Äğ’za illär, Kovid-19 çorında açıqlanğan citdi citeşsezleklärdän soñ 5 yıl uzğaç dön’yaküläm pandemiyägä äzerlek häm köräşne yaxşırtu maqsatında 32 bitlek kileşügä ireşte. Bu kileşü tigezlek, texnologiyälärne urtaqlaşu häm xezmättäşlekne üz êçenä ala.
Yıllar buyı däwam itkän söyläşülär näticäsendä illär kiläçäktäge pandemiyälärgä qarşı niçek köräş alıp barırğa kiräklege turındağı tarixi kileşüneñ tekstında urtaq fikergä kilde. Bu kileşü Kovid-19 krizisı waqıtında yasalğan xatalarnı qabatlamawnı maqsat itep quya.
Öç yıldan artıq däwam itkän söyläşülär näticäsendä Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması üzägendä uzğan soñğı utırışta arğan wäkillär çärşämbe irtän kileşüne tämamladı.
Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması ğomum direktorı Tedros Adanom Gebreisus “Bügen dön’ya illäre Jenevada tarix yazdı” dip belderde.
Kovid-19 millionlağan keşeneñ ğomeren özgännän häm iq’tisadlarnı qaqşatqannan soñ 5 yıl uzğaç H5N1 qoş grippı, qızamıq, mpox häm êbola kebek yaña sälamätlek qurqınıçları arqasında söyläşülärneñ aşığıç buluı kiräk ide.
Söyläşülärneñ soñğı êtabı AQŞnıñ tışqı yärdäm çığımnarın kimetü häm darularğa qarata yanaw tarifları bulğanda tormışqa aştı.
“Qabul itelde”
Söyläşülär axırına qadär berniçä awır mäs’älädä kileşmäwçänlek däwam itte. Qatnaşuçılar kileşüneñ 11 nçe maddäsenä ozaq tuqtaldılar – ul pandemiyälär waqıtındağı sälamätlek saqlaw êşlänmäläre texnologiyälären üsep kilüçe illärgä küçerü ide.
Kovid-19 pandemiyäse waqıtında fäqıyr’ illär bay illärne vakśinalar häm testlarnı küpläp cıyıp quyuda ğayepläde. Zur daru şirkätläre bulğan illär, texnologiyäne küçerüneñ mäcbüri buluına qarşı çıqtılar häm bu teläk bulğanda ğına êşlänsen didelär. Ämma näticädä transferlar ike yaqlı rizalıq belän başqarılırğa tiyeş dip bu kirtä beterelde.
Kileşüneñ nigezendä patogen mäğ’lümatların daru şirkätläre belän tiz arada urtaqlaşunı häm pandemiyägä qarşı êşlänmälärne tiz räweştä êşläp çığaru mömkinlegen biräçäk Patogenğa ireşü häm faydaların urtaqlaşu sistemásı (PABS) täq’dim itelä.
Näticädä 32 bitlek kileşü tulısınça qabul itelde dip yäşel töstä bilgelände.
Söyläşülärneñ räistäşe Anne-Claire Amprou: "Qabul itelde," — dip iğ’lan itte häm zal alqışlarğa kümelde.
"Bu tarixi kileşüne äzerlägändä, dön’ya illäre kiläçäktäge pandemiya qurqınıçların buldırmas öçen bar keşene, bar cirdä saqlaw öçen süz birdelär”.
Soñğı tekst Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışmasınıñ kiläse ayda bulaçak yıllıq ğomum şurasında raslaw öçen täq’dim iteläçäk.
“Tağın da kübräk tigezlek”
Sişämbe kiçendä koridorlarda häm yabıq işeklär artında barğan söyläşülär axırına yaqınlaşqanda Tedros ta söyläşülärdä qatnaştı häm jurnalistlarğa bu proyektnıñ balanslı buluın häm anıñ tağın da kübräk tigezlek kiterüenä ışanuın citkerde.
“Pandemiyäne kisätü, äzerlek häm köräş çaraları qıybatqa töşsä dä, ber närsä êşlämäw tağın da qıymmätkä töşä. Virus — iñ naçar doşman. (Bu) suğıştan da yaman bula ala”,-dide ul.
Tışqı yärdäm çığımnarın tuqtatıp global’ sälamätlek saqlaw sistemasın krizisqa êtärgän AQŞ bu söyläşülärdä qatnaşmadı. AQŞ ilbaşı Donal’d Tramp, ğıynwar ayında wazıyfasına kereşkännän soñ, Berläşkän Millätlär Oyışması sälamätlek saqlaw agentlığınnan häm pandemiya kileşüe söyläşülärennän çığu boyırığı birde.
AQŞnıñ bulmawı häm Trampnıñ darularğa yuğarı tariflar belän yanawı söyläşülärgä külägä töşerde, citeşterüçelärne häm xökümätlärne borçuğa saldı.
Axır çiktä illär urtaq fikergä kilde, kileşü täêmin itelde. Küp kenä keşe bu tekstnıñ raslanuın dön’yaküläm xezmättäşlek öçen zur ciñü dip bäyäläde.
"Küp yaqlı xezmättäşlek qurqınıç astında bulğan waqıtta, Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması äğ’zaları berläşep, kiläçäktäge pandemiya qurqınıçın ciñüeneñ berdänber yulınıñ berga êşläw buluın belderdelär”,- dide Pandemiyägä äzerlek häm köräş bäysez panele räistäşe, êlekkege Yaña Zelandiya prem’yer-ministrı Xelen Klark.
Taň atqanğa qadär däwam itkän qotlaw çığışlarında Êsvatini wäkile bolay dide:
"Bu mizgelne bäyräm itkändä dä saq bulırğa kiräk. Çın êş monnan soñ başlana”.
