2024-nji ýylyň 8-nji dekabrynda Beşar Esadyň häkimiýetden agdarylmagy, Siriýada düýpli özgerlişiklere sebäp boldy. Ysraýyl muny krizis däl-de, sebitdäki strategiki ýagdaýy öz bähbidine täzeden şekillendirmek üçin uly mümkinçilik hökmünde gördi.

Şonuň üçin Ysraýyl adaty howpsuzlyk merkezli çemeleşmesinden daşlaşyp, Siriýa syýasatyny uzak möhletli strategik maksatlaryna laýyklykda düzedýär. Asadyň agdarylmagy diňe bir öňki “bilýän duşmanymyz” diýen syýasaty ýok etmek bilen çäklenmän, eýsem täze näbellilikleri hem ýany bilen alyp geldi. Bularyň arasynda Türkiýe we Günbatar bilen ýakyn gatnaşykly bir ýolbaşçynyň häkimiýet başyna gelmek ähtimallygy bar, bu bolsa Ysraýylyň Siriýanyň basyp alan Golan Belentliklerindäki barlygyny legallaşdyrmak üçin ulanýan howpsuzlyk strategiýasyny gowşadyp biler.

Şol bir wagtyň özünde Ysraýyl, etniki we mezheb taýdan bölünen gowşak bir Siriýany öz howpsuzlygy we strategiýasy üçin has amatly netije hökmünde görüp başlady. Emma, Siriýanyň hökümetiniň YPG/PKK-nyň Siriýa bölümi bolan SDG bilen döwlet edaralaryny utgaşdyrmak baradaky ylalaşygy, bu pikir taýdan diýsen howplydy.

Bu başlangyç, Damaskyň Siriýanyň milli bitewiligini täzeden dikeltmek synanyşygyny görkezýär we Ysraýylyň Siriýany bölmek strategiýasyny togtatmak üçin täze bir bökdençlik döredýär. Mundan başga-da, ABŞ tarapyndan goldanylýan SDG-niň Siriýanyň merkezi hökümeti bilen ýakynlaşmagy, Ysraýylyň Siriýany gowşak ýagdaýda saklamak boýunça eden tagallalaryna ýaramaz täsirini ýetirip biler.

Damaskyň bu tagallasy, Türkiýe we beýleki sebitleýin güýçler tarapyndan goldanylýan, Siriýanyň territorial bitewüligini goramaga gönükdirilen giň gerimli basyş bilen hem utgaşýar.

Liwanyň Taryhyny Gaýtalamak: "Gowy Diwardan" "Gowy Goňşa"

Ysraýylyň sebite bolan täze çemeleşmesi, ýerüsti kontrollyk strategiýasyna esaslanyp, Siriýanyň günortasynyň "Golanlaşdyrylmagy" üçin taýarlyk görýär. Bu bolsa hem taryhy tejribeler, hem-de häzirki geosyýasy şertler bilen kesgitlenen ýagdaýdyr.

Siriýadaky içerki uruş döwründe Ysraýylyň esasy howpsuzlyk meselesi Eýran tarapyndan goldanylýan toparlar boldy. MABAM (Eýran bilen aradaky "Aralyk Urşuň Öňüni Alyş Strategiýasy) strategiýasy arkaly Ysraýyl, doly möçberli söweş başlatmazdan takyk zarbalary ulanmak bilen Hizbullahyň üpjünçilik ugurlaryny kesmek we Siriýanyň içinde öňdebaryjy ýarag önümçiliginiň öňüni almak üçin hereket etdi.

Emma Eýranyň ýumşak güýç strategiýasy diňe bir harby ugur bilen çäklenmän, eýsem Siriýanyň syýasy gurluşyna, ykdysadyýetine we jemgyýetçilik gurluşyna hem düýpli täsir etdi. Bu bolsa Ysraýyl üçin has çylşyrymly meseleleri ýüze çykardy.

Ysraýylyň häzirki strategiýasy, 1976-njy ýylda Liwandaky içerki uruş döwründe durmuşa geçirilen "Gowy Diwar Syýasatyndan" ylham alýar. Bu strategiýanyň esasy maksady, Ysraýylyň goldaw berýän we sebitiň içindäki täsirini güýçlendirýän ýerli güýçleri ösdürmek bolup durýar.

Liwanda bu rol, esasy bölegi hristianlardan ybarat bolan we Ysraýyl bilen hyzmatdaşlykda hereket eden Günorta Liwan Goşunyna (SLA) degişlidi. Bu güýç, Ysraýylyň 2000-nji ýyla çenli dowam eden Liwandaky täsirli gorag astyna zolak syýasatynyň bir bölegi bolupdy.

Ysraýyl, şol döwürde ynsanperver kömek strategiýasy arkaly ýerli halk bilen ýakyn gatnaşyk etdi. Fatima gümrük geçelgesi (Metula golaýynda) arkaly sebiti derman, azyk we beýleki zerur kömekler bilen üpjün edip, şol ýerlerde Ysraýyl üçin amatly serhetaşa hyzmatdaşlygy ösdürdi.

