Дәстүрлі делдалдық әрекеттер жиі тоқырауға ұшырап жатқан заманда Түркия әлемдік тұрақтылық үшін диалогтың тіпті ең күрделі жағдайларда да маңызды құрал екенін дәлелдеуде.
Бұл табандылық Анталия дипломатия форумы (ADF) арқылы көрініс табады. Жыл сайын өтетін бұл жиын биыл төртінші рет ұйымдастырылып, жаһандық диалог үшін маңызды алаңға айналды. Түркияның Сыртқы істер министрлігі ұйымдастырған форум қарсыластар, одақтастар және шеттетілген тараптардың жоғары деңгейдегі пікірталастарға қатысуына мүмкіндік береді.
Биылғы форумның тақырыбы – «Бөлшектенген әлемде дипломатияны қайта жаңғырту».
Соғыс пен идеологиялық қайшылықтар арқылы халықаралық жікшілдік тереңдеп жатқан уақытта оқшауланудан гөрі өзара әрекеттесудің маңыздылығы бұрынғыдан да айқын бола түсті.
Форумның басты мақсаты – бөлінуден гөрі диалогты алға тартып, дипломатияға деген сенімді қалпына келтіру және әлемнің ең өзекті мәселелеріне шешім табу жолдарын іздеу. Бұл Түркияның бөлшектенген әлемде белсенді делдал ретіндегі рөлін нығайтады.
Форумға 148 елден қатысушы, соның ішінде 19 мемлекет және үкімет басшысы, 52 Сыртқы істер министрі және басқа да жоғары деңгейдегі шенеуніктер қатысады. Іс-шара 11-13 сәуір аралығында Анталияда өтеді.
Бұрынғы форумдар өзінің маңыздылығын көрсетті
2021 жылы: Армения мен Әзербайжан арасындағы соғыстан кейінгі шиеленіс кезінде Түркия екі елді де ADF-ке шақырып, 2022 жылы Арменияның Сыртқы істер министрінің форумға қатысуына негіз қалады. Бұл екі ел арасындағы қарым-қатынастың жақсара бастағанының алғашқы белгісі болды.
2022 жылы: Форум Ресей мен Украина сыртқы істер министрлерінің соғыс басталғаннан кейінгі алғашқы жоғары деңгейдегі кездесуіне мекен болды. Бұл кездесу кейіннен жаһандық азық-түлік дағдарысын болдырмауға көмектескен астық келісіміне негіз қалыптастырды.
2024 жылы: ADF Түркияның Африка елдерімен экономикалық және қауіпсіздік саласындағы серіктестігін нығайтып, құрлықтағы ықпалын арттырды. Сол жылы Венесуэла, Куба және Иран сияқты жаһандық дискурстан жиі шеттетілген елдер үшін сирек дипломатиялық алаң ұсынды.
Келіссөздер үшін бейтарап алаң ұсына отырып, ADF Түркияның дипломатиялық беделін нығайтты.
Бейбітшілік орнатушы
Еуропа, Азия және Таяу Шығыс қиылысында орналасқан Түркия қақтығыстармен қалыптасқан аймақта орналасқан. Айналасындағы тұрақсыздыққа бой алдырмай Анкара өз тұғырын дипломатиялық әрекеттер арқылы нығайтуға тырысты. Ол жаһандық қақтығыстарда маңызды делдал ретінде алға шықты.
Бұл рөл 30 қаңтарда тағы да расталды. Түркияның Ұлттық барлау ұйымы Президент Режеп Тайып Ердоғанның бағыт беруімен Газа секторында ХАМАС қолындағы тайландық тұтқындарды босатуда маңызды рөл атқарды.
Тайланд үкіметінің өтініші бойынша қозғалған Түркия тағы да жоғары шиеленісті жағдайларда әрекет ете алатынын көрсетті. Бұл оның гуманитарлық дипломатияға деген адалдығын және халықаралық дағдарыстарда сенімді делдал ретіндегі беделін нығайта түсті.
Түркияның дипломатиялық әрекеттері шұғыл дағдарыстарды шешуге үлес қосып қана қоймай, сонымен қатар оны жаһандық саясатта маңызды ойыншы ретінде көрсетуге бағытталған ауқымды стратегиялық мақсатқа қызмет етеді.
Батыс басшылығындағы дәстүрлі әрекеттер саяси кедергілер немесе жергілікті сенімнің болмауы салдарынан сәтсіздікке ұшыраған кезде, Түркия мәжбүрлеуге емес, өзара әрекеттесуге негізделген балама үлгі ұсынды.
Мұның бір мысалы – 2022 жылғы Ресей мен Украина арасындағы Астық дәлізі келісіміндегі Түркияның рөлі. Біріккен Ұлттар Ұйымымен бірлесе отырып жасалған бұл келісім Қаратеңіз арқылы украин астығын экспорттауды жалғастыруды қамтамасыз етіп, жаһандық азық-түлік тапшылығын болдырмады.
Сол сияқты Түркия Африка мүйісіндегі делдалдық әрекеттерін де кеңейтті. Эфиопия мен Сомали арасындағы Қызыл теңізге қол жеткізу туралы Эфиопияның Сомалилендпен келісіміне байланысты шиеленіс күшейген кезде, Түркия екі елдің өтініші бойынша «Анкара декларациясын» іске қосты. Бұл 2024 жылдың соңына қарай бейбітшілік келісіміне әкелді.
Бұл дипломатиялық жетістік екі ел арасындағы ынтымақтастықтың жаңа дәуірін бастады. Түркия еркін сауда аймақтарын құру және бірлескен энергетикалық жобалар бойынша ынтымақтастық сияқты нақты міндеттемелер арқылы дұшпан ортаны ынтымақтастық мүмкіндігіне айналдырды.
Сомали Президенті Хасан Шейх Мохамуд пен Эфиопия Премьер-министрі Абий Ахмед Түркияның дипломатиялық әрекетіне алғыс білдіріп, аймақтық тұрақтылыққа деген адалдықтарын атап көрсетті.
Аймақтық тұрақтылықты қамтамасыз етуден бөлек, Түркияның делдалдық әрекеттері оның геосаяси ықпалын арттырады. Қақтығысушы тараптармен байланыс арналарын ашық ұстай отырып Анкара болашақтағы күш тепе-теңдігін қалыптастыратын талқылауларда өзінің орнын нығайтады.
