Na kilka dni przed obchodami Międzynarodowego Dnia Dziecka, przypadającego 1 czerwca, Organizacja Narodów Zjednoczonych wydała ostrzeżenie dotyczące ostatnich zmian legislacyjnych w Izraelu. Zmiany te umożliwiają sądom skazywanie palestyńskich dzieci już od 12. roku życia na dożywotnie więzienie oraz wprowadzają inne środki naruszające prawo międzynarodowe.

Poprawki, uchwalone przez izraelski Kneset 7 listopada 2024 roku, wywołały oburzenie, ponieważ naruszają międzynarodowe prawa człowieka i prawa humanitarne. Eksperci podkreślają ich nieproporcjonalny wpływ na palestyńskie dzieci.

Eksperci ONZ ds. Specjalnych Procedur skupili się na dwóch kluczowych zmianach: Poprawce nr 25 do Prawa o Młodzieży oraz Poprawce nr 251 do Prawa o Ubezpieczeniach Narodowych. Obie poprawki uznano za dyskryminujące i niezgodne z traktatami, które Izrael ratyfikował, w tym Konwencją o Prawach Dziecka, Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencją w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej.

Zgodnie z poprawką do Prawa o Młodzieży, dzieci już od 12. roku życia mogą otrzymać wyroki dożywotniego więzienia za przestępstwa określane jako „terroryzm”, nawet jeśli zostały popełnione w ramach protestu lub zamieszek.

Eksperci prawa międzynarodowego podkreślają, że „skazywanie dzieci na dożywotnie więzienie bez możliwości zwolnienia warunkowego jest wyraźnie zabronione”.

Sumeyye Koman, doktorantka prawa międzynarodowego, zauważa, że „obecne praktyki sądowe Izraela wobec palestyńskich nieletnich stanowią nie tylko naruszenie praw jednostki, ale także poważne wyzwanie dla strukturalnych i normatywnych podstaw prawa międzynarodowego”.

„Ta praktyka nie tylko przeczy standardom prawnym, ale jest również powszechnie uważana za okrutną, nieludzką i poniżającą karę, która odbiera dziecku nadzieję na resocjalizację” – mówi Koman w rozmowie z TRT World.

Koman podkreśla, że podejście prawa międzynarodowego do wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich opiera się nie na karaniu, lecz na zasadach ochrony, rozwoju i reintegracji ze społeczeństwem. Dlatego „dożywotnie więzienie dla dzieci jest surowo potępiane zarówno z prawnego, jak i moralnego punktu widzenia” – dodaje.

Prawo pozwala również na przenoszenie dzieci do więzień dla dorosłych w wieku 14 lat. Stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, które zakazuje przetrzymywania dzieci z dorosłymi, chyba że jest to wyraźnie w ich najlepszym interesie.

„Wysyłanie 14-latka do więzienia dla dorosłych to rażące naruszenie międzynarodowego prawa praw człowieka pod każdym względem” – mówi Koman.

Ponadto „umieszczanie dzieci w warunkach więzień dla dorosłych naraża je na poważne ryzyko, takie jak przemoc fizyczna, wykorzystywanie seksualne i trauma psychiczna, odciąga je także od systemu sprawiedliwości naprawczej skoncentrowanego na dzieciach, wprowadzając je w system karzący” – zauważa Koman.

ONZ wyraziła zaniepokojenie, że zmiany te są sprzeczne z naukowym rozumieniem rozwoju dziecka i podważają prawo dzieci do resocjalizacji. Zauważyła, że dzieci w wieku 12-13 lat nie mają pełnej dojrzałości poznawczej i nie powinny być narażone na postępowanie karne, a tym bardziej na karę dożywotniego pozbawienia wolności

Poprawka do Prawa o Ubezpieczeniach Narodowych odbiera rodzicom świadczenia socjalne, takie jak zasiłki na dzieci i dotacje edukacyjne, jeśli ich dziecko zostanie uwięzione za przestępstwa klasyfikowane jako terroryzm.

ONZ ostrzegła, że ten środek może nieproporcjonalnie dotknąć palestyńskie rodziny i naruszyć prawo do ochrony socjalnej zgodnie z międzynarodowym standardem praw człowieka.

Koman zauważa, że „to rozporządzenie stoi w sprzeczności z prawem do zabezpieczenia społecznego chronionym przez artykuł 9 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (ICESCR), który jest również wiążący dla Izraela, oraz z obowiązkiem zapewnienia dobrostanu dzieci.”

