Söyläşülärdä Rusiyä isemennän qatnaşqan Kirill A. Dmitriev İstanbulda Rusiyä häm Ukraina wäkillekläre ütkärgän cıyılışnıñ “xäzergä qädär yasalğan iñ zur äsir almaşuı qararı" häm "êşli alırlıq utnı tuqtatu variantların bäxäsläşü” belän tögällänüen äytte.
Dmitriev şimbä irtäsendä yasağan belderüendä İstanbuldağı cıyılışnıñ "poziśiyäläreneñ añlaşıluı häm dialognıñ däwamı” belän tämamlanuın belderde häm monıñ AQŞ İlbaşı Donald Tramp häm törkeme bulmasa ide mömkin bulmayaçağın iskärtep uzdı.
Dmitriev – ber ük waqıtta Rusiyäneñ investiśiya fondı başlığı.
Rusiyä-Ukraina suğışın xäl itügä yünälgän tağın da kiñqırlı tırışularnıñ öleşe bularaq Törkiyädä ütkärelgän yuğarı däräcäle tınıçlıq söyläşüläre comğa könne İstanbulda tögällände.
Törkiyä Tışqı êşlär ministrı Xaqan Fidan delegatlar aldında yasağan açılış çığışında: "Tınıçlıq yulında alğa baru öçen bu forsatnı qullanırğa tiyeşbez. Soñarılğan här kön tağın da kübräk ülemgä säbäp bula”, - dip äytkän ide.
Fidan söyläşülärdän soñ Törkiyäneñ aradaşçılığında ütkärelgän söyläşülärneñ här ike yaqtan ber meñ totqın belän almaşu häm utnı tuqtatunıñ yazmaça şartlarınıñ urtaqlaşıluı belän tögällänüen belderde.
İlbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan, İstanbuldağı ber çarada çığış yasap, Törkiyäneñ diplomatiya ölkäsendäge global rolen maqtadı häm ilneñ "humanitar diplomatiyanıñ bayrağın kütärep baruçısı" häm "dönyada tınıçlıq diplomatiyasın äydäp baruçı” il buluın äytte.
Töp qatnaşuçılar
AQŞ wäkillegendä Däwlät särqatibe Marco Rubio, Törkiyä tulı wäqalätle ileçse Tom Barrack häm Ukraina maxsus wäkile general Keith Kellogg urın aldı. Ukrainanı İlbaşı ofisı başlığı Andriy Yermak, Saqlanu ministrı Röstäm Umerov häm Tışqı êşlär ministrı Andriy Sybiha wäkillek itte. Törkiyä wäkillegendä isä Milli küzläw oyışması başlığı İbrahim Qalın da bar ide.
AQŞ İlbaşı Donald Tramp Berläşkän Ğäräp Ämirleklärendä jurnalistlarğa yasağan belderüendä Rusiyä İlbaşı Vladimir Putinnıñ bu atna İstanbuldağı tınıçlıq söyläşülärendä qatnaşmaw qararın AQŞ İlbaşınıñ törek şähärendä bulmawına bäyläwen äytte.
Şul arada Ukraina Däwlät başlığı Volodimir Zelenskiy comğa könne AQŞ häm franśuz wazıyfadaşları, Germaniyä Kanślerı, Angliyä häm Polşa baş ministrları belän söyläşte.
Zelenskiy İstanbul tınıçlıq söyläşüläreneñ formatın häm kötkännären quzğatuların häm bu söyläşülärneñ utnı tuqtatuğa ireşüne häm ozaq möddätle çişeleş öçen şartlarnı buldırunı maqsat itüen belderde.
"Ukraina çın tınıçlıq öçen mömkin bulğan iñ tiz adımnarnı yasarğa äzer”, - dip äytüçe Zelenskiy dönyaküläm berdämlekneñ bik zur ähämiyätkä iyä buluına basım yasadı.
Zelenskiy tulı häm alşartsız utnı tuqtatudan baş tartqan oçraqta Rusiyägä tağın da kübräk sankśiyä kertelüeneñ zarurlığın iskärtep uzdı. "Rusiyägä basım suğışnı beterergä äzer bulğançığa qädär däwam itelergä tiyeş”,- dide.
Äsir almaşuı kileşüe häm utnı tuqtatu söyläşüläre
Rusiyä häm Ukraina delegaśiyäläreneñ İstanbuldağı Dolmabahçädä uzğan cıyılışınnan soñ Ukraina Saqlanu ministrı Röstäm Umerov Rusiyä belän Ukrainanıñ suğış başlanğannan birle iñ zur äsir almaşuın başqaru mäs’äläsendä kileşüen rasladı.
