Törkiyä finans ministrı Mäxmät Şimşäk AQŞnıñ Süriyägä qarata sankśiyälärne beterü qararın "keşelek öçen zur uñış" dip bäyäläde häm bu adımnı suğıştan cimerelgän ildä tınıçlıq häm mul tormışnı torğızu yünäleşendä möhim adım dip atadı.

Doxa şähärendä 2025 yılda ütkärelgän “Qatar İqtisadi Forumı” qısalarında “TRT World” kanalına birgän äñgämäsendä Şimşäk, Süriyäneñ totrıqlı häm berdäm buluınıñ töbäk häm global’ ähämiyätenä basım yasadı. Ul Törkiyäneñ ilneñ torğızu häm xalıqara iq’tisadi sistemaga kire qaytuına yärdäm itärgä äzer buluın belderde.

Şimşäk, Ankaranıñ Süriyäneñ territorial bötenlege häm säyäsi berdämlegen yaqlawın assızıqlap: “Süriyädä säyäsi berdämlek, totrıqlılıq, tınıçlıq häm, şulay uq, mul tormış töbäk öçen dä, Törkiyä öçen dä faydalı — häm bu, çınlıqta, global cämäğät’çelek öçen dä yaxşı,” — dip äytte .

“Konfliktlar häm tärtipsezlek bulğanda, bu barlıq taraflar öçen, bigräk tä kürşe illär öçen, naçar,” — dip östäde ul. Şimşäk Süriyädäge geopolitik totrıqsızlıqnıñ yıllar buyı Törkiyä öçen zur awırlıq tudıruın äytte.

Bu kontekstta Şimşäk Vaşingtonnıñ soñğı qararın xupladı: “AQŞ döres qarar qabul itte, çönki bezgä Süriyäneñ totrıqlılığın yaqlaw kiräk. Bez Süriyägä terrorğa qarşı köräşüdä yärdäm itärgä tiyeş, ämma şul uq waqıtta, anıñ säyäsi berdämlegen häm territorial bötenlegen täêmin itärgä dä bulışu kiräk — häm bu barlıq taraflar öçen mul tormışqa kiterüçe yul.”

Ul bolay dip tä östäde: “Törkiyä härtörle yärdäm kürsätergä äzer. Bez bik zur yaqlaw kürsättek häm Süriyäneñ territorial’ bötenlegen, tolerantlıqnı, törlelekne xörmät itüne yaqlawnı däwam itäbez — häm, älbättä, Süriyäneñ mul tormışqa ireşüenä yärdäm itäçäk êkosistema buldıru öçen tırışabız.”

Süriyäneñ kiläçäge bilgelez bulğan şartlarda, Şimşäkneñ Törkiyäne töbäk totrıqlılığına yünälderüçe itep kürsätüe kiñräk strategik maqsatnı — töbäktä iq’tisadi üseşne häm tınıçlıq urnaştıru êşlären berläşterü maqsatın çağıldıra.

“Üze genä dä totrıqlı häm mul tormışlı Süriyä keşelek öçen zur qazañış bulır ide,” — dip assızıqladı Şimşäk.

“Qatar İqtisadi Forumı - 2025” turında xuplaw süzläre

“2030ğa iltüçe yul: Global’ iq’tisadnı üzgärtü” teması astında ütkärelgän Qatar iq’tisadi forumına tuqtalıp, Şimşäk bu çaralarnıñ awır waqıtlarda dialog öçen bik kiräkle urın buluın xupladı.

“Dön’ya iq’tisadı zur bilgelezleklär belän oçraşa, säwdä fragmentaśiäse belän başlap, global’ iq’tisadi säyäsät bilgelezlege zur problema bulıp tora,” — dip äytte ul. Şul uñaydan, forumnı “qısqa waqıtlı häm ozın waqıtlı struktural’ awırlıqlar, ämma, şulay uq, mömkinleklär turında söyläşü öçen iñ yaxşı urın” dip atadı.