Od podwójnych standardów po dyskryminację rasową

Izraelskie traktowanie palestyńskich dzieci odzwierciedla szerszy wzorzec systemowej dyskryminacji rasowej. Podczas gdy izraelskie dzieci żydowskie są sądzone na podstawie prawa cywilnego, palestyńskie dzieci – zwłaszcza te z Jerozolimy Wschodniej – często są sądzone na podstawie przepisów antyterrorystycznych, które nakładają znacznie surowsze kary.

Problem leży u podstaw izraelskiego systemu sądowniczego.

Według Koman „sądzenie palestyńskich dzieci w sądach wojskowych, podczas gdy izraelskie dzieci żydowskie są sądzone w sądach cywilnych, jest wyraźnym naruszeniem zasady niedyskryminacji.”

ONZ wezwała Izrael do uchylenia obu poprawek, odwołując się do opinii doradczej Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 2024 roku, która stwierdziła, że reżim Izraela na okupowanych terytoriach palestyńskich praktykuje segregację rasową i apartheid.

Oświadczenie ONZ brzmi: „Ustawodawstwo i środki Izraela stanowią naruszenie artykułu 3 CERD”, który zobowiązuje Izrael do zapobiegania, zakazywania i eliminowania wszelkich praktyk segregacji rasowej i apartheidu. CERD to Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej, panel ONZ.

Dekady wojskowego wymiaru sprawiedliwości

Ostrzeżenie to uzupełnia wieloletnie obawy ONZ i społeczeństwa obywatelskiego dotyczące traktowania palestyńskich dzieci przez Izrael.

Od 1967 roku palestyńskie dzieci na okupowanym Zachodnim Brzegu są poddawane izraelskiemu prawu wojskowemu, co czyni je jedynymi nieletnimi na świecie, którzy są konsekwentnie sądzeni w sądach wojskowych.

Każdego roku około 500-700 palestyńskich dzieci, niektóre już od 12. roku życia, jest aresztowanych, przetrzymywanych i kierowanych do izraelskiego wojskowego systemu prawnego. Zdecydowana większość to chłopcy w wieku 12-17 lat.

Są oni poddawani systemowi, który pozwala na odpowiedzialność karną od 12. roku życia, co stoi w sprzeczności z prawem międzynarodowym, które definiuje dziecko jako osobę poniżej 18. roku życia.

W 1991 roku organizacja Defense for Children International – Palestine (DCIP) rozpoczęła dokumentowanie tych zatrzymań. W ciągu ostatnich dwóch dekad DCIP szacuje, że około 13 000 palestyńskich dzieci doświadczyło zatrzymania, przesłuchań, oskarżeń i więzienia w ramach izraelskiego wojskowego systemu prawnego.

Sądy wojskowe rutynowo odmawiają dzieciom dostępu do prawników lub rodziców podczas przesłuchań. Wiele z nich jest zmuszanych do podpisywania zeznań napisanych w języku hebrajskim, którego nie rozumieją. Organizacje praw człowieka twierdzą, że praktyki te naruszają podstawowe standardy sprawiedliwości dla nieletnich i prawa do rzetelnego procesu.

Pomimo ratyfikacji przez Izrael Konwencji ONZ o Prawach Dziecka w 1991 roku, odrzuca on jej zastosowanie wobec dzieci na terytoriach okupowanych.

Traktowanie nieletnich przez Izrael charakteryzuje się szeregiem naruszeń: utrzymywaniem dwóch odrębnych systemów prawnych na tym samym terytorium, przetrzymywaniem dzieci w sądach wojskowych, odmawianiem im pomocy prawnej, przymusowym przenoszeniem ich poza okupowane obszary, a w wielu przypadkach popełnianiem zbrodni przeciwko ludzkości.

„Uzasadnienia Izraela w kwestii bezpieczeństwa publicznego lub odstraszania nie mają podstaw, chyba że wyraźnie wykazano, że leży to w najlepszym interesie dziecka – co w tym przypadku nie ma miejsca” – mówi Koman.

„Międzynarodowe traktaty, precedensy sądowe i dowody naukowe zgadzają się co do jednego: skazywanie dzieci na dożywotnie więzienie jest zarówno prawnie, jak i moralnie nie do obrony” – dodaje.

Podczas gdy świat świętuje prawa dzieci 1 czerwca, nowe przepisy Izraela sprawiają, że nie wszystkie dzieci są objęte taką samą ochroną, zwłaszcza te żyjące pod okupacją.