Amerikalı jurnalist Rafaêl Satter Hindstan xökümätenä qarşı xoquqıy êşçänlek başlarğa qarar qıldı. Wäqalätlelär anıñ “Hindstanğa säyäxät itüçe çit il watandaşı” (OCI) statusın ğamäldän çığarıp, ilgä kerüen tıydı.
Bu waqıyğa 2023nçe yılnıñ noyabr’ ayında Satter tarafınnan yazılğan "How an Indian startup hacked the world" (Ber hind êşmäkäre niçek dön’yanı xêkladı") digän mäqaläse basılıp çıqqannan soñ başlandı. Mäqalädä tanılğan hind êşmäkäre Rajat Khare turında süz bara ide.
Vaşingtonda “Reuters” agentlığında kiber iminlek temaların yaqtırtuçı jurnalist bulğan Satterğa 2023 yılnıñ dekabr’ ayında Hindstan êçke êşlär ministrlığınıñ anıñ OCI kartasın ğamäldän çığaruı turında xäbär kilep ireşä. Xökümät anı Hindstan imidjına "zarar kiterüçe" mäğlümatlar bastıruda ğayepli. Satter OCI statusın tormış iptäşe aşa alğan bula häm xäzer Hindstanğa, anda yäşäwçe ğailä äğzälären kürergä bara almıy.
Satter oçrağı ayırım ber waqıyğa tügel, ä Narendra Modi citäkçelegendäge Hindstanda arta baruçı tendenśiyäneñ ber öleşe genä. Bu waqıyğa, bigräk tä, Modi xökümäten tänqıyt’läwçe jurnalistlar, aktivistlar häm akademiklar öçen OCI statusınıñ ğamäldän çığarıluına borçılularnı arttıra.
Modi, êlek “Hindstan çığışlı keşe” (PIO) kartasın OCIğa üzgärtep, anı tanıttı häm älege kartanıñ watandaşlıqqa oxşaş mömkinleklär birüe turında yalğış fiker tudırdı. Läkin çınlıqta, OCI kartaları xökümät telägän waqıtta birelä häm ğamäldän çığarıla ala, bigräk tä xökümätne tänqıytläwçelärgä qarşı qullanıla. Êlekkege PIO sistemasında mondıy oçraqlar siräk bulğan.
OCI kartaları başta Hindstan çığışı bulğan çit il watandaşlarına häm alarnıñ ğailälärenä Hindstanda säyäxät itü häm êş alıp baru öçen ciñelleklär tudıru maqsatın küz uñında totsa da, xäzer xökümät tarafınnan "qoral" itep qullanıla başladı.
“Human Rights Watch” (HRW) monı xäzerge xökümät citäkçelegendäge "säyäsätkä bäyle basım" dip bäyäli. HRW Aziyä direktorı Êlaine Person, "Tänqıyt’läwçe jurnalistlarnıñ vizaların ğamäldän çığaru - xökümätkä qarşı çığış yasawçılarnı qurqıtu öçen yasalğan adım," dip belderde.
2021 yılda Hindstan xökümäte 4.5 million OCI kartası iyälären "çit il watandaşları" dip yañadan kategoriyağa kertte häm alarğa Hindstanda tikşerenü, jurnalistika belän şöğıllänü yäisä "saqlanu" dip bilgelängän töbäklärgä baru öçen maxsus röxsät alırğa kiräklegen belderde.
Soñğı 10 yılda xökümät 100dän artıq röxsätne ğamäldän çığardı häm qayber OCI status iyälären "Konstituśiyägä qarşı mönäsäbät" kürsätüdä ğayepläp ildän qudı. Bu Hindstanda yäşäwçe yäisä çit ildä bulğan OCI karta iyäläre öçen borçılu tudıra.
Rafaêl Satter oçrağına qaytsaq, ul xökümätneñ bu qararın "yalğışlıq yäisä añlaşılmaw" dip bäyäli. Ul xökümättän cawap ala almağaç, mäxkämägä möräcäğät itärgä qarar qılğan.
