Gjatë fundjavës së parë të marsit në Londër, liderët evropianë u mblodhën me një qëllim të vetëm - për të gjetur një rrugë drejt paqes në Ukrainë. Zyrtarët ishin të kujdesshëm për të minimizuar çdo sugjerim se takimi luftarak i 28 shkurtit në Shtëpinë e Bardhë midis Presidentit ukrainas Volodymyr Zelenskyy dhe Presidentit të ShBA-së Donald Trump kishte shkaktuar dëme reale në Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), por shqetësimi ishte i dukshëm.
Pas dyerve të mbyllura dhe nën deklarata të formuluara me kujdes, një pyetje refuzoi të zbehej: A mund të durojë NATO-ja kur anëtari i saj më i fuqishëm dërgon sinjale të përziera për angazhimin e saj?
Trump, si gjithmonë, nuk u përmbajt. I mërzitur nga komentet e liderit ukrainas për perspektivat e zymta të paqes me Moskën, ai shkoi në Truth Social, duke deklaruar: “Kjo është deklarata më e keqe që mund të ishte bërë nga Zelenskyy dhe Amerika nuk do ta durojë atë për shumë kohë!”
Me qëllim të projektimit të fuqisë, ekspertët thonë se kjo sinjalizoi diçka tjetër – një përçarje në rritje midis Uashingtonit dhe Kievit dhe, si rrjedhojë, një çarje në unitetin e NATO-s.
Pierre Moreau, një vëzhgues i NATO-s me bazë në Bruksel, thotë për TRT World, “Kjo lloj gjuhe largon besimin që mban të bashkuara aleancat. Të bën të pyesësh nëse rendi i sigurisë i pas Luftës së Dytë Botërore mund t’i mbijetojë kaosit të sotëm politik.”
Ndërkohë, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca po ecin përpara me versionin e tyre të një “koalicioni të vullnetarëve”, një strategji që synon të sigurojë një armëpushim eventual në Ukrainë. Kjo përfshin planet për vendosjen e aseteve ushtarake dhe, nëse është e nevojshme, çizmet në terren - një lëvizje që lë të kuptohet për rritjen e zhgënjimit evropian me pritjen në Uashington.
Parisi ka bërë një hap më tej dhe ka deklaruar mundësinë e përdorimit të parandalimit të tij bërthamor për ta mbrojtur kontinentin nga kërcënimet ruse, mes shqetësimeve për mosangazhimin e mundshëm të ShBA-së.
“Është një sinjal se disa liderë evropianë po përgatiten për një të ardhme ku nuk mund të mbështeten gjithmonë te ShBA-ja”, shton Moreau.
Kjo pasiguri ka hyrë në bisedë prej vitesh, por po bëhet më e vështirë të injorohet. Senatori republikan Mike Lee, i cili nuk turpërohet kurrë për pikëpamjet e tij, kohët e fundit postoi: “Është koha të largohemi nga NATO-ja dhe OKB-ja”. Elon Musk, aleati kryesor i Trump dhe njeriu më i pasur në botë, në stilin e tij të zakonshëm të rastësishëm, u përgjigj: “Jam dakord”.
Është e lehtë të hedhësh poshtë komente të tilla si rrëmujë në internet, por kur figura të shquara vënë në dyshim hapur rëndësinë e NATO-s, debati merr një peshë të re.
Moreau vë në dukje, “Kur kjo lloj retorikë shkon në rrymën kryesore, ju tregon se po ndodh një ndryshim. Disa në Uashington e shohin NATO-n si një relike të Luftës së Ftohtë dhe jo si një aleancë të domosdoshme.”
Kritika e Trumpit ndaj bllokut
Gjatë fushatës, Trump tronditi bllokun e NATO-s me vërejtjen e tij se Rusia duhet të “bëjë çfarëdo dreqin të dojë” për partnerët e aleancës që nuk i përmbushin objektivat e shpenzimeve ushtarake.
Trump është ankuar prej kohësh për aleatët evropianë që mbështeten shumë në ShBA në NATO dhe madje ka vënë në pikëpyetje vlerën për Uashingtonin e të qenit në bllokun ushtarak.
Në mandatin e tij të parë, kritikat e tij ndaj bllokut e detyruan shumicën e shteteve të NATO-s të shpenzojnë të paktën 2 për qind të prodhimit të tyre të brendshëm bruto për ndërtimin e ushtrive të tyre.
Trump kohët e fundit e rriti këtë kërkesë në 5 për qind të PBB-së, ndërsa kritikoi aleatët evropianë dhe tregoi gatishmëri për të çimentuar lidhjet me presidentin rus Vladimir Putin.
Ai ka ndërprerë ndihmën ushtarake të ShBA-së për Ukrainën dhe gjithashtu ka ndaluar ndarjen e inteligjencës me Kievin.
“ShBA-ja mbetet një lojtar kyç në NATO, por Evropa do të duhet të marrë më shumë përgjegjësi për sigurinë rajonale – veçanërisht pasi Uashingtoni fokusohet më shumë në interesat e tij strategjike në Indo-Paqësorin”, thotë për TRT World Jennifer M Ramos, një profesoreshë e shkencave politike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Loyola Marymount.
Brenda selisë së NATO-s, ka pak durim për një bisedë të tillë.
Sekretari i Mbrojtjes i ShBA-së Pete Hegseth, duke folur pas një takimi të ministrave të mbrojtjes të NATO-s në Bruksel së fundmi, e bëri të qartë se aleatët duhet të rriten.
