15 шілде опасыз төңкеріс әрекетінен бері тоғыз жыл өтті. Республика тарихындағы ең ұзақ түн деп санауға болатын түнде бүкіл ел көлемінде ұлттық ұстаным көрсетілді.
Сонымен сол түні не болды?
2016 жылдың 15 шілде күні сағат 14:00 шамасында Әскери-авиация қолбасшылығының майоры Йенимахалледегі Ұлттық барлау ұйымының кампусына барып, төңкеріс әрекеті туралы хабарлады.
Хабарды алғаннан кейін Барлау ұйымы басшысы Хакан Фидан Бас штабқа барды. Маңызды отырыс барысында Әскери-авиация қолбасшылығынан үш тікұшақтың рұқсатсыз ұшатыны туралы ақпарат келіп түсті.
Ақпаратты тексеру және күдіктілерді ұстау туралы шешім қабылданды. Танктер мен броньды машиналарға казармадан шығуға тыйым салынды. Әскери рейстер келесі ескертуге дейін тоқтатылды.
Олар төңкеріс уақытын өзгертті
Сол түні әскери киім киген қас жаулар да Бас штабтың штаб-пәтеріндегі оқиғаларды бақылап отырды. Себебі Қолбасшылықта жоғары шенді төңкеріс жасаушылар да болды. Фидан келгеннен кейін төңкеріс жоспарының әшкере болғанын байқап, олар тез шешім қабылдады. Төңкерісшілер төңкеріс уақыты таңғы сағат 3:00-ті өзгертті.
Хакан Фидан кеткеннен кейін төңкерісшілер Бас штаб төрағасы генерал Хулуси Акардың кеңсесін басып алды. Олар төңкеріс басталғанын жариялады.
Алайда Хулуси Акар бұл жағдайға қатаң наразылықпен жауап берді. Ол өзіне ұсынылған төңкеріс туралы декларацияға қол қоюдан бас тартты. Артынша генерал Акар ұсталып, Акынжы әуе базасына жеткізілді. Төңкерісшілер Бас штаб төрағасының орынбасары Яшар Гүлдерді де дәл осылай кепілге алды.
«WhatsApp» группасынан өлім туралы бұйрық шығарылды
Сағат 21:14-те төңкеріс әрекетін үйлестіру үшін «WhatsApp» желісінде «Елде бейбітшілік» атты группа құрылды. Группадағы хабарламаларда бейбіт тұрғындарды атуға бағытталған «Езің, өртең, мейірім жоқ» деген бұйрықтар берілді.
Сағат 21:23-те Кулели әскери училищесінен бір топ төңкерісшіл әскер шықты.
Олар көпірге кешкі сағат 21:52-де жетті. Олар Еуропа жағына баратын жолды әскери көліктермен жауып тастады.
Премьер-министрдің алғашқы мәлімдемесі
Барлығы «не болып жатыр?» сұрады. Алғашқы жауап тікелей эфирге қосылған премьер-министр Бинали Йылдырымнан келді.
"Шынымды айтсам, біз көтеріліс әрекеті мүмкіндігін қарастырып жатырмыз. Бұл армиядағы кейбір адамдардың заңсыз әрекеті сияқты. Азаматтар және ұлтымыз демократияға зиян тигізетін ешбір әрекетке жол берілмейтінін білсін" деді.
Осы кезде Стамбул полиция департаментіне телефон шалып, әскери жағдай жарияланғанын хабарлап, сол кездегі полиция басшысы Мұстафа Чалышкан мен оның командасының берілуі талап етілді.
Анкарада ұшақтар төменнен ұшты
Сағат 22:00-де әскери ұшақтар Анкараның үстінде төменнен ұша бастады. Ұлттық барлау ұйымының ғимараты төңкеріс жасаушылардың басты мақсаттарының бірі болды. FETÖ ұшқыштары Анкараның Йенимахалле ауданындағы Барлау кампусын тікұшақтармен атқылай бастады.
Стамбул Ататүрік әуежайында да қозғалыс артты. Әуежайға танктермен келген бір топ төңкерісші бақылау мұнарасын басып алып, әуе қозғалысын тоқтатты.
Сағат 23:00-де нысана Стамбул қалалық әкімшілігінің ғимараты болды. Стамбул қалалық әкімшілігінің ғимаратына басып кіріп, оларға қарсылық көрсеткен бейбіт тұрғындарға оқ жаудырды. Төңкерісшілердің қаруынан атылған оқтан 14 адам қаза тапты.
TRT-ге басқын
Төңкерісшілер басып алған басқа бір маңызды мекеме ТРТ болды. 16 шілде күнінің алғашқы минуттарында «заңсыз» декларация оқылды. Нәтижесінде TRT-тің «TÜRKSAT» арқылы хабар таратуы тоқтатылды.
Осы уақытта Мармаристе демалыста болған президент Режеп Тайып Ердоған Ататүрік әуежайына қарай жолға шықты.
Президент шығып кеткеннен кейін көп ұзамай төңкерісшілер мінген тікұшақтар Мармаристегі қонақүйге басып кірді. Осындағы қақтығыс кезінде президенттің арнайы операциялық полициясының кейбір офицерлері шейіт болды.
