De herverkiezing van Donald Trump als president op 5 november 2024 zal naar verwachting zijn onwrikbare steun aan Israël niet veranderen.

Toch zal zijn relatie met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu waarschijnlijk niet zo naadloos verlopen als tijdens zijn eerste ambtstermijn. Ten slotte zijn het Midden-Oosten, Israël en Netanyahu zelf niet meer hetzelfde sinds Trump het Witte Huis verliet.

Te midden van verhoogde spanningen in de Amerikaans-Israëlische betrekkingen heeft Netanyahu sinds januari 2023 meerdere uitdagingen ondervonden met de regering-Biden, variërend van de Judicial Reform Bill tot illegale nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever. Gedurende deze periode wist hij de druk van de Democraten te weerstaan en gebruikte hij dit soms effectief als een instrument in zijn binnenlandse politieke strategie.

Op basis van Trumps leiderschapsstijl tijdens zijn eerste termijn kan echter worden gesteld dat Netanyahu het moeilijk zal vinden om dezelfde koers te blijven varen. Bovendien zal pas na de huidige conflicten duidelijk worden of Netanyahu nog steeds de sterke leider is die de Israëlische politiek naar zijn hand kan zetten, zoals hij dat deed tijdens Trumps eerste ambtstermijn.

Een ander belangrijk punt is het vertrouwensdeficit tussen de twee leiders. Terwijl Trump de verkiezingsuitslag van 2020 nog aanvocht, feliciteerde Netanyahu Biden in een videoboodschap—een gebaar dat Trump later als een daad van ontrouw beschouwde.

Trumps kracht, Netanyahu’s zwakte

Na vijf verkiezingen sinds 2018 en een periode van politieke instabiliteit—waaronder een jaar in de oppositie—keerde Netanyahu eind 2022 terug aan de macht door de ultra-rechtse Religieus-Zionistische partij toegang te geven tot de Knesset. Zijn positie blijft echter wankel door lopende juridische problemen en de klap voor zijn imago als 'Mr. Security' na de aanval van 7 oktober.

Netanyahu is steeds gevoeliger geworden voor de eisen van zijn coalitiepartners, van wie het voortbestaan van zijn regering afhankelijk is, en heeft soms moeite gehad om verdeeldheid binnen Likud zelf te beheersen.

Hierdoor bevindt hij zich momenteel in een positie als leider die politiek heeft weten te overleven door diverse manoeuvres. Met het oog op 2025 weet hij dat de verkiezingsdruk zal toenemen en dat, ondanks vertragingen, een onderzoek naar de veiligheidsfouten van 7 oktober onvermijdelijk is. Daarnaast heeft de golf van oppositieactivisme, die begon met protesten in 2023, zijn momentum behouden en is deze nu geëvolueerd tot een dynamische beweging gericht op de bevrijding van gijzelaars na 7 oktober.

Beperkte opties voor buitenlands beleid

Op het gebied van buitenlands beleid zijn de opties van Israël sinds het midden van de jaren 2010 aanzienlijk beperkt. Destijds had Netanyahu een effectieve dialoog met Poetin en nam hij deel aan multilaterale initiatieven, zoals het uitbreiden van de betrekkingen met China en projecten zoals de door China geleide uitbreiding van de haven van Haifa.

Door de unieke structuur van de Amerikaans-Israëlische betrekkingen kon deze multilaterale aanpak echter niet volledig tot ontwikkeling komen. Na 7 oktober is het buitenlands beleid van Israël aanzienlijk afhankelijker geworden van Washington, vooral in lijn met nationale veiligheidsbelangen. Bovendien hebben de nalatenschap van de Abraham-akkoorden uit de Trump-periode en pogingen om het normalisatiefront met Israël te verbreden sindsdien een aanzienlijke tegenslag ondervonden.

Trump daarentegen begint zijn tweede termijn met een sterkere positie dan in 2017, dankzij meer electorale steun en een verbeterde politieke status.

Er is veel belangstelling voor hoe het Amerikaanse beleid zich mogelijk zal verschuiven op zowel mondiaal als regionaal niveau, vooral in gebieden die door crises worden getroffen. Aangezien dit zijn tweede en laatste ambtstermijn is, en gezien de ervaringen uit zijn vorige periode—waaronder uitdagingen zoals de COVID-19-pandemie—lijkt Trump deze fase met een sterkere positie te beginnen. Deze verbeterde status zal waarschijnlijk zijn aanpak van regionale beleidskwesties beïnvloeden, met een belangrijke focus op de debatten rond de oorlogen die hij heeft beloofd te beëindigen.