Törkiyä finans ministrı forumnıñ barlıq awırlıqlarnı assızıqlaw belän bergä, urtaq çişeleşlärgä êtärüen dä bilgeläde: “Mömkinleklär häm bu awırlıqlarnı ciñü öçen bergä êşläw turında söyläşülär buldı.”

Şimşäk, şulay uq, Qatarnıñ “bik köçle yomşaq köç bazası” häm “töbäk konfliktların çişüdä konstruktiv role” turında da söyläde. “Forum bu yünäleştä bik näticäle buldı,” — dip bilgeläde ul, säyäsi citäkçelär häm biznes wäkilläre belän kiñ külämle ike yaqlı oçraşular mömkinlege öçen räxmät belderde.

“Gadättä, küp keşelär belän oçraşu öçen bik küp säyäxät itärgä kiräk bula. Ämma ike-öç kön êçendä bik küp mäğ’lümat alıp bula,” — dip assızıqladı ministr.

Törkiyä-Qatar mönäsäbätläre: faydalanılmağan zur mömkinleklär

Töbäktä iqtisadi mönäsäbätlärne nığıtu maqsatında, Şimşäk Törkiyä häm Qatar arasında faydalanılmağan zur mömkinleklär barlığın assızıqladı.

“Säyäsi mönäsäbätlär bik yaxşı, ämma bez älegä iqtisadi häm säwdä mönäsäbätlären kiñäytmädek häm tiränäytmädek. Şuña kürä, minemçä, monda zur faydalanılmağan mömkinlek bar,” — dip äytte ul.

Ul şulay uq öçençe illärdä üseş proyektlarında xezmättäşlek itü telägen dä assızıqladı: “Min Qatar häm Törkiyädä zur perspektivalar küräm, ämma, şulay uq, öçençe illärdä bergä êşläw öçen dä mömkinleklär bar.”

Bu qaraş, Şimşäk bilgelägänçä, Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ tağın da kiñräk bäyläneşlär kön tärtibe belän turı kilä: “İlbaşı Ärdoğan citäkçelegendäge, Farsı qultığın Törkiyä belän totaştıruçı häm şunnan Urta Koridor aşa Qıtay häm Böyekbritaniägä qadär suzıluçı bu yaña üseş proyektı — bik möhim. Bäyläneş bik ähämiyätle.”

Törkiyäneñ investiśiyä klimatı

Global’ awırlıqlarga qaramastan, Törkiyä çit illärdän turıdan-turı investiśiyälärne cälep itä häm Şimşäk ildäge mömkinleklärgä optimistik qarıy.

“Soñğı ike distä yılda, makroiq’tisadi totrıqlılıq häm köçle iq’tisadi näticälär arqasında, Törkiyä yaqınça 280 milliard dollar külämendä turıdan-turı investiśiyä cälep itte. Bu kürsätkeç 1980-1990 yıllarda barı tik 15 milliard dollar ide,” — dip äytte ul.

Ul Törkiyäneñ investorlar öçen nigezläreneñ äle dä cälep itüçe buluın assızıqladı: “90 millionğa yaqın xalıq sanı belän zur êçke bazar, keşegä urtaça 15 meñ dollar külämendä GDP, bik yaxşı infrastruktura häm yuğarı sıyfatlı belgeçlär — bolarnıñ barısı da Törkiyäne cälep itüçe investiśiyä yünäleşe itä.”

Şimşäk inflaśiyäneñ soñğı yıllarda investiśiyä agımnarına tiskäre täêsir yasawın tanıdı, ämma xäzerge iq’tisadi reformalar programmasına ışanıç belderde: “Bez monı xäzer çişäbez. Makroiqtisadi totrıqlılıq häm reformalar belän, investiśiyä agımnarın arttıru öçen nigez bik cälep itüçe bulaçaq. Ämma, älbättä, üzebezneñ öyne tärtipkä kiterü häm yaxşırtu êşlären däwam itärgä tiyeşbez.”