Түркия Президенті Режеп Тайып Ердоған 31 тамыз-1 қыркүйек күндері өтетін Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) 25-ші Мемлекет басшылары кеңесіне құрметті қонақ ретінде қатысу үшін Қытайдың Тяньцзинь қаласына барады. Президент аппараты жанындағы Коммуникация басқармасы төрағасы Бурханеттин Дуран жұма күні Түркияның әлеуметтік желісі «Nsosyal»-да Ердоғанның сапарына қатысты мәлімдеме жасады.  

Бұл сапар Ердоғанның бес жылдан кейін Қытайға жасағалы отырған алғашқы ресми сапары болмақ. Сондай-ақ сапар Анкара мен Бейжің арасындағы стратегиялық байланыстар нығайған кезеңге сәйкес келіп отыр. Саммит барысында Ердоғанның ШЫҰ-ның кеңейтілген отырысында сөз сөйлеуі және Қытай президенті Си Цзиньпин және басқа да елдердің басшыларымен екіжақты кездесулер өткізуі жоспарланып отыр.

Биылғы ШЫҰ саммиті жаһандық қақтығыстар кезінде ерекше маңызға ие. Ресей мен Украина арасындағы бітімге қатысты белгісіздіктер және АҚШ Президенті Дональд Трамптың кедендік тарифтерге байланысты саясатының әлемдік экономикаға ықпалы саммиттің маңызын арттыра түсуде.

Түркия Ұлттық Қорғаныс университетіне қарасты соғыс институтының Халықаралық қатынастар бойынша профессоры Мехмет Өзкан: «Түркия ШЫҰ саммитіне қатысу арқылы өзін көрсетуге, екіжақты байланыстарын нығайтуға және ұйым аясында көпжақты ынтымақтастыққа ұмтылып отыр», – деді.

Өзкан TRT World арнасына берген сұхбатында: «Түркия Шанхай ынтымақтастық ұйымын бір ғана мемлекеттің үстемдігі орнаған ұйым ретінде қарастырмайды. Керісінше, ұйымды Батысқа негізделген халықаралық тәртіпке балама бола алатын және дамып келе жатқан көпжақты құрылым ретінде бағалайды», – деп қосты.

Табиғи байланыс

2012 жылдан бері ШЫҰ-ның диалог серіктесі болған Түркия бұл мәртебеге ие алғашқы әрі жалғыз НАТО мемлекеті. Бұл жағдай Анкараның Батыспен одақтастығын теңестіруге және Еуразиямен тереңірек ықпалдасу ұмтылысын көрсетеді.

2001 жылы Қытай, Ресей және Орталық Азия елдері құрған ШЫҰ аймақтық қауіпсіздікке, экономикалық ынтымақтастыққа және терроризмге қарсы күреске басымдық береді.  Кейіннен ұйымға Үндістан, Пәкістан, Иран мен Беларусь сияқты елдер толыққанды мүше ретінде қосылды.

Түркия Президент Ердоғанның басшылығымен ШЫҰ-мен байланыстарын нығайтып, 2017 жылы ШЫҰ Энергетика клубына төрағалық етті және Қытай және Ресеймен сауда көлемін арттырды.

Қырғызстанның бұрынғы премьер-министрі Джоомарт Оторбаев Анкараның ұйым ішіндегі сындарлы рөлін атап өтіп:
«Түркия мен ШЫҰ арасында табиғи байланыс бар, өйткені негізін қалаушы үш мемлекет – Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан түркі тілдес елдер», – деді. Ол сондай-ақ Ердоғанның Тяньцзинь саммитіне қатысуы түркі мемлекеттері арасындағы қарым-қатынасты күшейтетінін, болашақта Түркияның ұйымға толық мүше болуы мүмкін екенін жеткізді.

