Prezydent Rosji Władimir Putin podpisał dekret przywracający historyczną nazwę „Stalingrad” międzynarodowemu lotnisku w Wołgogradzie.

„W celu upamiętnienia zwycięstwa narodu radzieckiego w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945, niniejszym zarządzam, aby Międzynarodowemu Lotnisku Wołgograd nadano historyczną nazwę 'Stalingrad'” – głosi dekret opublikowany przez Kreml we wtorek wieczorem (29 kwietnia 2025 r.).

Decyzja ta zapada dekady po ogólnokrajowych wysiłkach mających na celu zdystansowanie się od dziedzictwa radzieckiego przywódcy Józefa Stalina. Po śmierci Stalina w 1953 roku, radziecki lider Nikita Chruszczow rozpoczął politykę „destalinizacji”, mającą na celu rozbicie kultu jednostki wokół Stalina oraz rozliczenie się z represjami i nadużyciami jego rządów.

W ramach tych działań w 1961 roku zmieniono nazwę Stalingradu na Wołgograd, co odzwierciedlało szerszą zmianę w radzieckim myśleniu politycznym i historycznym.

Najnowsza decyzja Putina o przemianowaniu lotniska w Wołgogradzie na Międzynarodowe Lotnisko Stalingrad to coś więcej niż tylko biurokratyczna zmiana. To symboliczny krok, głęboko zakorzeniony w historii, dumie narodowej i politycznym przekazie.

Dlaczego teraz? I dlaczego lotnisko, a nie samo miasto?

Nazwa, która rozbrzmiewa przez historię

Nowa nazwa lotniska przywraca „Stalingrad”, radziecką nazwę Wołgogradu (używaną w latach 1925–1961), najbardziej znaną z Bitwy o Stalingrad – jednej z najbrutalniejszych i najbardziej przełomowych konfrontacji II wojny światowej. Radzieckie zwycięstwo w tej bitwie, które odwróciło losy wojny przeciwko nazistowskim Niemcom, zostało okupione ogromnym kosztem prawie 2 milionów istnień ludzkich.

Nadając lotnisku nazwę Stalingrad, Kreml odwołuje się do potężnego symbolu radzieckiej odporności i bohaterstwa – przekazu zgodnego z nadchodzącą 80. rocznicą Dnia Zwycięstwa, obchodzoną 9 maja, kluczową datą w rosyjskim kalendarzu patriotycznym.

Cień Stalina: podzielone dziedzictwo

Choć Bitwa o Stalingrad budzi dumę, nazwa ta przywołuje również postać Józefa Stalina, pod którego rządami miasto otrzymało tę nazwę. Dziedzictwo Stalina pozostaje głęboko podzielone: przypisuje mu się industrializację Związku Radzieckiego i zwycięstwo w II wojnie światowej, ale także potępia za masowe czystki, przymusową kolektywizację i brutalne represje, które pochłonęły miliony ofiar.

Przemianowanie lotniska, a nie miasta, odzwierciedla wyważoną decyzję polityczną: nawiązuje do radzieckiej chwały, nie w pełni rehabilitując wizerunku Stalina. Według rosyjskich sondaży większość mieszkańców Wołgogradu sprzeciwia się przywróceniu miastu nazwy Stalingrad, co sugeruje, że Kreml testuje granice symbolicznymi gestami, zamiast wprowadzać radykalne zmiany.

Polityka wewnętrzna: weterani, nacjonalizm i narracje wojenne

Krok ten został przedstawiony jako odpowiedź na prośby weteranów, szczególnie tych, którzy służyli na Ukrainie. Putin podkreślił to, mówiąc: „Ich słowo jest dla mnie prawem”, wzmacniając swój wizerunek jako lidera słuchającego „bohaterskich” grup społecznych. Symboliczne znaczenie Stalingradu zostało powiązane z bieżącymi działaniami militarnymi Rosji – zwłaszcza na Ukrainie.

Nieodosobniony przypadek

To przemianowanie nie jest odosobnionym przypadkiem. Od 2013 roku Wołgograd tymczasowo przyjmuje nazwę Stalingrad podczas głównych obchodów II wojny światowej. W 2023 roku miejscy deputowani w Wołgogradzie zagłosowali za tymczasowym przemianowaniem miasta na „Stalingrad” na 10 dni w każdym roku.

Te tymczasowe gesty przygotowały grunt pod bardziej trwałe symbole – takie jak przemianowanie lotniska – bez wywoływania szerokiego sprzeciwu.

W innych częściach Rosji symbole epoki Stalina nadal istnieją lub zostały przywrócone:

Aleja Stalina wciąż istnieje w Dagestańskich Ogniach w Dagestanie, choć popiersie Stalina zostało usunięte w 2021 roku – to ostatnia główna aleja oficjalnie nosząca jego imię.

W miejscowości Sławjanka na Syberii wszystkie 25 bocznych ulic nosi nazwę „Generalissimus Stalin” – to nietypowa i lokalna inicjatywa.

Próby wzniesienia popiersi Stalina były podejmowane, choć nie zawsze zatwierdzane przez władze.

Te przykłady pokazują szerszy trend miękkiej rehabilitacji symboliki z czasów Stalina, szczególnie związanej z dziedzictwem II wojny światowej.

Międzynarodowe spojrzenie: sygnał wyzwania

Na arenie międzynarodowej nazwa „Stalingrad” budzi mieszane reakcje. Dla jednych przypomina kluczową rolę ZSRR w pokonaniu nazizmu, dla innych kojarzy się z autorytarnymi rządami Stalina i masowymi represjami. Przemianowanie może być postrzegane jako prowokacja, szczególnie przez kraje takie jak Ukraina i Polska, gdzie dziedzictwo Stalina jest oceniane bardzo krytycznie.

Krok ten, może być interpretowany na Zachodzie jako oznaka rewizjonizmu historycznego lub geopolitycznego wyzwania, zwłaszcza w kontekście trwającej wojny Rosji na Ukrainie i pogarszających się relacji z NATO.

Symbolika o niskim koszcie, wysokim wpływie

Co istotne, przemianowanie lotniska – zamiast miasta – to strategiczny kompromis. Unika logistycznych i finansowych obciążeń związanych z przemianowaniem całego miasta, jednocześnie wysyłając silny symboliczny sygnał. Pozwala także Kremlowi testować reakcje społeczne i międzynarodowe, nie przekraczając pewnych granic.

Nadając nową nazwę lotnisku, Kreml osiąga patriotyczne odrodzenie potężnego historycznego odniesienia – wzmacniając narrację o II wojnie światowej, podsycając nacjonalizm i oddając hołd weteranom – bez wywoływania masowego sprzeciwu.

Przemianowanie lotniska w Wołgogradzie na Międzynarodowe Lotnisko Stalingrad jest częścią przemyślanego scenariusza politycznego: ożywienia dumy z czasów ZSRR, reinterpretacji współczesnych konfliktów przez pryzmat heroizmu II wojny światowej oraz zarządzania nastrojami wewnętrznymi przy jednoczesnym wysyłaniu wyraźnego sygnału za granicę.

To symboliczna ścieżka lotu – która ląduje dokładnie na pasie startowym rosyjskiej pamięci historycznej i obecnych ambicji geopolitycznych.