Umerov här ike tarafnıñ öç mäs’älägä yünälüen belderde: utnı tuqtatu, suğış äsirlären almaşu häm däwlät başlıqları arasında buluı mömkin cıyılış.
"Cıyılış tögällände. Utnı tuqtatunı häm äsir almaşuın söyläştek. Xäzerge waqıtta ber meñ totqınnı ber meñ totqın belän almaşu mäs’äläsendä kileştek. Bolar cıyılışıbıznıñ näticäläre”, - dip äytüçe Umerov almaşu köneneñ bilgelänelüen, läkin älegä açıqlana alınmayaçağın iskärtep uzdı.
Rusiyä wäkillegeneñ räise häm ber ük waqıtta İlbaşı Putinnıñ kiñäşçese bulğan Vladimir Medinskiy Mäskäwneñ İstanbulda Ukraina belän ütkärelgän tınıçlıq söyläşüläre näticälärennän qänäğät buluın äytte.
"Öç mäs’älädä kileştek. Berençedän, aldıbızdağı könnärdä ber meñ keşelek zur külämle suğış äsire almaşuı ütkäreläçäk”, - dip äytte Medinskiy.
Ukraina tarafı däwlät başlıqları arasında turıdan-turı söyläşülär ütkärelüen taläp itte häm Rusiyä wäkillege bu taläpne “terkäp quyuın” belderde.
"Öçençedän, här ike tarafnıñ da buluı mömkin utnı tuqtatunıñ kiläçäktäge vizionın täqdim itüe häm monı täfsille itep bilgeläwe mäs’äläsendä kileştek”, - dip äytte.
Medinskiy mondıy ber vizion täqdim itelgännän soñ taraflarnıñ söyläşülärgä däwam itü mäs’äläsendä kileşüen belderde.
Tramp comğa könne yasağan belderüendä suğışnı beterü öçen “mömkin bulğan iñ qısqa waqıtta” Putin belän oçraşaçağın äytte.
Global reakśiyälär
Altınçı Awrupa säyäsi cämğiyäte sammitı comğa könne Tiranda 47 Awrupa liderınıñ qatnaşuında başlandı.
Çara waqıtında Awrupa komissiyası başlığı Ursula von der Leyen häm Awrupa Berlege tışqı säyäsät cawaplısı Kaja Kallas Rusiyägä qarşı yaña sankśiya paketınıñ äzerlänüen äytte.
Von der Leyen sankśiyälärneñ barı tik cäzalawçı bulmawın, ber ük waqıtta Rusiyäne söyläşülär östälenä utırırğa mäcbür itü öçen tağın da kiñräk ber strategiyanıñ öleşe buluın qabatladı. "Bez Putinnı söyläşülär östälenä kiterü öçen tağın da kübrägen yasarğa äzer. Şaqtıy çığış yasawçı monı telgä aldı, bu suğış betärgä tiyeş, monnan soñğı çikläwlär tezmäse östendä êşlibez”, - dide.
Germaniya Kanślerı Friedrich Merz İstanbul cıyılışın “uñay işarät” bularaq qänäğätlelek belän qarşıladı häm diplomatiyägä däwam itärgä çaqırdı.
"Soñğı könnärdä bu suğışnı beterü öçen citärle diplomatik tırışlıq kürsätmäwebezne kem äytä ala? Xäzerge waqıtta yalğış bulğan berdänber keşe - kürenmägän Putin. Utnı tuqtatu öçen böten alşartlar bar”, - dip äytte Merz.
"Bügen öç yıl yarımnan soñ täwge tapqır oçraşuları bik keçkenä, ämma berençe uñay signal. Monıñ östendä, diplomatik tırışular östendä tağın da kübräk êşlärgä tiyeşbez”, - dip bilgeläp uzdı Merz.
"Minemçä, Putin, söyläşülärgä tübän däräcäle wäkillek cibärep, xata yasadı”, - dip äytte NATO Ğomum särqatibe Mark Rutte.
Berläşkän Millätlär Oyışması da ike il arasında tınıçlıq tırışuların alğa alıp barunı maqsat itep quyğan İstanbuldağı Rusiyä-Ukraina söyläşülären qänäğätlelek belän qarşılawın comğa könne süzçe aradaşçılığı belän belderde.
BMO Törkiyä belän AQŞnıñ “möhim rolenä” basım yasadı.