“Të bësh më shumë do të thotë të shpenzosh më shumë para, të kontribuosh më shumë armë, raketa, trupa dhe pajisje”, tha ai.
Mesazhi nuk ishte vetëm për aleatët evropianë – ai synonte gjithashtu një audiencë amerikane gjithnjë e më të kujdesshme ndaj angazhimeve jashtë shtetit.
“Ka zhgënjim nga të dyja palët. Evropa është mbështetur prej kohësh në ShBA-në për sigurinë, por me sinjalet që vijnë nga Uashingtoni, ka një shtytje në rritje për më shumë autonomi evropiane”, thotë Moreau.
A është ‘Organizata e Traktatit Evropian’ përgjigjja?
Kjo shtytje ka nxitur diskutime më të thella rreth një strategjie të pavarur evropiane të mbrojtjes, e cila mund të evoluojë përtej NATO-s.
Përpara se të nisej për takimin në Londër, kryeministri polak Donald Tusk theksoi paradigmën e sigurisë së Evropës dhe mbështetjen e tepërt të saj në ShBA: “500 milionë europianë po u kërkojnë 300 milionë amerikanëve t’i mbrojnë nga 140 milionë rusë!”
“Ideja e një ‘Organizate të Traktatit Evropian’ nuk është më vetëm një fantazi e mendimit - ajo po debatohet në mënyrë aktive në qarqet e politikave. Nëse kjo fiton tërheqje, nuk do të jetë vetëm për aftësitë ushtarake. Kjo do të shënonte një ndryshim thelbësor në mënyrën se si Evropa e sheh rolin e saj të sigurisë,” vëren Moreau.
“Sfidat e partneritetit përfshijnë ndarjen e barabartë të barrës, integrimin dhe/ose koordinimin e strukturave mbrojtëse të NATO-s dhe BE-së dhe prioritetet e përbashkëta strategjike,” thekson Ramos.
“Por, ka gjithashtu mundësi për ta përmirësuar qëndrimin parandalues të BE-së dhe për të përdorur teknologji të avancuara për ta përmirësuar komunikimin dhe efikasitetin.”
Në fillim të kësaj jave, Kristiandemokratët dhe Socialdemokratët e Gjermanisë arritën një marrëveshje për t’i rritur shpenzimet e mbrojtjes dhe për të investuar në infrastrukturë duke reformuar frenimin e borxhit kushtetues dhe duke krijuar një fond të posaçëm.
Udhëheqësi konservator - dhe kancelari i ardhshëm gjerman - Friedrich Merz tha se partitë gjermane janë të përkushtuara për t’i rritur me shpejtësi aftësitë mbrojtëse të vendit në përgjigje të tensioneve në rritje gjeopolitike dhe ndryshimeve në politikën e jashtme të ShBA-së.
Berlini përmbushi objektivin e NATO-s për të shpenzuar 2 për qind të PBB-së së saj për mbrojtjen në vitin 2024.
Franca dhe Britania e Madhe janë zotuar gjithashtu të rrisin shpenzimet e mbrojtjes.
Mbretëria e Bashkuar synon t’i rrisë shpenzimet e mbrojtjes në 2,5 për qind të PBB-së deri në vitin 2027, duke rritur aftësitë ushtarake dhe sigurinë kombëtare.
Franca shpenzon 2,1% të PBB-së së saj për ushtrinë, pak mbi objektivin prej 2 për qind të NATO-s. Presidenti Emmanuel Macron ka premtuar t’i rrisë shpenzimet e mbrojtjes dhe u ka kërkuar të gjitha kombeve evropiane që t’i çojnë shpenzimet e tyre të mbrojtjes në 3-3,5 për qind të PBB-së.
Shefja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen ka paraqitur një plan me pesë pjesë për t’i mobilizuar 841 miliardë dollarë për mbrojtjen e Evropës dhe për të ndihmuar në ofrimin e mbështetjes ushtarake “të menjëhershme” për Ukrainën pas pezullimit të ndihmës nga ShBA-ja.
Interesat dhe vlerat e përbashkëta
Ramos, megjithatë, mbetet i sigurt në qëndrueshmërinë e bllokut.
“NATO-ja do të mbetet mekanizmi kryesor i mbrojtjes kolektive evropiane, por Evropa do të lundrojë kërkesat në rritje për autonomi në trajtimin e krizave më vete, aty ku është e nevojshme.
“Ajo mund të investojë më shumë në mbrojtjen konvencionale, ndërkohë që ShBA-ja vazhdon të sigurojë parandalimin bërthamor. Unë pres fleksibilitet më të madh në vendimmarrje dhe ndarje më të barabartë të barrës.”
Për momentin, trupat amerikane mbeten në Evropën Lindore, por ka një shqetësim të qetë për atë që do të ndodhë më pas. “Nuk ka asnjë plan të menjëhershëm për t’u tërhequr, por të gjithë e dinë se sa shpejt kjo mund të ndryshojë,” thotë Moreau.
“Polonia, Balltiku - këto vende po vëzhgojnë nga afër.”
NATO-ja u ndërtua për një epokë tjetër - e krijuar në 1949 për ta frenuar Bashkimin Sovjetik. Është përshtatur më parë, por sfidat përpara duket të jenë të ndryshme.
“Aleancat mbijetojnë për shkak të interesave të përbashkëta, por edhe vlerave të përbashkëta,” thotë Moreau.
“Që NATO-ja të zgjasë, ajo duhet të ripohojë pse ekziston në radhë të parë.”
