Türk əsilli neyrocərrah, beyin cərrahiyyəsində inqilabi yeniliklərə imza atan və 'Əsrin Neyrocərrahı' adını qazanan Professor Qazi Yaşargil 99 yaşında vəfat etdi.

Onun vəfatını Türkiyənin səhiyyə naziri Kəmal Məmişoğlu təsdiqlədi və Yaşargili “tibb dünyasında əzəmətli bir şəxsiyyət” kimi təsvir edərək onun irsini qoruyacaqlarını bildirdi.

“Professor Qazi Yaşargilin vəfatını öyrənmək məni dərindən kədərləndirdi. O, sahəsinə misilsiz töhfələrinə görə “Əsrin Ən Yaxşı Neyrocərrahı” seçilmişdir.

Demək olar ki, bir əsr davam edən həyatında o, özünü elmə həsr etdi və hər birimiz üçün ilham mənbəyi olan saysız-hesabsız nailiyyətlərə imza atdı. Onun irsini şərəfləndirmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik. Allah rəhmət eləsin və axirətdə ən yüksək məqamı bəxş etsin”, -deyə Məmişoğlu paylaşımında deyib.

Tibb sahəsində inqilab yaradan şəxsiyyət

XX əsr tibbində dönüş nöqtəsi olan Yaşargil anevrizmalar, beyin şişləri və epilepsiya kimi xəstəliklərin müalicəsini inqilabi şəkildə dəyişdirən mikrocərrahiyyə texnikaları və alətləri ilə tanınır. Onun icad etdiyi və indi dünya üzrə neyrocərrahiyyə əməliyyat otaqlarında geniş istifadə olunan 'Yaşargil klipi' beyin anevrizmalarının müalicəsində standart bir vasitə halına gəlib.

Mikronörocərrahiyyəni əsas bir sahə kimi təsis etdi

Onun beyin xəstəliklərinin müalicəsinə yanaşması müasir tibbdə mikronörocərrahiyyəni əsas bir sahə kimi təsis etməyə kömək edib. O, eyni zamanda humanitar yanaşması ilə də dərin izlər qoyub.

1925-ci ildə Diyarbəkir vilayətinin Licə rayonunda anadan olan Yaşargil 1931–1943-cü illərdə Atatürk Liseyini və Ankara Universitetini bitirdikdən sonra Almaniyaya, Yena Fridriş Şiller Universitetində tibb təhsili almaq üçün gedir. Serebrovaskulyar neyrocərrahiyyədə istifadə üçün mikrocərrahi üsulların qurulmasında onun dühası əvvəllər əməliyyat olunmayan xəstələrin müalicəsində nəticələr əldə etməyə kömək etmişdir.

1969-cu ildə Yaşargil müəllimi professor Kraienbühlün rəhbərliyi ilə Sürix Universitetində dosent, 1973-cü ildə professor və neyrocərrahiyyə kafedrasının müdiri vəzifələrində çalışıb. Sonrakı 20 il ərzində o, 1993-cü ildə təqaüdə çıxana qədər 7500 neyrocərrahiyyə əməliyyatı həyata keçirərək mikrometodların laboratoriya təcrübələri və klinik tədqiqatları aparıb. 1994-cü ildə Yaşargil Litl Rokdakı Arkanzas Universitetinin Tibb Kollecində neyrocərrahiyyə professoru vəzifəsinə təyinat alıb və mikroneyrocərrahiyyə üzrə tədqiqatlar və tədris işləri ilə məşğul olub.

Yaşargil Harvi Kuşinqlə yanaşı, 20-ci əsrin ən böyük neyrocərrahlarından biri kimi tanınıb. Sürixdəki tədqiqat laboratoriyasında o, dünyanın hər yerindən və bütün cərrahiyyə ixtisaslarını təmsil edən 3000-ə yaxın həmkarına təlim keçmişdir. O, üç nəsil neyrocərrahlara neyrocərrahiyyədə yeni imkanları müəyyən etməyə kömək etmiş və sonra onlara necə nail olunacağını nümayiş etdirmişdir. Yaşargil 1999-cu ildə Neyrocərrahların illik Konqresində "1950–1999-cu illərdə Əsrin Ən Yaxşı Neyrocərrahı" seçilmişdir.

Dəqiqlik, təvazökarlıq və mərhəmətin simvolu

Yaşargilin təsiri yalnız yeniliklərlə məhdudlaşmırdı. Həm xəstələr, həm də həmkarları üçün o, dəqiqlik, təvazökarlıq və mərhəmətin nadir simvolunu təcəssüm etdirmişdir.

