Në një deklaratë befasuese të bërë gjatë një takimi me kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, Presidenti i ShBA-së Donald Trump njoftoi se bisedimet e drejtpërdrejta të nivelit të lartë midis Shteteve të Bashkuara dhe Iranit do të fillonin të shtunën me 12 prill në lidhje me programin bërthamor të Iranit. Pavarësisht hedhjes poshtë të kohëve të fundit nga Teherani për perspektivat për negociata të drejtpërdrejta, Trump shprehu optimizëm për arritjen e një marrëveshjeje të mundshme, duke theksuar padëshirueshmërinë e alternativave të tjera. Njoftimi shënon një ndryshim të dukshëm, veçanërisht duke marrë parasysh tërheqjen e njëanshme të Trumpit nga marrëveshja bërthamore e 2015-ës në vitin 2018. Njoftimi në fjalë vjen mes spekulimeve të vazhdueshme ndërkombëtare në lidhje me veprimet e mundshme ushtarake izraelite, potencialisht me mbështetjen e ShBA-së, nëse përpjekjet diplomatike dështojnë.
Pas deklaratës së Trump, Ministri i Jashtëm iranian Abbas Araghchi konfirmoi pretendimin e tij përmes një postimi në X, por theksoi se takimi do të ishte indirekt. Në postimin e tij, Abbas Araghchi tha: "Irani dhe Shtetet e Bashkuara do të takohen në Oman të shtunën për bisedime indirekte të nivelit të lartë. Bëhet fjalë sa për një mundësi aq edhe për një provë. Topi i mbetet gjykatës amerikane."
Pas deklaratave të sipërpërmendura, raundi inaugurues i negociatave midis Teheranit dhe Uashingtonit u mblodh të shtunën, më 12 prill, në Muskat, kryeqyteti i Omanit. Delegacioni iranian drejtohej nga Abbas Araghchi, ndërsa Steve Whitkoff, i dërguari i posaçëm i Presidentit të ShBA-së për Çështjet e Lindjes së Mesme, kryesonte delegacionin amerikan. Sipas raporteve të disponueshme, të dyja palët arritën një konsensus për vazhdimin e angazhimeve dhe konsultimeve diplomatike, ku secila palë e karakterizoi atmosferën mbizotëruese të këtij raundi bisedimesh si konstruktive dhe të favorshme për një dialog të mëtejshëm.
Shtëpia e Bardhë, në një deklaratë me shkrim në lidhje me diskutimet ShBA-Iran, njoftoi se Steve Whitkoff, i dërguari i posaçëm i Presidentit të ShBA-së për Çështjet e Lindjes së Mesme, zhvilloi bisedime shumë pozitive dhe konstruktive me Ministrin e Jashtëm iranian Abbas Araghchi, të organizuar nga ministri i jashtëm i Omanit, Badr bin. Hamad el-Busaidi.
Ndërkohë, Sekretari Amerikan i Mbrojtjes, Pete Hegseth, në një intervistë për Fox News të dielën, më 13 prill 2025, iu drejtua rezultatit të negociatave dhe pohoi se Presidenti Trump është plotësisht i përkushtuar për të parandaluar Iranin nga marrja e armëve bërthamore. Ai vuri në dukje se Presidenti ka mbajtur një qëndrim të paluhatshëm për këtë çështje gjatë dy dekadave të fundit dhe mbetet i vendosur në qëndrimin e tij. Hegseth theksoi se Trump po kërkon një zgjidhje me mjete diplomatike, prandaj ai ka zgjedhur të angazhohet drejtpërdrejt në negociata. Ai i përshkroi bisedimet e fundit si një hap pozitiv dhe përgëzoi Steve Whitkoff për përpjekjet e tij efektive gjatë diskutimeve. Ndërsa nuk bëri parashikime konkrete, ai pranoi se nëse diplomacia nuk jep rezultate, opsionet alternative, duke përfshirë veprimin ushtarak, mbeten në tryezë për të siguruar që Irani të mos marrë armë bërthamore.
Si e pritën këtë Rusia dhe Kina?
Pas konfirmimit të fillimit të bisedimeve ndërmjet Iranit dhe Shteteve të Bashkuara, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov njoftoi mbështetjen e Rusisë për negociatat e planifikuara indirekte bërthamore midis Shteteve të Bashkuara dhe Iranit në Oman. Peskov theksoi shpresën e Rusisë se këto diskutime do të ndihmonin në zbutjen e tensioneve midis dy kombeve.
Duke folur me gazetarët të martën, Peskov përsëriti se Rusia mbështet një zgjidhje diplomatike të bazuar në masa politike. "Ne e dimë se kontakte të caktuara, të drejtpërdrejta dhe të tërthorta, janë planifikuar në Oman. Dhe, natyrisht, kjo mund të mirëpritet, sepse mund të çojë në ç’përshkallëzimin e tensioneve me Iranin" tha ai.
