Milorad Dodik, de leider van de Republika Srpska, heeft onlangs stappen ondernomen die wijzen op een afscheidingsagenda, wat de eenheid van Bosnië en Herzegovina bedreigt. Zijn acties doen denken aan de verdeelde retoriek van de jaren 90, een periode die werd gekenmerkt door de genocide tegen de Bosnische moslims, waarvoor enkele Servische functionarissen zijn veroordeeld.

De internationale gemeenschap heeft de acties van Dodik breed veroordeeld, en de Europese Unie heeft een extra contingent vredestroepen naar het land gestuurd.

Vorige week heeft de Republika Srpska, de Servische meerderheidseenheid van Bosnië en Herzegovina, wetten aangenomen die in feite de staatsveiligheids- en gerechtelijke autoriteiten van het land verbieden om in de autonome regio te opereren. Deze regio beslaat bijna de helft van de Balkanstaat.

Deze maatregel werd voornamelijk geïnitieerd door de president van de Republika Srpska, Milorad Dodik, nadat een rechtbank in Bosnië en Herzegovina hem vorige maand veroordeelde voor het ondermijnen van een vredesakkoord uit 1995 dat het etnisch verdeelde land bijeenhoudt.

De rechtbank beval dat hij voor een jaar de gevangenis in moet en verbood hem zes jaar lang om politiek actief te zijn vanwege het negeren van de beslissingen van de Hoge Vertegenwoordiger van de EU voor Bosnië, Christian Schmidt, die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het Dayton-akkoord van 1995.

Nadat de Republika Srpska Bosnische staatsoperaties in de Servische entiteit verbood, vaardigden Bosnische aanklagers op 12 maart arrestatiebevelen uit tegen de drie hoogste functionarissen van de Servische entiteit, waaronder Dodik.

Kort daarna namen de Bosnische Serviërs een grondwet aan met artikelen die in strijd zijn met de grondwet van Bosnië en Herzegovina.

“De spanningen die we vandaag in Bosnië en Herzegovina zien, zijn het resultaat van een langdurig proces,” zegt Ivan Ejub Kostic, onderzoeker aan het Instituut voor Filosofie en Sociale Theorie van de Universiteit van Belgrado.

Dodik “werkt al meer dan anderhalf decennium aan het ondermijnen van de territoriale integriteit en soevereiniteit van Bosnië en Herzegovina,” voegt hij eraan toe.

Hoewel de Bosnische rechtbank arrestatiebevelen tegen hem en andere secessionistische leiders heeft uitgevaardigd, vreest Kostic dat het vonnis “te laat komt” en twijfelt hij eraan of de autoriteiten van Bosnië en Herzegovina “in staat zijn om het vonnis uit te voeren als het definitief wordt.”

Wat gebeurt er met Dodik?

In heel Bosnië en Herzegovina “is er een gerechtvaardigde bezorgdheid” dat Dodik ter verantwoording moet worden geroepen omdat “hij grotendeels is geslaagd in zijn doel om een ‘staat binnen een staat’ te creëren,” zegt Kostic tegen TRT World.

Dodik en zijn secessionistische bondgenoten hebben de Bosnische arrestatiebevelen resoluut afgewezen en verklaard dat ze zich niet zullen houden aan het vonnis of de arrestatiebevelen. Dodiks advocaat, Anto Nobilo, verklaarde dat Dodik de Bosnische rechtbank of het kantoor van de staatsaanklager niet erkent, wat volgens experts duidelijk secessionistisch gedrag is.

“Serviërs in Bosnië en Herzegovina overleven door crises, omdat ze deze voortdurend gebruiken om de functionaliteit van Bosnië en Herzegovina in twijfel te trekken. Om deze reden is het van cruciaal belang dat staatsinstellingen hun vermogen tonen om gerechtelijke uitspraken en wettelijke richtlijnen uit te voeren,” zegt Kostic.

Dit is noodzakelijk voor “de langetermijn levensvatbaarheid” van Bosnië en Herzegovina, voegt hij eraan toe.

De acties van Dodik leidden ook tot een reactie vanuit Washington, waar drie leden van de Amerikaanse Senaat — Chuck Grassley, Jeanne Shaheen en Jim Risch — minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio opriepen om verdere verslechtering in Bosnië te voorkomen.

“We maken ons grote zorgen over de recente acties van Milorad Dodik, de leider van de Republika Srpska-entiteit binnen Bosnië en Herzegovina,” schreven ze in een brief aan de Amerikaanse topdiplomaat.

“Hij is al jaren betrokken bij secessionistische activiteiten, waarbij hij de staatsinstellingen van Bosnië en Herzegovina uitdaagt, de grondwet ondermijnt en de territoriale integriteit van het land bedreigt,” staat er verder in de brief.

Als reactie op de toenemende zorgen in de Balkan herhaalde Rubio het lang bestaande Amerikaanse beleid om Bosnië als één land te behouden, en zei hij dat “wat voor interne verschillen er ook mogen bestaan, dit niet mag leiden tot een land dat uit elkaar valt, en het mag niet leiden tot een nieuw conflict.”

In 2023 legden de VS sancties op aan Dodik en zijn secessionistische politieke bondgenoten. De VS waren de belangrijkste kracht achter de huidige staatsstructuur van Bosnië en Herzegovina, die voortkwam uit de Dayton-akkoorden.

Meer vredestroepen

De oplopende spanningen hebben de EU ertoe gebracht extra vredestroepen naar de Balkanstaat te sturen, terwijl NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte de “onwankelbare” steun van het bondgenootschap beloofde om de territoriale integriteit van het land te beschermen tegen eventuele secessionistische militaire acties.

Maar Kostic is niet zeker of al deze beloften voldoende zullen zijn om een nieuwe agressie tegen Bosniakken te voorkomen.

“Als we kijken naar de jaren 90 en de agressie tegen Bosnië en Herzegovina, is het duidelijk dat de aanwezigheid van internationale strijdkrachten niet noodzakelijk de veiligheid van de bevolking garandeert,” zegt hij.

“De genocide in Srebrenica vond plaats in aanwezigheid van het Nederlandse bataljon van UNPROFOR, dat de veiligheid van de mensen moest waarborgen. Ondanks dit historische feit is het nog steeds essentieel dat de internationale gemeenschap vandaag de dag een boodschap afgeeft dat zij aanzienlijk vastberadener zal zijn in het assisteren bij de mogelijke verdediging van Bosnië en Herzegovina.”

Naast het inzetten van meer troepen naar Bosnië, moet de internationale gemeenschap “haar strategie herzien” door de rollen van de laatste twee Hoge Vertegenwoordigers te evalueren en haar capaciteit te vergroten om bij te dragen aan de stabiliteit en welvaart van Bosnië en Herzegovina,” zegt hij.