Als leider die eerder samenwerkte met Netanyahu, speelde Trump een cruciale rol in verschillende belangrijke ontwikkelingen die gericht waren op het verminderen van de regionale isolatie van Israël: de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem, de erkenning van de Israëlische soevereiniteit over de bezette Golanhoogten van Syrië, en de Abraham-akkoorden. Deze acties versterkten ongetwijfeld Netanyahu's positie, waardoor hij zijn macht kon consolideren. Het kan zelfs worden gesteld dat deze prestaties hebben bijgedragen aan het vermogen van Likud om een aanzienlijk aantal parlementszetels te behouden te midden van de politieke instabiliteit die tot 2023 aanhield.

De complexe persoonlijke relaties van Netanyahu

Netanyahu's onvoorspelbaarheid heeft hem echter een onbetrouwbare partner gemaakt voor Amerikaanse presidenten, vooral wanneer Israëlische ambities afwijken van Amerikaanse regionale belangen. Door een aanpak aan te passen op basis van de staat van de Amerikaans-Israëlische betrekkingen, gebruikt Netanyahu zowel positieve banden als meningsverschillen als hefboom in de Israëlische politiek. Wanneer de Amerikaanse oppositie toeneemt, positioneert hij zichzelf als een verdediger van Israëlische belangen, wat weerklank vindt bij het Israëlische publiek. Wanneer de relaties op één lijn liggen, benadrukt hij zijn strategische rol bij het bereiken van gunstige resultaten.

Deze dubbele aanpak helpt Netanyahu populair te blijven, ongeacht de spanningen in de relatie. Tijdens zijn verkiezingscampagne in 2019 benadrukte hij bijvoorbeeld zijn samenwerking met Biden en Poetin, en na 7 oktober presenteerde hij zichzelf als standvastig in het veiligstellen van Israëlische belangen, ondanks botsingen met Biden over wapenstilstandsgesprekken in Gaza.

Hier deed Netanyahu verschillende beloftes aan de Amerikaanse regering, wat Biden ertoe aanzette een staakt-het-vurenplan aan te kondigen. Echter, Netanyahu's uitspraken die zich tegen bepaalde voorwaarden van dit plan keerden, brachten Biden al snel in een lastige positie. Bovendien maakte Netanyahu negatieve opmerkingen na bijna elk vergaderkader.

Gezien Trumps leiderschapsstijl is het waarschijnlijk dat hij minder tolerant zou zijn voor Netanyahu's complexe manoeuvres. Netanyahu's tactieken, gericht op het tevredenstellen van zijn binnenlandse publiek terwijl hij de Amerikaanse regering vertraagt en het imago van de president ondermijnt, zullen mogelijk minder acceptatie vinden onder Trumps toezicht.

Een belofte om de oorlog te beëindigen?

Ongeacht de regering of president wordt geen significante afwijking in de Amerikaans-Israëlische betrekkingen of een vermindering van de Amerikaanse steun aan Israël verwacht. Trump is echter geen leider die zou tolereren dat Netanyahu hem op dezelfde manier behandelt als Biden. Met andere woorden, hoewel Trumps tweede termijn niet noodzakelijk gunstiger zal zijn voor Palestijnen, kan Netanyahu een moeilijkere periode tegemoet zien.

Een centraal thema van Trumps campagne was het beëindigen van oorlogen, en deze focus zal waarschijnlijk zijn buitenlands beleid vormgeven.

Gezien het belang ervan in het internationale discours en de stijgende verwachtingen, zal de regering-Trump waarschijnlijk stappen in deze richting ondernemen. De echte kwestie ligt echter in de voorwaarden waaronder een conflict zou eindigen—mogelijk een uitdagend onderwerp voor Netanyahu. Naarmate de praktische impact van Trumps ‘beëindig de oorlog’-houding zich ontvouwt, zal de dynamiek van zijn relatie met Netanyahu duidelijker worden.

Ontkoppeling van steun voor Israël en Netanyahu

In ieder geval zal Trump waarschijnlijk een uitdagende houding aannemen tegenover Netanyahu in deze nieuwe termijn. Hoewel niet wordt verwacht dat Israël volledig onder Amerikaanse oriëntatie zal opereren, kan worden aangenomen dat het meer druk zal voelen.

Voor Trump kan het loskoppelen van Amerikaanse steun aan Israël van Netanyahu een pragmatische aanpak zijn, waardoor het waarschijnlijk is dat zijn retoriek richting Israël en Netanyahu zal divergeren. In deze context kan Netanyahu's recente herschikking—het vervangen van Gallant door Israel Katz als minister van Defensie—worden gezien als een strategische kalibratie. Echter, in de twee maanden voordat Trump aantreedt, zullen de situaties op beide fronten van Israël's lopende oorlog natuurlijk de koers van deze relaties beïnvloeden. Hoewel een positieve traject zoals tijdens Trumps eerste termijn niet wordt verwacht, zal de voortgang van het conflict waarschijnlijk een sleutelrol spelen in het bepalen van de diepte van elke verschuiving in de Trump-Netanyahu-dynamiek.