელის ევოლუციური მიდგომა რეგიონში სულ უფრო მეტად ასახავს ტერიტორიებზე ფესვების გადგმის მოდელს და ამზადებს ნიადაგს სირიის სამხრეთ ნაწილის ეტაპობრივი „გოლანიზაციისთვის“; ეს არის ტრაექტორია, რომელიც ფორმირებულია როგორც ისტორიული პრეცედენტებით, ასევე თანამედროვე სტრატეგიული აუცილებლობით.

სირიის სამოქალაქო ომის განმავლობაში, ისრაელის პირველადი უსაფრთხოების პრობლემა სირიაში ირანის მხარდაჭერით მოქმედი ჯგუფები იყო. განვითარებული ომთა შორის ბრძოლების (ებრაულად MABAM) საშუალებით, ისრაელმა განახორციელა მიზანმიმართული თავდასხმები სრულმასშტაბიანი ომის ზღვარს ქვემოთ; მიზნად ისახავდა ჰეზბოლას მიწოდების გზების შეწყვეტას და სირიის შიგნით თანამედროვე იარაღის სისტემების წარმოების პრევენციას. თუმცა, ირანის რბილი ძალის გავლენა სცდება სამხედრო სფეროს და ღრმად არის ფესვგადგმული სირიის რეჟიმში, ეკონომიკასა და სოციალურ ქსოვილში. ეს წარმოადგენს რთულ გამოწვევას ისრაელისთვის, რომელიც ცდილობს მას დაუპირისპირდეს სტრატეგიული ჩარევებით.

ისრაელის მიდგომა შთაგონებულია 1976 წელს ლიბანის სამოქალაქო ომის დროს დაწყებული "კარგი ღობის პოლიტიკით". ამ სტრატეგიის ძირითადი ასპექტი იყო სამხრეთ ლიბანის არმია (SLA), უმეტესად ქრისტიანებისგან შემდგარი ჯგუფი, რომელსაც ისრაელი პირდაპირ მხარს უჭერდა და რომელიც მოქმედებდა როგორც ისრაელის ჩანაცვლებითი ძალა სამხრეთ ლიბანში. SLA-მ შეინარჩუნა უსაფრთხოება ისრაელის მიერ განსაზღვრული უსაფრთხოების ზონაში 2000 წელს გასვლამდე.

ჰუმანიტარული დახმარების საფარქვეშ, ისრაელმა დაამყარა საზღვრის გადამკვეთი ურთიერთობები, განსაკუთრებით სამხრეთში მცხოვრებ ადგილობრივ მოსახლეობასთან, რომელთაც მიაწოდა სამედიცინო დახმარება და მასალები, როგორც ეს მოხდა ფატიმას კარიბჭესთან მეტულას მახლობლად. ეს არა მხოლოდ საშუალებას აძლევდა ისრაელს სტრატეგიულად შეევსო კონფლიქტის შედეგად შექმნილი უსაფრთხოებისა და მმართველობის ვაკუუმი, არამედ დაეხმარა მას მოეპოვებინა ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილგანწყობა და გაეზარდა თავისი რეგიონული გავლენა.

მიუხედავად იმისა, რომ „კარგი ღობის პოლიტიკა“ თავდაპირველად წარმოდგენილი იყო როგორც ჰუმანიტარული ინიციატივა, ისრაელის ხანგრძლივმა არსებობამ სამხრეთ ლიბანში საბოლოოდ ხელი შეუწყო ჰეზბოლას აღზევებას; ეს რჩება კრიტიკულ გაკვეთილად ისრაელის ამჟამინდელი სტრატეგიისთვის სირიაში.

ამ ჩარჩოს ფარგლებში, ისრაელმა გაატარა ორეტაპიანი მიდგომა, გამოიყენა რა ჭკვიანი ძალა უსაფრთხოებისა და პოლიტიკური ინტერესების წინ წასაწევად. რაც უფრო მეტად დაემსგავსა სირიაში კონფლიქტის დინამიკა ლიბანისას, ისრაელმა გაიმეორა ნაცნობი ტაქტიკა და 2013 წლიდან დაიწყო ჰუმანიტარული ოპერაციები სირიის შიგნით. ეს ძალისხმევა შემდგომში 2016 წელს გადაიზარდა "კარგი მეზობლობის ოპერაციაში".

ამ ინიციატივის ფარგლებში, ისრაელმა გაუწია ჰუმანიტარული და სამხედრო დახმარება შეიარაღებულ ჯგუფებს, რომლებიც მოქმედებდნენ ფართო ტერიტორიაზე, მოიცავდა რა კუნეიტრას, დერაასა და სუვეიდას, მიზნად ისახავდა შეექმნა ერთი შეხედვით დასავლეთთან თავსებადი, ლიბერალური მიდრეკილების მქონე რეგიონი.

