Liza Solrun Kristiansen kübesençä irtänge säğat' 4tä torıp Grenlandiyäneñ inuit mädäniyatın çağıldıruçı bizäkläre häm cılılığı belän böten dön’yadan satıp aluçılarnı cälep itüçe qalın yon sviterlar bäylärgä utıra.
Anıñ irtänge ğädätläre arasında yañalıqlarnı tiz genä küzdän kiçerü dä bar, tik soñğı waqıtta bu ğädät anıñ käyefen boza. AQŞ ilbaşı Donal’d Trampnıñ Grenlandiyä belän bäyle plannarı turındağı xäbärlär anı borçuğa sala.
“Depressiyä başlanuın xis itam,” – dip añlata Kristiansen häm yarğa yaqın uzıp baruçı boz tawların küzätä.
57 yäş’lek Kristiansen inuit häm Daniyäle ğailäneñ qızı häm Grenlandiyäne bik yaratıp, anıñ belän ğorurlana. Anıñ ätise, rässam häm uqıtuçı, Grenlandiyäneñ qızıllı-aqlı bayrağın uylap tapqan.
“Ülem tüşägendä äti bayraq turında küp söyläde häm bayraqnıñ anıqı tügel, xalıqnıqı ikänen äytte,” – dip iskä ala ul.
“Häm anıñ ber cömläse gel isemdä qaldı: Bu bayraq Grenlandiyä xalqın berläşterer dip ömetlänäm.’”
Tınıçsız utraw
Grenlandiyälelär üz watannarınıñ AQŞ, Rusiyä häm Qıtay arasındağı köndäşlekneñ qorbanına äwerelüenä borçıla. Global' cılınu Arktikaga yul açqanda, Trampnıñ Grenlandiyäne üz kontrolenä alu teläge alarnıñ bäysezlekkä taba yulın kirtälär dip qurqalar.
Bu qurqular AQŞ ilbaşı urınbasarı JD Vênsneñ xatını Uşa Vênsnıñ bu atnada Grenlandiyägä milli çana yarışında qatnaşu öçen kiläçägen iğl’an itüennän soñ tağın da köçäyde. Şulay uq, Milli iminlek kiñäşçese Maykl Uolts häm ênergetika ministrı Kris Wrayt ta Grenlandiyäneñ tön’yağında urnaşqan AQŞ xärbi bazasına vizit yasayaçaq.
Bu xäbär Grenlandiyäneñ AQŞqa quşıluğa qarşı çıqqan yaña parlamentı saylanğannan soñ 2 kön ütügä bilgele buldı häm Trampnıñ töbäkne annekśiyäläw telägen qabatlawı belän başlanğan kiyerenkelekne arttırdı.
“Bez bäysezlek häm demokratiyäbezneñ çit köçlär täêsirennän saqlanuın taläp itäbez,” – dip belderde wazıyfasınnan kitüçe premyer-ministr Mute Boroup Êgede.
Grenlandiyä 1721 yıldan birle Daniyägä bäyle häm inde distälärçä yıl bäysezlekkä taba xäräkät itä. Bu maqsatnı küpçelek grenlandiyälelär yaqlıy, läkin alar monıñ qayçan häm niçek bulırğa tiyeşlege turında bäxäsläşä. Alar Daniyäne AQŞqa almaştırırğa telämi.
Mäs'älä şunda: Grenlandiyä üz yazmışın üz kontrolendä tota alırmı, ällä inde Tramp utrawnı AQŞ milli iminlege öçen strategik ähämiyätkä iyä dip sanap, üz plannarın tormışqa aşırırmı?
David belän Goliaf
Grenlandiyäneñ, dön’yanıñ iñ köçle däwlätläre belän çağıştırğanda, çiklängän mömkinlekläre bulsa da, Tramp NATO berlektäşläre belän xezmättäşlek itü urınına Grenlandiyä häm Daniyä belän qarşılıq tudırıp, strategik xata yasadı, dip sanıy Vaşingtondağı Strategik häm xalıqara tikşerenülär üzäge belgeçe Otto Svendsen.
“Bu basım grenlandiyälelärdä üz-üzen bilgeläw häm milli ğorurlıq xise uyattı,” – dip añlata ul. “Alar üz tawışların işetterü öçen bar köçlären quya.”
Daniyä Grenlandiyäneñ bäysezlek xoquqın 2009 yılda qabul itelgän Grenlandiyä üzidaräse aktı nigezendä tanıdı. Bu xoquq BMO nizamnamäsendä dä raslanğan.
AQŞ milli iminlege
Läkin Tramp kübräk AQŞnıñ iqtisadi häm iminlek mänfäğätlärenä iğtibar itä. Ul Grenlandiyäneñ strategik ähämiyäten üz plannarına kertä.
Grenlandiyä xalqı üz yazmışın üze bilgelärgä tiyeş, dip sanıy küpçelek. “Bezgä berdäm bulırğa kiräk,” – di Kristiansen, üzeneñ bäyläw ênälären tiz-tiz xäräkätländerep.