Në të kundërt, zëvendësministri i Jashtëm rus Andrei Rudenko e bëri të qartë se Rusia nuk do t'i japë ndihmë ushtarake Iranit në rast lufte me ShBA-në. Duke folur me anëtarët e dhomës së ulët të parlamentit të Rusisë, Duma e Shtetit, më 8 prill, Rudenko deklaroi: "Në një skenar të tillë, Rusia nuk është e detyruar të ofrojë ndihmë ushtarake. Unë besoj se ne do të preferonim të shmangnim një situatë të tillë për shkak të pasojave katatrofike të situatës që mund të sjelli një tjetër konflikt në rajon, gjë që ne nuk e duam."
Pas negociatave, zëvendësministri i Jashtëm rus Andrey Rudenko deklaroi në një intervistë me RIA Novosti të hënën, 14 prill 2025, se Rusia vlerëson vazhdimisht çdo negociatë bazuar në rezultatet e tij. Ai theksoi se, me sa është i informuar, bisedimet do të vazhdojnë javën e ardhshme dhe për këtë arsye priten rezultate konkrete. Ai përshëndeti vetë faktin që negociata të tilla po zhvillohen dhe shtoi se nëse ato çojnë në rezultate pozitive, do të ishte një arritje goxha e madhe.
Pas njoftimit të bisedimeve të ardhshme të tërthorta bërthamore midis Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Iranit në Oman, Kina ka shprehur mbështetjen e saj për diskutimet duke i kërkuar ShBA-së të shfaqë ndershmëri në angazhimin e saj me Teheranin. Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme kineze, Liu Jian, theksoi se ShBA-ja, pasi është tërhequr në mënyrë të njëanshme nga Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), duhet të marri përgjegjësinë për ngërçin aktual dhe të tregojë sinqeritet politik.
“Si një vend që u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga JCPOA dhe kontribuoi në ngërçin aktual, Shtetet e Bashkuara duhet të demonstrojnë sinqeritet politik; të angazhohen në dialog dhe konsultim bazuar në respektin reciprok dhe të braktisin përdorimin e forcës dhe taktikat e presionit maksimal”, tha Liu. Liu përsëriti besimin e vendosur të Kinës se zgjidhja e çështjes bërthamore të Iranit përmes mjeteve politike dhe diplomatike mbetet e vetmja zgjidhje e mundshme. “Kina beson fuqishëm se çështja e programit bërthamor të Iranit duhet të trajtohet përmes mjeteve politike dhe diplomatike si e vetmja qasje e saktë.” tha ai.
Duke marrë parasysh deklaratat e bëra nga Rusia dhe Kina, bie në sy theksi i diplomacisë në zgjidhjen e çështjes, ndërkohë që të dyja vendet duket se shmangin mbajtjen e anës. Atëherë, pse Rusia dhe Kina preferojnë të veprojnë me kujdes? Me fjalë të tjera, çfarë do të thotë çështja bërthamore e Iranit për këta dy aktorë?
Pse Kina dhe Rusia preferojnë të qëndrojnë neutrale në çështjen bërthamore të Iranit?
Ndërsa çështja bërthamore e Iranit vazhdon të jetë një nga fushat më të brishta të diplomacisë ndërkombëtare, pozicionimi i Kinës dhe Rusisë po bëhet gjithnjë e më me ndikim. Si anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, si Pekini ashtu edhe Moska janë jo vetëm pjesëmarrës zyrtarë në negociata, por edhe aktorë kryesorë të aftë për të formësuar procesin.
Në këtë kontekst, marrëdhënia midis Iranit dhe Kinës, edhe pse herë pas here e kornizuar në termat e partneritetit strategjik, shfaqet si e përcaktuar dhe pragmatike kur merren parasysh prioritetet e politikës së jashtme të Pekinit dhe synimi i tij për t'u bërë një fuqi globale. Qasja e Kinës ndaj Lindjes së Mesme bazohet në thelb në balancat gjeo-ekonomike dhe durimin strategjik në shkallë globale, dhe jo në konkurrencën rajonale. Prandaj, kur vlerësohen marrëdhëniet Iran-Kinë, është thelbësore të merren parasysh me kujdes prioritetet më të gjera strategjike të Kinës në Lindjen e Mesme dhe sa hapësirë zë Irani në këtë kuadër.
Së pari dhe më kryesorja, Kina e sheh çdo ndërprerje të papritur që mund të kërcënojë integrimin ekonomik dhe vazhdimësinë e tregtisë ndërkombëtare si të dëmshme për interesat e saj në garën me Shtetet e Bashkuara për fuqi globale. Si rezultat, Pekini tregohet i kujdesshëm në marrëdhëniet e tij me aktorët në Lindjen e Mesme që të mos përshkallëzohen tensionet, ndërsa zhvillon partneritete më të thella me vendet që kanë prioritet stabilitetin dhe ofrojnë kthime të larta ekonomike. Në këtë drejtim, vlen të përmendet se marrveshja gjithëpërfshirëse e ashtuquajtura Marrëveshje bashkëpunimi 25-vjeçare e nënshkruar me Iranin në vitin 2021 ende nuk ka bërë ndonjë përparim të rëndësishëm. Nga këndvështrimi i Pekinit, pengesat burokratike, proceset e ngadalta të zbatimit dhe pasiguritë në lidhje me sigurinë e investimeve kufizojnë gatishmërinë e tij për të krijuar lidhje të thella ekonomike me vende si Irani. Politika e jashtme e Kinës synon rezultate të shpejta, duke kërkuar që çdo marrëveshje të shndërrohet në përfitime ekonomike në një kohë të shkurtër. Kështu, strategjia e investimeve të huaja të Kinës është e përshtatur rreth efikasitetit të lartë dhe rrezikut të ulët. Irani, nga ana tjetër, në gjendjen e tij aktuale, nuk i përmbush këto kritere.