გრძელვადიანი მიზანი იყო ამ ტერიტორიებზე პლაცდარმის შექმნა, როგორც მოდელისა უფრო ფართო გამოყენებისთვის მთელ სირიაში. თუმცა, რევოლუციამდე არსებობდა ორი ძირითადი დაბრკოლება, რომლებიც ხელს უშლიდა ამ გეგმებს: თურქეთის მზარდი რეგიონული გავლენა და რუსეთის ალიანსი ასადთან. 2017 წელს რუსული შუამავლობით, ისრაელმა მიიღო რეჟიმის დაბრუნება სირიის სამხრეთში იმ პირობით, რომ ირანის მხარდაჭერით მოქმედი ელემენტები მის საზღვრებიდან მინიმუმ 80 კილომეტრის დაშორებით დარჩებოდნენ, რამაც ეფექტურად შეზღუდა რეგიონში მისი საკუთარი მანევრირების შესაძლებლობა.

სირიის დანაწევრება: ისრაელის გრძელვადიანი თამაში სამხრეთში

7 ოქტომბრის შემდგომმა მოვლენებმა მკაცრი რეალობა გამოავლინა; ისრაელის „კონტროლი-დაყოვნების გარეშე სტრატეგია“ MABAM-ის ქვეშ ვერ ახერხებდა ჰეზბოლასა და რეგიონში ირანის მხარდაჭერით მოქმედი სხვა ძალების ეფექტურ შეკავებას.

ასადის რეჟიმის მოულოდნელმა ჩამოშლამ და რუსეთისა და ირანის გავლენის შემცირებამ ისრაელისთვის დადებითი უსაფრთხოების შედეგები მოიტანა, თუმცა ასევე წარმოშვა ახალი სტრატეგიული დილემები. ყველაზე გადაუდებელი საზრუნავი არის თურქეთთან და დასავლეთთან თანხმობაში მყოფი, სირიის უმრავლესობის მოსახლეობის წარმომადგენელი და ისრაელისთვის პირდაპირი სამხედრო საფრთხის არმქონე ახალი სირიის ხელმძღვანელობის გამოჩენა. ასეთ მთავრობას შეუძლია ძირი გამოუთხაროს ისრაელის უსაფრთხოების საფუძველზე დაყრდნობილ არგუმენტებს გოლანის მაღლობების ოკუპაციის გაგრძელებისთვის.

ამ რისკის გაცნობიერებით, ისრაელმა სწრაფად გამოაცხადა ახალი ადმინისტრაცია არალეგიტიმურად; მას „ტერორისტული ერთეული“ უწოდა და უსაფრთხოების საფრთხის საბაბით დაიწყო თავდასხმები მემკვიდრეობით მიღებულ სამხედრო ინფრასტრუქტურაზე. პარადოქსულად, ისრაელმა გამოაცხადა გეგმები, რომლის მიხედვითაც ორჯერ გაზრდის მოსახლეობას ოკუპირებულ გოლანში მზარდი უსაფრთხოების პრობლემების მიუხედავად, რაც მის მტკიცე ვალდებულებას ასახავს ოკუპაციის მიმართ.

წლების განმავლობაში რეგიონში ინვესტირების შემდეგ, ისრაელმა რუსეთის უკან დახევით ისარგებლა, რათა გასცდენოდა 1974 წლის ძალების დაშორიშორების შეთანხმებით განსაზღვრულ ოკუპაციას და გაფართოებულიყო დარაას წყლით მდიდარი ტერიტორიების მიმართულებით. აღსანიშნავია, რომ ეს არის ის ტერიტორიები, სადაც ისრაელი 2013 წლიდან ჰუმანიტარულ ოპერაციებს ატარებდა, რაც მისი ჩართულობის გრძელვადიან სტრატეგიულ ხასიათს უსვამს ხაზს.

ამ ტერიტორიული გაფართოების ოფიციალური გამართლება კვლავ ისრაელის უსაფრთხოების საზრუნავი და დურზული თემების დაცვა რჩება. თუმცა, ისრაელის ქმედებები დამასკოს მკაფიო შეტყობინებას უგზავნის: სამხრეთზე კონტროლის აღდგენის ნებისმიერი მცდელობა ძალით იქნება შეხვედრილი.

