"Wanawake wapumbavu tu pamoja na usiku ndio weusi." Mchanganyiko wa misemo ya kale ya Kisomali kama hii na ujumbe wa kisasa wa urembo kwenye mitandao ya kijamii unasababisha kile ambacho madaktari wa ngozi wanasema ni ongezeko la kutisha la idadi ya wanawake nchini Somalia wanaogeukia dawa hatari za kung'arisha ngozi ili kubadili rangi zao.
Kuna maelfu ya warembo wa Kisomali nchini Somalia na ughaibuni, baadhi yao wakikuza ngozi iliyopauka na kuchubuliwa , ikiwa ni pamoja na bidhaa zinazodai kugeuza ngozi nyeusi kuwa nyeupe.
Bidhaa za kung'arisha ngozi zimekuwa zikiuzwa katika maduka na masoko kote nchini kwa miongo kadhaa lakini wataalamu wanasema kuwa mauzo ya mtandaoni ya bidhaa hizo kutoka kwa washawishi wa urembo yanaongeza mvuto wao miongoni mwa vijana wa kike, wakiwemo vijana.
Uchunguzi wa 2022 wa wanawake katika mji mkuu wa Mogadishu uligundua kuwa asilimia 75.6 ya waliohojiwa walitumia bidhaa za kung'arisha ngozi, ambayo ilisema ni "juu zaidi kuliko viwango vya bara na kimataifa".
Kutafuta likes mtandaoni
Baadhi ya washawishi hutengeneza na kuuza krimu zao wenyewe. Licha ya kukosa taaluma ya kemia, ngozi au urembo, wanaongeza aina mbalimbali za mawakala wa kuchubua na kemikali nyingine kwenye krimu, wakidai zitakuwa na athari za kushangaza.
Wanachapisha picha zao wakionekana weupe pepepe, midomo ikiwa na rangi nyekundu ya damu. Wale maarufu zaidi wana zaidi ya wafuasi milioni moja, na machapisho yao mengi yakipokea makumi ya maelfu ya likes.
Baadhi ya washawishi hujumuisha nambari zao za simu kwenye wasifu wao wa mitandao ya kijamii ili watu waweze kupiga simu na kuagiza krimu. Wengine wana maduka na hubandika maeneo yao ili wateja wajue mahali pa kuzipata.
Baadhi ya washawishi wanajaribu kuwashawishi wafuasi wao kuwa ngozi nyepesi ni bora kuliko ngozi nyeusi, wakati mwingine kwa kutumia picha na video zilizopotoka.
Hatari zake
"Ninatengeneza krimu tatu tofauti za uso kwani kila moja ina athari tofauti," mmoja wa washawishi aliwaambia wafuasi wake ambao hawakutarajia wakati wa kipindi cha maswali na majibu mtandaoni ambacho kimetazamwa karibu mara 360,000. Video yake inaonyesha rundo la masanduku ya kadibodi yaliyojazwa krimu tofauti za weupe anazozalisha.
Moja ya video zake maarufu inayomuonyesha akiweka krimu tofauti kwenye uso wake uliopauka imetazamwa mara milioni 1.3.
Hatari zinazowezekana za upaukaji wa ngozi hazijatajwa kamwe na washawishi. Daktari wa Ngozi Dk Mohamed Mude, mwanzilishi wa Bidhaan Beauty and Health Centre mjini Mogadishu, anasema takriban asilimia 60 ya wagonjwa wake wana muwasho wa ngozi, uwekundu na uvimbe kutokana na kutumia krimu lakini wachache wanaelewa hatari zinazohusika.
"Bidhaa nyingi za kung'arisha ngozi zina kemikali kali kama vile hidrokwinoni na zebaki ambayo inaweza kusababisha muwasho na athari ya mzio pamoja na uharibifu wa muda mrefu ikiwa ni pamoja na kukonda ngozi na kuongezeka kwa usikivu wa jua," anasema.
Marufuku ya kuchubua ngozi
Mfiduo wa zebaki pia unaweza kusababisha uharibifu wa figo, uharibifu wa kuona, hotuba na kusikia, ukosefu wa uratibu, kutetemeka na mabadiliko ya neuromuscular. Inaweza pia kupitishwa kwa watoto kupitia maziwa ya mama.