Başlangyçda bu syýasat diňe ynsanperver kömek maksady bilen ýerine ýetirilen ýaly göründi. Emma netijede Ysraýylyň Liwandaky uzak möhletli barlygy, Hizbullah ýaly güýçleriň döremegine hem sebäp boldy. Bu bolsa Ysraýylyň Siriýadaky häzirki strategiýasy üçin möhüm bir bolup durýar.

Ysraýylyň Günortadaky Strategiýasy: Siriýany Bölmek

7 Oktýabr bilen bagly hadysalar, Ysraýylyň MABAM strategiýasynyň sebitdäki Eýran goldawly güýçlere garşy täsirli netije bermeýändigini aç-açan görkezdi.

Asadyň agdarylmagy, Eýranyň hem-de Russiýanyň täsiriniň azalmagy, Ysraýyl üçin strategiýa taýdan uly mümkinçilik döretdi. Şeýle-de bolsa, bu täze ýagdaý Ysraýyl üçin täze meseleleri hem ýüze çykardy. Esasy alada: Türkiýe we Günbatar bilen ýakyn gatnaşykly, Siriýanyň halkynyň bähbitlerine laýyk gelýän täze bir liderligiň döremegidir.

Eger şeýle hökümet häkimiýet başyna gelse, onda bu Ysraýylyň Golan Belentliklerindäki barlygyny aklamak üçin öňe sürýän howpsuzlyk bahanalaryny ýok edip biler.

Bu howpy duýan Ysraýyl, täze hökümeti "bikanun" diýip yglan etdi, ony "terrorçy gurluş" diýip atlandyrdy we Siriýada täze lidere garşy harby çäreleri başlatdy.

Ysraýylyň howpsuzlyk aladalaryny esas edinip, Golan Belentliklerindäki Ysraýyl ilatyny iki esse artdyrmak meýilnamasyny yglan etmegidir. Bu bolsa Ysraýylyň basyp alyşlyk babatdaky syýasy kararynyň üýtgewsiz galýandygyny görkezýär.

Ysraýyl Russiýanyň Siriýadan çekilmeginden peýdalanyp, 1974-nji ýyldaky Güýçleri Aýyrmak Ylalaşygynyň çäginden çykmagy we Deraa welaýatynyň ýer asty baýlyklaryna gözegçilik etmek ugrunda täze çärelere geçmegi maksat edinýär.

Ysraýylyň bu tagallalarynyň resmi bahanasy Dürzi ilaty goramak we howpsuzlyk kepilliklerini güýçlendirmek bolsa-da, Damaska berlen ýüzlenme bar:
 Siriýanyň günortasyna gözegçiligi gaýtadan dikeltmek synanyşygy güýç bilen garşy alnar!

Ysraýylyň Uzak Möhletli Maksady: Siriýanyň Bölünmegini Gazanmak

Bu strategiýa Ysraýylyň basyp alan ýerleriniň çägini giňeltmek ähtimallygyny hem güýçlendirýär we Siriýanyň günortasynyň “Golanlaşdyrylmagyny” güýçlendirýär. Bu ýagdaý taryhy tejribeler we häzirki geosyýasy hasaplamalar bilen kesgitlenen strategiýanyň bir bölegidir.

Siriýa, Türkiýe we Ysraýyl

Ysraýyl, döredilen gününden bäri azlyk toparlaryny ýakyn Gündogardaky howpsuzlyk strategiýasynyň möhüm bölegi hökmünde gördi. Ysraýylyň bölünen Siriýa baradaky garaýşynyň özeni häzirki wagtda PYD/YPG terror topary hökmünde gurlan gurluş bolup durýar.

Bu topar diňe bir Ysraýylyň Siriýanyň syýasy gurluşyny täzeden şekillendirmek baradaky giň gerimli meýilnamasyny däl, eýsem Ysraýylyň Ýakyn Gündogardaky kürt toparlaryna bolan taryhy garaýyşyny hem görkezýär.

Ýöne soňky döwürde Siriýanyň hökümeti bilen SDG-niň arasynda gazanylan ylalaşyk, Ysraýylyň Siriýany bölmek üçin ulanýan esasy gurallarynyň birini gowşadyp, bu strategiýa garşy çykýar.

Bu ýagdaý, Türkiýäniň Ysraýylyň sebitleýin meýillerine garşy durnukly we güýçli bir pozisiýa eýeleýändigini hem tassyklaýar.

Türkiýäniň Strategiýasy we Ysraýylyň Täsirini Bökdemek

Türkiýäniň täsirini deňagramlaşdyrmak üçin Ysraýyl, azlyk toparlaryny ulanyp, sebitleýin täsirini giňeltmek üçin güýçli we seresaplylyk bilen düzülen bir strategiýa taýarlady. Emma Türkiýäniň strategik täsiri we Siriýa bilen ýakyndan gatnaşyk etmegi, Ysraýylyň bu meýilnamalarynyň öňünde esasy böwet bolup durýar. Türkiýäniň güýçli harby we diplomatik täsiri sebitiň  durnuksyzlaşdyrylmagynyň öňüni alar.