ამ ეტაპზე, ისრაელის გრძელვადიანი მიზანი ნათლად ჩანს; იგი მიზნად ისახავს ხელი შეუშალოს ძლიერი, გაერთიანებული სირიის აღმავლობას, რომელიც მომავალში უსაფრთხოების საფრთხეს შექმნიდა. ამის მიღწევის ყველაზე ეფექტური გზაა სირიის დაყოფა სუსტ, დანაწევრებულ პოლიტიკურ ერთეულებად და იმის უზრუნველყოფა, რომ დამასკოში არცერთმა ცენტრალურმა ხელისუფლებამ ვერ გაბედოს ისრაელის პოზიციის გამოწვევა ჩრდილოეთში.

ეს სტრატეგია ასევე ზრდის ისრაელის კონტროლის გაფართოების შესაძლებლობას ოკუპირებული გოლანის მაღლობების მიღმა და აძლიერებს სირიის სამხრეთის „გოლანიზაციას“ - ტრაექტორიას, რომელიც ისტორიული პრეცედენტებითა და თანამედროვე გეოპოლიტიკური გათვლებით არის განპირობებული.

სირია, თურქეთი და ისრაელი

თავისი დაარსების წინანდელ უსაფრთხოების დოქტრინაზე დაყრდნობით, ისრაელი დიდი ხანია განიხილავს ახლო აღმოსავლეთის უმცირესობის ჯგუფებს თავისი უსაფრთხოების სტრატეგიის განუყოფელ პარტნიორებად. ისრაელის დანაწევრებული სირიის ხედვის ძირითადი კომპონენტია ერთეული, რომელიც ახლა PYD/YPG ტერორისტული ორგანიზაციის სახით არის განსახიერებული.

ეს ერთეული არა მხოლოდ წარმოადგენს ისრაელის უფრო ფართო ამბიციას სირიის პოლიტიკური ლანდშაფტის გადასაწყობად, არამედ ასახავს ისრაელის ისტორიულ პერსპექტივას ახლო აღმოსავლეთში ქურთული ჯგუფების მიმართ. თუმცა, ბოლოდროინდელი სირია-SDG-ს შეთანხმება ამ მიდგომას გამოწვევას უქმნის, რაც პოტენციურად ანეიტრალებს ისრაელის ერთ-ერთ ძირითად ინსტრუმენტს სირიაში დაყოფისთვის.

მეორე მხრივ, თურქეთი კვლავ რჩება ძლიერ და გადამწყვეტ ძალად, რომელიც ისრაელის რეგიონულ ამბიციებს უპირისპირდება.

თურქეთის გავლენის დასაბალანსებლად, ისრაელი მიჰყვება უხეშ ძალაზე დაფუძნებულ, მაგრამ ფრთხილად გათვლილ სტრატეგიას, რომელიც უმცირესობის ჯგუფებს იყენებს რეგიონული ფეხის გასამყარებლად. თუმცა, თურქეთის სტრატეგიული სიღრმე და სირიასთან ახლო ურთიერთობები მნიშვნელოვან დაბრკოლებებს ქმნის ისრაელის მიზნებისთვის.

იმ სცენარში, სადაც ისრაელი თავის სტრატეგიულ მიზნებს აღწევს, სირია თავს გარშემორტყმულად იგრძნობდა - სექტანტური და ეთნიკური ანკლავებით აღმოსავლეთსა და დასავლეთში, ევფრატის გასწვრივ PYD/YPG-ით, სამხრეთში ისრაელის მიერ მხარდაჭერილი დურზული თემებით და თურქეთის გარდა ნებისმიერ მეზობელ ქვეყანასთან ან ზღვასთან სიცოცხლისუნარიანი წვდომის გარეშე. ეს სირიას სუსტსა და მუდმივად მოწყვლადს დატოვებდა; თუმცა, თურქეთის მყარი სამხედრო და დიპლომატიური გავლენა ხელს შეუშლიდა რეგიონში მდგრად არასტაბილურობას.

ისრაელის განვითარებადი მიდგომა სირიის სამხრეთში ხაზს უსვამს უფრო ფართო გეოპოლიტიკურ ხედვას, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს ტერიტორიულ გამაგრებას, პოლიტიკურ დანაწევრებას და მოკავშირეების ქსელის განვითარებას. თუმცა, თურქეთის სტრატეგიული საპირწონე ზომები და რეგიონული სტაბილურობისადმი ურყევი ერთგულება ძლიერ შემაკავებელ ფაქტორად მოქმედებს ისრაელის ამბიციებზე, რაც უზრუნველყოფს, რომ „სირიის გოლანიზაცია“ ისრაელისთვის მიუღწეველ შედეგად დარჩეს, მიუხედავად მისი ძალისხმევისა, რეგიონული ძალთა ბალანსის გადასაწყობად.