Liderët e 32 vendeve anëtare të NATO-s do të mblidhen në Hagë më 24–25 qershor për një samit vendimtar, që pritet të dominohet nga debatet mbi rritjen e shpenzimeve për mbrojtje, aspiratat e Ukrainës për anëtarësim dhe pasojat gjeopolitike nga sulmet e fundit të ShBA-së ndaj Iranit.
Në një takim më 5 qershor në selinë e NATO-s në Bruksel, ministrat e mbrojtjes të aleatëve ranë dakord për objektivat e kapaciteteve të nevojshme për vitet në vijim. Çështja më e debatueshme që pritet të miratohet zyrtarisht në Hagë është një propozim i mbështetur nga ShBA, që kërkon nga vendet anëtare të alokojnë të paktën 5 për qind të PBB-së për mbrojtjen, një objektiv që u propozua fillimisht gjatë presidencës së parë të Donald Trump.
Aktualisht, aleatët europianë shpenzojnë mesatarisht 1,9 për qind të PBB-së për mbrojtje. Kanadaja shpenzon rreth 1,4 për qind, ndërsa ShBA rreth 3,5 për qind.
Sipas një formule kompromisi të propozuar nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, 3,5 për qind e këtij objektivi do të dedikohej për kapacitete të drejtpërdrejta ushtarake, si armë, municione, trajnime dhe forca, ndërsa 1,5 për qind do të mbulonte investime të përgjithshme në siguri dhe ndihmë për Ukrainën.
Qëllimi fillestar është arritja e këtij objektivi deri në vitin 2032. Megjithatë, as ky afat dhe as formula e Rutte nuk kanë marrë mbështetje unanime mes vendeve anëtare.
Kundërshtimet brenda aleancës
Spanja ka dalë si kundërshtari më i qartë i këtij objektivi të ri. Me nivelin më të ulët të shpenzimeve për mbrojtje në aleancë (1,3 për qind të PBB-së), ajo kërkon përjashtim nga ky standard i ri. Kryeministri Pedro Sanchez raportohet se i ka dërguar një letër Rutte-s, duke kërkuar që deklarata e samitit ta bëjë këtë objektiv vullnetar ose të përjashtojë qartë Spanjën nga detyrimi për 5 për qind.
Rutte e ka justifikuar objektivin prej 5 për qind me rritjen e kërcënimeve nga Rusia. Por perceptimi i kërcënimit ndryshon nga një vend në tjetrin dhe shumë qeveri përballen me kundërshtime të brendshme për rritjen e shpenzimeve ushtarake, për shkak të borxheve në rritje dhe skepticizmit të opinionit publik. Sanchez argumenton se objektivi prej 5 për qind nuk përputhet me vizionin strategjik të Spanjës dhe nuk është i domosdoshëm për përmbushjen e detyrimeve ndaj NATO-s.
“Spanja mendon se mund t’i përmbushë këto objektiva duke shpenzuar 2,1 për qind të PBB-së,” tha Rutte të hënën. “Por NATO është absolutisht e bindur se Spanja do të duhet të arrijë 3,5 për qind për t’ia dalë.”
Të hënën, kryeministri sllovak Robert Fico iu bashkua thirrjes së Spanjës. Ai deklaroi se Sllovakia rezervon të drejtën për të vendosur vetë se sa shpejt dhe sa shumë do të rrisë buxhetin për mbrojtje, duke argumentuar se Bratislava mund t’i përmbushë angazhimet e saj ndaj NATO-s pa arritur shifrën 5 për qind.
Sfida kryesore për Rutte është të bindë të gjithë aleatët të lënë mënjanë kundërshtimet përpara diskutimeve të liderëve, që do të fillojnë me një darkë zyrtare të organizuar nga Mbreti Willem-Alexander i Holandës.
Do të marrin pjesë Zelenskyy, liderë të BE-së dhe të Azisë-Paqësorit
Në darkën e organizuar nga mbreti holandez do të marrin pjesë edhe figura të rëndësishme përtej anëtarëve të NATO-s, si Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy, Presidenti i Këshillit Europian António Costa, Presidentja e Komisionit Europian Ursula von der Leyen, dhe liderë nga partnerë të Azisë-Paqësorit si Australia, Zelanda e Re, Koreja e Jugut dhe Japonia.
Ftesa për Zelenskyy-n po interpretohet si një gest simbolik mbështetjeje. Deklarata e samitit pritet të përfshijë një referencë për “angazhimet sovrane” të NATO-s ndaj sigurisë së Ukrainës.
Ndërsa ish-Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg, kishte deklaruar shpesh se Ukraina mund t’i bashkohej NATO-s “pas përfundimit të luftës”, Rutte e sqaroi se “nuk janë dhënë premtime”, por ai ritheksoi të hënën se rruga e Ukrainës drejt anëtarësimit në NATO, e quajtur “e pakthyeshme” në samitin e vitit të kaluar në Uashington, mbetet e pandryshuar.
Ndërkohë, ish-presidenti Trump ka deklaruar se Ukraina nuk do të bëhet kurrë anëtare e NATO-s dhe ka pretenduar se kjo çështje është shkaku kryesor i luftës me Rusinë.
Përshkallëzimi në Lindjen e Mesme
Përveç debatit mbi buxhetet, samiti rrezikon të dominohet nga një zhvillim më urgjent gjeopolitik: sulmet ushtarake të ShBA-së ndaj objekteve bërthamore të Iranit dhe kundërsulmi i Iranit ndaj bazave amerikane në Katar dhe Irak.
Vetëm pak ditë para samitit, operacioni i ShBA-së riktheu frikën e një konflikti më të gjerë në Lindjen e Mesme, duke shqetësuar aleatët europianë.
Kjo krizë ka nxitur diskutime të reja për mbrojtjen nga raketat dhe luftën kundër terrorizmit, tema që pritet të përfshihen në axhendë së bashku me shpenzimet për mbrojtje. Por shqetësimi më i madh është nëse konflikti me Iranin do të shpërqendrojë fokusin kryesor të samitit dhe do të sinjalizojë një aleancë të hutuar.
Ekspertët theksojnë se çështja iraniane është një faktor i paparashikueshëm dhe potencialisht destabilizues për samitin. Me përqendrimin e ShBA-së që po kalon gjithnjë e më shumë nga Europa dhe Rusia drejt Lindjes së Mesme dhe Azisë, aleatët europianë kanë frikë se do të humbin vrullin politik dhe unitetin kundër Rusisë.
Duke iu referuar çështjes së Iranit vetëm pak ditë pas bombardimeve amerikane ndaj objekteve bërthamore iraniane, kreu i NATO-s ri-konfirmoi të hënën qëndrimin e kahershëm të aleancës kundër përhapjes së armëve bërthamore.