Nchi kadhaa za Afrika zikiwemo Afrika Kusini, Kenya, Ivory Coast na Ghana zimepiga marufuku bidhaa za kuchubua ngozi lakini hakuna kanuni nchini Somalia. Bidhaa zinapatikana kwa wingi katika maduka na masoko kote nchini. Mtu yeyote anaweza kununua, bila kujali umri wao.
Iman Osman anaendesha Kituo cha Maariin Skincare mjini Mogadishu ambako anauza bidhaa za urembo. Anajaribu kuwashawishi wanawake kutumia bidhaa asilia na salama zaidi kwenye mitandao ya kijamii na kwa kuongea na wateja katika duka lake.
"Wasomali wengi hawajui hatari za kutumia krimu za kupauka," anasema. "Wengine wanajua kuwa ni hatari lakini wanasisitiza kuzitumia kwa sababu wanatanguliza ngozi nyepesi na krimu salama zinaweza kuwa ghali zaidi."
Mtazamo kwa wanawake waliojichubua
"Kuna haja ya kuwa na kampeni kubwa ya kuwafahamisha watu juu ya hatari za bidhaa za kung'arisha ngozi," anasema. "Inahitaji kuendeshwa na wanawake."
Baadhi ya Wasomali wamesifu ngozi iliyochubuliwa kwa karne nyingi, huku wanawake wenye ngozi nyeupe wakichukuliwa kuwa mfano wa uzuri.
"Kila mtu anataka kuwa na ngozi nyeupe kwa sababu jamii yetu mara nyingi huhukumu watu kulingana na rangi ya ngozi," anasema Hodan Dahir Maxamad katika jiji la kati la Jowhar.
Kuna, hata hivyo, baadhi ya ishara za matumaini, hasa kutoka kwa wale ambao wamekata tamaa kujaribu kufanya ngozi yao kuwa nyepesi.
‘‘Nilichubua ngozi yangu kwa miaka mitano,” asema Warsan. "Niliacha baada ya kuanza kupata makovu madogo kwenye ngozi yangu na sikuweza tena kustahimili mwanga wa jua. Sasa nawaambia jamaa na marafiki kuwa ngozi yenye afya ni bora kuliko ngozi iliyopauka."
Rangi nyeusi inapendeza
Mwanahabari Aisha mwenye umri wa miaka ishirini na saba alianza kutumia mafuta ya kung'arisha ngozi alipokuwa kijana.
"Ngozi yangu ilikuwa nyeusi hadi nilianza kutumia bidhaa za blekning," alisema. "Baada ya miaka mitatu ngozi yangu ilianza kuhisi mwanga wa jua lakini niliendelea na mafuta hayo kwa zaidi ya muongo mmoja."
Ni baada ya Aisha kulazwa hospitali ndipo alipoacha kuchubua ngozi yake.
"Siku moja nilianguka chini kwenye ngazi za kazini," alisema. "Jeraha la mguu wangu halingepona, nilienda hospitali mbili na madaktari walisema kwamba ngozi yangu haiwezi kushonwa kwa sababu bidhaa za kuchubua ziliifanya iwe nyembamba sana. Walinishauri niache upaukaji na nikazingatia ushauri wao."
Warsan na Aisha hawako peke yao. Wanawake wengine wa Kisomali wameamua kuacha kuchubua ngozi zao, ingawa hawataki kulizungumzia hadharani.
Wengi wa waliohojiwa walisema waliacha kutumia krimu baada ya kujifunza jinsi zinavyoweza kuharibu ngozi na afya kwa ujumla. Wengine wanasema sasa wanajua kuwa nyeusi ni nzuri na ni bora kusherehekea ngozi waliyo nayo kuliko kuiharibu kwa matumaini ya kuwa nyeupe.
* Warsan sio jina lake halisi.
Waandishi hao, Kiin Hassan Fakat, Naima Said Salaah na Haliima Mahomad Asair, ni waandishi wa habari pamoja na Bilan, timu ya kwanza ya wanahabari wanawake ya Somalia, chini ya Dalsan Media Group, Mogadishu.
