Demokratik AQŞ deputatları Donal’d Tramp idaräsenä möräcäğät itep, Rusiyä tarafınnan "urlangan" Ukraina balaların küzätü programmasın yañadan torğızu häm bu xoquq bozular öçen cawaplı keşelärgä sankśiyä kertü taläben quyaçaq.

Cömhüriyätçe ilbaşı administraśiyäse AQŞ xökümäteneñ törle programmaların häm çit illärgä yärdäm kürsätüne kisken kimetep, Yêl’ universitetınıñ gumanitar tikşerenü laboratoriyäse (Yale HRL) citäkçelegendäge, Ukraina balaların massaküläm deportaśiyäläwne küzätüçe xökümät finanslağan iniśiativanı tuqtattı, dip belderä deputatlar.

Bu qarar näticäsendä tikşerenüçelär Ukraina balalarınnan yaqınça 30 meñen küzätü öçen faydalanılğan mäğ’lümatlar, şul isäptän, yasalma iyärçen räsemnäre häm başqa mäğ’lümatlarğa ireşü mömkinlegen yuğalta.

"Bu mäğ’lümat bazasınıñ mäñgegä yuqqa çığuın uylarğa nigez bar. Ägär döres bulsa, bu faciğäle näticälärgä kiteräçäk," dip yaza Ogayo wäkile Greg Landsman citäkçelegendäge demokratlar sişämbe könne “Reuters” tarafınnan kürelgän häm çärşämbe könne däwlät särqatibe Marko Rubio häm qazna ministrı Skott Bessentqa cibäreläçäk xatında.

Tramp idaräseneñ programmanı tuqtatuı häm xat turında berençe bulıp “The Washington Post” xäbär itä. Bu xäbär Trampnıñ Rusiyä ilbaşı Vladimir Putin belän telefon aşa söyläşkän häm Rusiyä 30 könlek utnı tuqtatu kileşüenä rizalaşmağan könne çığa.

Däwlät departamentı häm qazna ministrlığı añlatma birü taläplärenä şunda uq cawap birmäde.

Küzätü programması belän tanış beräw äytüençä, “Yale HRL” belän däwlät departamentı kontraktınıñ tuqtatıluı Putinnıñ faydasına buldı, çönki näticädä 26 million dollar külämendä suğış cinayätläre dälilläre yuqqa çıqtı. "Alar AQŞ salım tüläwçeläreneñ suğış cinayät’läre mäğ’lümatları öçen faydalanılğan 26 million dollarnı häm balalar turındağı dos’yelarnı da yuqqa çığardı," di ul.

"Ägär sez ilbaşı Putinnı cinayät’ cawaplılığınnan saqlap qalırğa teläsägez, sez bu mäğ’lümatlarnı yuq itärsez. Häm alar şunı eşläde. Bu mäğ’lümatlar barlıq metadata belän mäxkämädä qabul itelä torğan soñğı versiyä ide," dip östäde çığanaq.

‘Açıq räweştä tanılğan xoquq bozular’

Wäkillär Palatası äğzaları xatta, şulay uq, Tramp idaräsen Rusiyä häm anıñ berlektäşe Belarus’ räsmilärenä, balalarnı küçerü eşendä qatnaşqan öçen, sankśiyälär kertergä çaqıra.

Bu balalarnıñ xalıqara xoquq nigezendä qabul itelgän xaqların kisken häm tupas bozunıñ näticäläre bulırğa tiyeş, diyelä xatta.

Xatta, şulay uq, “Yale HRL”neñ urlangan balalarnıñ xäräkätlären küzätü öçen zarur bulğan yasalma iyärçen räsemnärenä kerü mömkinlege bulmawı äytelä.

"Bez balalarnı qotqaru maqsatında xökümätebez – Ukrainağa qorallar yäki aqça küçerü taläp itmi torğan – möhim xezmät kürsätä. Bez Ukrainağa bu balalarnı öygä qaytaruğa yärdäm itü öçen êşne kiçekmästän yañadan başlarğa tiyeş," dip yazıla qanun çığaruçılar xatında.

Ukraina Rusiyägä yäisä Rusiyä kontrolendäge cirlärgä ğailäse yäki qarawçıları rizalığınnan başqa küçerelgän distälägän meñ balanıñ "urlanuın", BMO kileşüe nigezendä, genośid dip sanala torğan suğış cinayäte dip atadı.

Rusiyä isä keşelärne üzixtıyarıy êvakuaśiyäläwen häm yaqlawçısız balalarnı suğış mäydanınnan saqlaw öçen bolay êşläwen söyli

2023nçe yılnıñ mart ayında Xalıqara cinayät mäxkämäse Ukraina balaların urlaw belän bäyle Lvova-Belova häm Putinnı qulğa alu qararı çığardı. Rusiyä bu orderlarnı "kimsetüçe häm qabul itelmäs" dip atadı.

Awrupanıñ cäza xezmättäşlege agentlığı “Eurojust”nıñ ber wäkile sişämbe könne AQŞ'nıñ Ukrainağa qarşı agressiyä cinayäten tikşerü xalıqara üzägenä yärdämen tuqtatuın belderde. Bu üzäk Putin häm başqalarğa qarşı dälillär cıyu belän şöğıllänä ide.

“Eurojust”tağı AQŞ maxsus prokurorı Djessica Kim, finans yärdäme tuqtalu näticäsendä, üz wazıyfasınnan kitäçäk.