Президент Ердоған өткен жылы Түркияны ШЫҰ-ға толық мүше болуға ниетті екенін мәлімдеп: «Мақсатымыз – тұрақты мүше болу. Түркия бақылаушы емес, «Шанхай бестігіне» толық мүше ретінде қосылуы тиіс», – деген болатын.

ШЫҰ 1996 жылы Қытай, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан тарапынан «Шанхай бестігі» тобы болып құрылып, кейін ұйымға айналды.

Кейіннен ол аймақтың экономикалық және қауіпсіздік мәселелерін шешуге, ынтымақтастықты арттыруға бағытталған ұйымға айналды. Соңғы 25 жылда ұйым мүшелік жағынан да, қызмет ауқымы жағынан да айтарлықтай кеңейді және сауда, технология, экология, баламалы энергия, тұрақты даму, мәдени алмасулар сияқты көптеген бағытта жұмыс істей бастады.

Оторбаев Түркияның ШЫҰ-мен байланысы бар жалғыз НАТО мемлекеті ретінде ерекше рөлін атап өтіп: «ШЫҰ – Батысқа қарсы құрылым емес. Ешнәрсеге қарсы емес, Еуразиядағы достық пен ынтымақтастық үшін құрылған ұйым. Түркияны қосқанда барлық Еуразия елдері мүше, серіктес немесе бақылаушы ретінде қабылдануда», – деді.

Түркия Ұлттық Қорғаныс университетінің профессоры Мехмет Өзкан Анкараның Тяньцзиньде өтетін саммиттегі екі басты мақсатына тоқталды. «Біріншісі сыртқы саясатта Батыстан тыс бағытты айқындау және ШЫҰ-ға мүше елдермен байланысты тереңдету. Екіншісі Түркия ең болмағанда жеке кездесулерде Газа мәселесін көтере алады. Сондай-ақ Украинаға қатысты көзқарасын бөлісе алады немесе болашақта көшбасшылар деңгейіндегі диалогқа негіз болатын жанама отырыстарға қатыса алады»,- деді профессор.

Екіжақты қарым-қатынастарда оң үрдіс байқалуда

Президенттің сапары тек көпжақты форум аясында ғана емес, Анкара мен Бейжің арасында екіжақты қарым-қатынастың дамып келе жатқанын көрсетеді. Өзкан: «Түркия мен Қытай арасындағы байланыс қазірдің өзінде оң бағытта дамып келеді. Бұл кездесудің Қытайда өтуі осы серпінді күшейте түседі», – деді.

Қытай және Жаһандану орталығының (CCG) негізін қалаушы әрі төрағасы Хенри Хуияо Ванг Түркияның жаһандық бейбітшілікті ілгерілетудегі рөлін жоғары бағалап: «Түркия әрі НАТО мүшесі, әрі ШЫҰ-да бақылаушы мемлекет ретінде Қытаймен бейбітшілікті дамытуда сенімді серіктес. Түркияның Қаратеңіз астық дәлізіндегі араағайындығы, Ресей-Украина бейбіт келіссөздеріне және Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешуге қосқан үлесі соның айғағы», – деді. Ол сондай-ақ Ердоғанның БҰҰ реформасы туралы ұсыныстарын Қытайдың инклюзивті ғаламдық тәртіп көзқарасымен үндес деп бағалады.

Өзкан Түркияның Еуразия саясатының мәнін «Байланыс орнату, бірақ тәуелді болмау» деп сипаттап, Анкараның Батыспен де, Батыстан тыс елдермен де қарым-қатынас орнатуға тырысатынын, бірақ державаға тәуелді болудан қашатынын атап өтті.

2025 жылғы ШЫҰ саммитіне Ердоғанның қатысуы ұйымның 25 жылдығымен қатар геосаяси шиеленістерге де тұспа-тұс келіп отыр. Сарапшылардың пікірінше, НАТО мүшесі әрі Еуразия бастамасының диалогтық серіктесі ретіндегі Түркияның екі жақты рөлі оны Шығыс пен Батыс арасында теңдессіз көпірге айналдыруда.