Pekini, në marrëdhëniet e tij me Teheranin, kërkon të përforcojë imazhin e tij si "fuqi e madhe përgjegjëse" në sistemin ndërkombëtar, ndërsa ndërton njëkohësisht një narrativë globale që i jep përparësi multilateralizmit dhe diplomacisë mbi unilateralizmin amerikan. Theksi i Kinës mbi natyrën paqësore të programit bërthamor të Iranit dhe kritikat e saj ndaj sanksioneve të njëanshme të ShBA-së jo vetëm që ofrojnë mbështetje diplomatike për Teheranin, por gjithashtu sfidojnë legjitimitetin e zonës me qendër perëndimore në rendin ndërkombëtar më të përqendruar. Në vitet 2010, Pekini pati zgjedhur të luajë një rol aktiv në parandalimin e ndërhyrjeve të mundshme ushtarake në lidhje me aktivitetet bërthamore të Iranit. Brenda kuadrit të doktrinës së saj të "ngritjes së bazuar në stabilitet", një nga shtyllat kryesore të politikës së jashtme të Kinës, paqëndrueshmëria në një rajon aq jetësor sa Lindja e Mesme për sigurinë energjetike perceptohet si një kërcënim i rëndësishëm, një ekuilibër që lejon që tensionet të vazhdojnë pa u përshkallëzuar në konflikt.
Megjithatë, është gjithashtu e qartë se Kina nuk është në favor që Irani të marrë armë bërthamore. Pekini mbron një numër të kufizuar vendesh të armatosura bërthamore në nivel global, duke besuar se shfaqja e një fuqie të re bërthamore jo vetëm që do të minonte regjimet ndërkombëtare të kontrollit të armëve, por gjithashtu do të shkaktonte gara rajonale të armëve.
Në këtë pikë, mund të vërehen dallime të rëndësishme midis perspektivave të Kinës dhe Rusisë për Iranin. Ndërsa Moska shikon një skenar në të cilin rendi ndërkombëtar shembet me shpejtësi, Pekini preferon një transformim të kontrolluar të sistemit ekzistues. Në këtë kontekst, qëllimi kryesor politik i Rusisë është të dobësojë ndikimin e Evropës mbi çështjen bërthamore të Iranit dhe të përforcojë pozicionin e saj si një aktor dominues në këtë fushë. Pas ndarjes së saj sistematike me Perëndimin, Moska kërkon të kapërcejë izolimin me të cilin po përballet në skenën globale dhe të pozicionohet si një kanal alternativ diplomatik. Kjo politikë e Moskës nuk është vetëm një përpjekje për të fituar një avantazh në ekuacionin gjeopolitik, por edhe pjesë e rezistencës së saj më të gjerë ekonomike kundër Perëndimit.
Ndërsa pushtimi i Ukrainës nga Rusia i ka paraqitur Evropës sfidën e saj më të madhe të sigurisë që nga Lufta e Dytë Botërore, lajmet për rinovimin e negociatave midis Iranit dhe Shteteve të Bashkuara kanë sjellë preferenca të reja për Rusinë. Nga njëra anë, Rusia justifikon luftën në Ukrainë si pjesë e strategjisë së saj për sigurinë mbrojtëse në përgjigje të zgjerimit të NATO-s, ndërsa nga ana tjetër, si një anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, ajo luan një rol të rëndësishëm në çështjen bërthamore të Iranit. Në vitet e fundit, Moska ka fituar ndikim duke u rreshtuar me fraksione të caktuara dhe duke krijuar përçarje brenda strukturës së pushtetit dhe organeve vendimmarrëse të institucioneve të sigurisë dhe ushtarake të Iranit. Ajo ka arritur një nivel ndikimi që e bën zgjidhjen e krizës bërthamore iraniane të duket e pamundur pa përfshirjen e saj. Ndërsa Obama vlerësoi rolin e rëndësishëm të Putinit në marrëveshjen bërthamore e vitit 2015, është e qartë se një Iran i armatosur bërthamor mund të bie ndesh me interesat e Moskës, por kërcënimi i nuklearizimit të Iranit ka krijuar një krizë që Rusia ka mundur ta përdorë, veçanërisht nëpërmjet ndikimit të saj në strukturat vendimmarrëse të Teheranit dhe rolit të saj në menaxhimin e krizës, si një levë efektive kundër Perëndimit.