Onun insanpərvərliyini birbaşa yaşayanlardan biri də türk diş həkimi Fatimə Betül Baştürk idi.

O, “TRT World” telekanalına müsahibəsində deyib: “2016-cı ildə şiddətli baş ağrılarından sonra MRT etdirdim. Beynimdə bir kütlə aşkarlandı. Bu an mənim üçün dərin emosional bir səyahətin başlanğıcı oldu. Müxtəlif mütəxəssislərlə məsləhətləşməyə başladım, onlardan biri mərhum Professor Yaşargilin tələbəsi olan Professor Uğur Türə idi”.

O, bacısı ilə birlikdə Türənin yanına getdiyini xatırlayır. Hər ikisi tibb işçisi idi. Türə onların peşəkar təcrübələrini öyrəndikdən sonra əməliyyatın risklərini və faydalarını texniki detallarla izah edib. Amma Yaşargil onun narahatlığını hiss edəndə müdaxilə edib.

“Professor Türə əməliyyat zamanı baş verə biləcək fəsadları təsvir edərkən, mən yəqin ki, qorxmuş görünürdüm. O anda Qazi Xoca ayağa qalxdı, əllərini yellədi və dedi: ‘Uşaqları qorxutmayın!

Sonra o, bir beyin modeli götürdü, qabağımdakı stola oturdu və sakitləşdirici bir aydınlıqla izah etməyə başladı.

“Bax” dedi, ‘sənin problemin buradadır, bu hissədən o hissəyə qədər uzanır. Bizim alətlərimiz var ki, içəri girir və — tıq-tıq-tıq — bunu təmizləyir. Narahat olmağa heç bir səbəb yoxdur.

Sonra yaxınlıqdakı rəfdən bir kitab götürdü, Türənin oxşar hallarla bağlı cərrahi qeydlərini sənədləşdirən bir bölməni açdı və ona göstərdi. “‘Bax,’ dedi, ‘bu qədər əməliyyat həyata keçirilib. Bir dənə də ölüm yoxdur. Sən yaxşı olacaqsan. Sənin vəziyyətin çox müalicə edilə bilən bir haldır.’”

Beyin şişi diaqnozu qoyulan hər kəs üçün qorxu və dəhşət hissləri gəlir. Amma Qazi Xoca bu yükü məndən götürdü. Məni rahatlaşdırdı və əməliyyata sakit və əmin şəkildə girdim. Onun mənə verdiyi bu rahatlıq — sözlərlə ifadə etməkdən daha dəyərlidir.

Əməliyyatdan sonra belə, o, heç vaxt yanımdan ayrılmadı. Professor Türə ilə hər yoxlamada iştirak etdi, eyni kresloda oturdu, ayaqlarını çarpazladı, əlində bir dəftər, sakitcə qeydlər aparırdı”, -deyə Baştürk deyib.

Qorxunun içindən yaranan sükunət

Xəstələri üçün Yaşargil yalnız bir cərrah deyildi. O, ən qorxulu anlarda sakitləşdirici bir insan idi. Ayrıca tələbələri üçün o, dəqiq bir mentor idi. Dünya üçün isə o, insan beyninin və insan əllərinin — nəyə qadir olduğunu əsaslı şəkildə yenidən formalaşdıran bir alim idi.

Onun vəfatı xəbəri tibbi ictimaiyyətdə əks-səda doğurarkən, dünyanın hər yerindən başsağlığı mesajları gəlməyə davam edir.

Əvvəlcədən planlaşdırılmış bir tədbir, Sürix Universitet Xəstəxanasının Neyrocərrahiyyə Departamenti və Dünya Neyrocərrahiyyə Akademiyası tərəfindən Yaşargilin 100 illik yubileyinin qeyd olunması idi. Təşkilatçılar Yaşargilin qeyri-adi irsinə və neyrocərrahiyyə sahəsinə misilsiz töhfələrinə həsr olunmuş 'Yaşargil 100-cü Yubiley Simpoziumu'nu keçirməyi səbirsizliklə gözləyirdilər.

Amma onu yaxından tanıyanlar üçün Yaşargilin mirası sadəcə tibb sahəsindəki uğurlarla məhdud deyil, bir beyin maketini diqqətlə parçalara ayırarkən izləyən, onun təsəlliverən səsini eşidən yaxud birbaşa müraciət anlarında yanında oturanlar hərkəs üçün bu irs çox şəxsi bir məna daşıyır.

“Allah ona rəhmət eləsin. O, mənim ürəyimdə çox, çox xüsusi bir yer tutur”, -deyə diş həkimi Fatimə Betül Baştürk deyib.