Kur Universiteti Stanford publikoi Artificial Intelligence Index 2025 Report këtë muaj, ai tërhoqi vëmendjen për rritjen dhe suksesin e Silicon Valley, Bashkimit Evropian dhe Kinës.

Por, mes grafikëve që tregonin investime miliarda dollarëshe dhe trende globale në zhvillim, një surprizë e madhe doli në pah: Türkiye.

E renditur menjëherë pas Zvicrës në angazhimin e sektorit publik në IA, Türkiye po tërheq vëmendjen me ekosistemin e saj në rritje të inovacionit në IA, kontratat publike me buxhet të lartë dhe përfaqësimin e balancuar gjinor në fuqinë punëtore të teknologjive të informacionit dhe komunikimit (ICT) — duke tejkaluar shumë vende perëndimore në disa tregues.

“Gjetjet e këtij viti e pozicionojnë Türkiyen si një vend me potencial për të udhëhequr, jo vetëm për t'i ndjekur zhvillimet në IA”, thotë Tugba Dayioglu, eksperte e inteligjencës artificiale dhe drejtore e departamentit të Sistemeve të Informacionit të Menaxhimit në Universitetin Nisantasi, Istanbul.

“Nuk është më vetëm çështje teknologjie. Türkiye po e kornizon IA-në si një forcë socio-ekonomike dhe politike”, tha ajo për TRT World.

Ndërmjet viteve 2013 dhe 2023, Türkiye ka rritur në mënyrë të qëndrueshme investimet në IA, duke kulmuar me kontrata publike të mëdha në këtë fushë. Këto investime tregojnë një fokus strategjik në inovacionin e mbështetur nga shteti.

“Këto kontrata tregojnë përkushtimin e Türkiyes ndaj infrastrukturës themelore të IA-së”, shpjegon Dayioglu. “Është një shenjë që IA-ja po trajtohet si një prioritet kombëtar.”

Edhe tregu i punës po përshtatet me këto zhvillime.

Sipas raportit, Türkiye ka parë një rritje të dukshme të shpalljeve të vendeve të punës të lidhura me IA ndërmjet viteve 2018 dhe 2024. Talenti teknologjik i vendit, që më parë ishte kryesisht i orientuar drejt shërbimeve të jashtme dhe mbështetjes, tani po krijon produkte të veta — robotikë, zgjidhje të mësimit të makinerive dhe më shumë.

Veçanërisht, Türkiye ka tejkaluar vende si Mbretëria e Bashkuar dhe Tajlanda në implementimin e sistemeve robotike industriale — një arritje befasuese për një vend që shpesh anashkalohet në qarqet e prodhimit të avancuar.

Një balancë gjinore për t’u festuar

Një nga arritjet më të spikatura në raport është balanca gjinore në fuqinë punëtore të IA-së në Türkiye. Me një raport gjinor në ICT prej afërsisht 0.96, Türkiye renditet ndër vendet kryesore globalisht për barazinë gjinore në fushat e lidhura me IA-në.

“Kjo reflekton një ndryshim kulturor”, thotë Dayioglu. “Ka një entuziazëm në rritje si nga burrat ashtu edhe nga gratë për t’u angazhuar me IA — jo vetëm si përdorues, por si krijues dhe inovatorë.”

Megjithatë, sfidat mbeten. Ndërsa gratë tregojnë interes dhe pjesëmarrje të fortë, burrat ende dominojnë kur bëhet fjalë për ekspertizë të thellë teknike dhe specializim në AI.

Gjithsesi, krahasuar me trendet globale, barazia relative e Türkiyes është një sukses që ia vlen të imitohet.

Raporti gjithashtu anketoi qëndrimet shoqërore ndaj IA-së nëpër vende.

Në Türkiye, më shumë se gjysma e popullsisë shpreh interes dhe entuziazëm për IA — por një pjesë po aq e madhe ka skepticizëm.

“Njerëzit janë të emocionuar, por ka edhe frikë,” thotë Dayioglu. “Shqetësimet për privatësinë, sigurinë e të dhënave dhe keqpërdorimin e IA-së në survejim ose profilizim janë reale.”

Ndërsa Türkiye zgjeron sistemet e saj të IA-së, kërkesa publike për rregullore më të forta mbi të dhënat po rritet.

Kjo pasqyron modelet globale, por ankthi lokal amplifikohet nga mungesa e kornizave rregullatore gjithëpërfshirëse krahasuar me, për shembull, Bashkimin Evropian.

Kapërcimi i hendekut ligjor

Aktit Evropian për Inteligjencën Artificiale, i cili hyri në fuqi në vitin 2024, klasifikon sistemet e IA-së bazuar në nivelet e rrezikut dhe ndalon aplikime të caktuara si vlerësimi social dhe profilizimi biometrik.

Türkiye, ndonëse nuk është e detyruar nga kjo rregullore, po e përdor atë si një model.

“Mjedisi ligjor i Türkiyes është ende në zhvillim,” shpjegon Dayioglu. “Ka përpjekje në vazhdim — si kornizat e qeverisjes së IA-së nga Zyra e Transformimit Digjital dhe strukturat e reja të sigurisë kibernetike — por nevojitet një ekosistem rregullator i harmonizuar.”

Gjithashtu, ka një lëvizje për të krijuar një Ministri të re të Sigurisë Kibernetike — një shenjë që Türkiye po trajton dimensionet etike dhe të sigurisë të AI-së me seriozitetin që kërkojnë.

Një forcë transformuese

Nga shëndetësia te mbrojtja, arsimi te financat, AI po integrohet gjithnjë e më shumë në thelbin e kornizave ekonomike dhe qeverisëse të Turqisë.

Produktiviteti i përmirësuar nga IA-ja në këto sektorë vlerësohet të jetë rritur deri në 30 deri 50 për qind — një dëshmi e përqafimit proaktiv të teknologjive të zgjuara nga Türkiye.

Për më tepër, Türkiye po ndjek trendet globale duke përgatitur fuqinë e saj punëtore për epokën e IA-së.

Role të reja si “inxhinierë të komandave” po shfaqen, dhe institucionet arsimore po përditësojnë gradualisht kurrikulat e tyre për të reflektuar kërkesat e një ekonomie të përforcuar nga IA-ja.

Por, revolucioni i IA-së vjen me rreziqe.

“Ne ende përballemi me shqetësime për kolonializmin digjital — të jemi ofrues të të dhënave, por jo prodhues të teknologjisë,” thotë Dayioglu. “Nëse Türkiye nuk investon në modelet e saj themelore, mund të bjerë në atë kurth.”

Ndërsa ShBA-ja, Kina dhe BE-ja vazhdojnë ta dominojnë gjeopolitikën e IA-së, pozicionimi i Türkiyes ofron një histori ndryshe — një histori rritjeje të shpejtë dhe adaptuese në një ekonomi në zhvillim. Nuk është as udhëheqëse, as e mbetur pas, por në ngritje.

Raporti i vitit 2025 thekson se IA-ja nuk është më vetëm një mjet — është një forcë shtytëse e transformimit ekonomik, politik dhe kulturor. Për Türkiyen, ky transformim është tashmë në rrugë e sipër.

“Në fund,” thotë Dayioglu, “ky raport tregon se Turqia nuk po reagon thjesht ndaj zhvillimeve globale në IA — ajo po formëson aktivisht të ardhmen e saj. Ky është mesazhi më shpresëdhënës nga të gjithë.”