Ұшақтар бомба тастады
Көп ұзамай төңкеріс штабтарының бірі Акынжы әуе базасынан ондаған адамның өмірін жалмаған ұшақтар көтерілді. Олар кезегімен Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісін, Гөлбашы полициясының арнайы операция бөлімін, Анкара полициясының бас кеңсесін және «TÜRKSAT» ғимаратын бомбалады. Ондаған бейбіт тұрғын мен арнайы операциялық полиция қызметкері шейіт болды.
Төңкеріс жасаушылардың тағы бір нысанасы Әуе күштері қолбасшысы генерал Абидин Үнал болды. Үналмен бірге 17 генерал «Moda Marine» клубындағы той барысында кезде ұсталды.
Президент Ердоған төңкеріс жасаушыларға қарсы шықты
Президент Режеп Тайып Ердоғанның бір теледидар бағдарламасына телефон арқылы шығып, үндеу тастауы бетбұрыс болды.
Президент Ердоған опасыз төңкеріс әрекетінің бағытын өзгерткен тарихи сөзінде «Ұлтымызды алаңға шақырамын» деді.
Бұл үндеу төңкеріс жасаушыларға қарсылық білдіріп, жүздеген мың адамның көше мен алаңға ағылуына түрткі болды. Сол қарсылықтың ең үлкен нышандарының бірі көпірлерде көрсетілді.
Төңкеріс жасаушылар Бұғазіші көпіріне келген бейбіт тұрғындарға ұзын ұңғылы қарулардан оқ жаудырды.
Мешіттерден азан оқыла бастады
Дін істері басқармасы Түркиядағы барлық мешіттерде азан бұйрық берді.
Ұлы Ұлттық Мәжіліс төңкеріс жасаушыларға қарсы тұрды. Анкарадағы Парламент депутаттары ассамблеяға ағылды. Жалпы жиналыс залы ашылды. Төңкеріс жасаушылар Мәжілісті бомбалады.
Өмер Халисдемир төңкеріс жоспарының бағытын өзгертті
Ең таң қалдыратын сәттердің бірі Арнайы жасақ қолбасшылығының штабында болды. Төңкерістің Арнайы күштер қолбасшысы болып сайланған Семих Терзи штаб-пәтерді бақылауға алу үшін сағат 02:16-да Шырнактың Силопи қаласынан келді. Алайда кіші офицер Өмер Халисдемир Терзиді атып тастап, төңкеріс жоспарының бағытын өзгертті.
Президенттің Мармаристен кеткенін естіген төңкерісшілер әрекетке көшті. Бомба тиелген F-16 ұшақтары президент Ердоғанның ұшағын ату үшін әуеге көтерілді.
Акынжы әуе базасында бейбіт тұрғындарға оқ жаудырылды
Адамдар төңкеріс жасаушылардың ұшып кетуіне жол бермеу үшін Акынжы әуе базасының айналасына жиналды. Базаның айналасына жиналған халыққа оқ жаудырылып, бес адам қаза тапты.
Премьер-министр Бинали Йылдырым барлық әскери ұшақтарды қонуға, ал қонбағандарды атып түсіруге бұйрық берді.
Бұл уақытта хунтаның ұшақтары президент Ердоған мінген «ATA» ұшағын іздестіруде. Хунтаның F-16 ұшақтары «ATA» ұшағының бағытын және қайда екенін таба алмады.
Сағат 03:20-да президент Стамбул Ататүрік әуежайына аман-есен қонды. Ол бір сағаттан кейін баспасөз алдына шықты.
"Ұлттан жоғары билік жоқ. Бұл төңкеріс - Отанға сатқындық. Бұның жазасы ауыр болады»
Таңға жақын төңкеріс жасаушылар өздерінің психологиялық басымдығынан айрыла бастады. Алайда қауіп әлі толық жойылған жоқ.
Таңғы сағат 6:30 шамасында Президенттік кешенге бомба тасталды. Босфор бұғазында бір су атқыш көлікке (TOMA) танк оқ жаудырды.
Төңкеріс жасаушылар ел армиясына тиесілі танк және қарумен халыққа шабуыл жасады. Алайда Түркияның барлық 81 уәлаятында халық демократияны қорғау үшін көшеге шықты. Казармалардың алдына жүк көліктерін тізіп, танктердің шығуына жол бермеуге тырысты. Ескишехирден көтерілген ұшақтар да Акынжы әуе базасындағы ұшу-қону жолақтарына соққы енгізді.
Төңкерісшілер жеңілді, ұлт жеңді.
Таңғы сағат 8:30 шамасында Жандармерия бас қолбасшылығы төңкерісшілерден тазартылды. Бас штаб төрағасы генерал Хулуси Акар мен ұсталған жоғары дәрежелі қолбасшылар құтқарылды.
Ұлттық барлау ұйымы "Жүйелі операция аяқталды; енді мақсатты операцияға көштік. 1-2 сағатта аяқталады" деп мәлімдеді.
Төңкерісті жоспарлап, жүзеге асырған азаматтар мен әскерилердің көбі тұтқындалып, қамауға алынды.
