Лиза Солрун Кристиансен күн сайын таңғы сағат 4-те тұрып, жұмысқа кіріседі. Ол Гренландияның дәстүрлі инуит мәдениетін бейнелейтін түрлі-түсті өрнектерімен және жылуымен танымал қалың жүннен жемпір  тоқиды. Бұл жемпірлер әлемнің түкпір-түкпіріндегі сатып алушылар арасында жоғары сұранысқа ие.

Оның таңертеңгі әдеті жаңалықтарды жылдам қарап шығуды да қамтиды, бірақ соңғы уақытта бұл әдет оның тыныштығын бұзуда. Себебі АҚШ президенті Дональд Трамптың оның туған жеріне қатысты жоспарлары туралы жаңалықтар көптеп шығып жатыр.

«Мен қатты алаңдаймын», – деді Кристиансен теңізге қарап, жағалауда қалқып жүрген көгілдір мұзтауларға көз тастап.

Инуит және дат отбасының қызы Кристиансен 57 жаста, Гренландияны ерекше қадірлейді. Оның әкесі, суретші әрі мұғалім, Гренландияның қызыл-ақ түсті туын жобалағаны отбасылық үлкен мақтаныш болып табылады.

«Әкем өмірінің соңғы күндерінде ту туралы көп айтты. Ол тудың өзінікі емес, халықтікі екенін айтты», – деді ол.

«Ол бір сөйлемді жиі қайталайтын: “Мен бұл ту Гренландия халқын біріктіреді деп үміттенемін».

Алаңдаушылыққа толы арал

Гренландиялықтар елдері АҚШ, Ресей және Қытай арасындағы Арктикаға қол жеткізу үшін бәсекелестіктің құрбанына айналды деп алаңдайды. Олар Трамптың бай минералдық ресурстары мен стратегиялық әуе және теңіз жолдарына байланысты Гренландияны бақылауға алу мақсаты өздерінің тәуелсіздікке жету жолын бөгейді деп қорқады.

Бұл үрей АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнстің жұбайы Уша Вэнс осы аптада Гренландияға ұлттық ит шанасы жарысына қатысу үшін баратынын жариялаған кезде күшейе түсті. Сонымен қатар Ұлттық қауіпсіздік кеңесшісі Майкл Уолц пен Энергетика министрі Крис Райт Гренландияның солтүстігіндегі АҚШ әскери базасына барады.

Бұл сапар туралы жаңалықтар жергілікті саясаткерлердің бірден қарсылығын тудырды. Олар бұл әрекетті жаңа үкімет құруға тырысып жатқан уақытта АҚШ-тың күш көрсетуі деп бағалады.

«Біздің тұтастығымыз бен демократиямыз сыртқы араласусыз құрметтелуі тиіс екенін ерекше атап өту керек», – деді қызметінен кетіп жатқан премьер-министр Муте Боруп Эгеде.

1721 жылдан бері Данияның құрамында болған Гренландия ондаған жыл бойы тәуелсіздікке ұмтылып келеді. Бұл мақсатты гренландиялықтардың көпшілігі қолдайды, бірақ оның қашан және қалай жүзеге асатыны туралы пікірлер әртүрлі. Олар Данияны АҚШ-қа айырбастағысы келмейді.

Мәселе – халықаралық шиеленіс күшейіп жатқан уақытта, Трамп бұл аралды АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігі үшін маңызды деп санап, Гренландия өз тағдырын өзі шеше ала ма деген сұрақта.

Давид пен Голиаф

«Гренландия әлемдегі ең ірі державаға қарсы тұру үшін шектеулі мүмкіндіктерге ие болғанымен, Трамп НАТО-дағы одақтастарымен ынтымақтасудың орнына Гренландия және Даниямен жанжал тудырып стратегиялық қателік жіберді», дейді Вашингтондағы Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығының Арктика бойынша сарапшысы Отто Свендсен.

Оның айтуынша, Трамптың әрекеттері гренландиялықтарды біріктіріп, ұлттық бірегейлікті нығайтты.

«Гренландияда мақтаныш пен өз тағдырын өздері анықтау сезімі пайда болды. Гренландиялықтар Вашингтоннан келген қысымға мойынсұнбай, өз дауыстарын естірту үшін барын салып жатыр», – деді Свендсен.

 Дания 2009 жылғы Гренландияның өзін-өзі басқару туралы заңы бойынша Гренландияның тәуелсіздікке өз қалауы бойынша қол жеткізу құқығын мойындады. Бұл құқық АҚШ 1945 жылы мақұлдаған БҰҰ жарғысында да бекітілген.

 АҚШ ұлттық қауіпсіздігі

Бірақ Трамп шағын елдердің құқықтарынан гөрі АҚШ-тың экономикалық және қауіпсіздік қажеттіліктеріне көбірек назар аударады. Қаңтарда қызметіне қайта кіріскеннен бері ол Украинаға сирек кездесетін минералдар туралы келісімге қол қоюға қысым жасады, Панама каналын тартып алу  қаупін төндірді және Канаданы 51-ші штатқа айналдыруды ұсынды.

Енді ол 56 мың халқы бар, негізінен инуиттерден тұратын Гренландияға көз тікті.

Мұздың еруі энергия мен минералдық ресурстарға бәсекелестікті қайта жандандырған кезде Гренландия Арктикаға қолжетімділікті бақылайды және Ресейдің әскери болмысын қадағалайтын маңызды жерде.

Аралдың солтүстік-батыс жағалауындағы Питуффик ғарыш базасы АҚШ пен НАТО үшін зымыран ескерту және ғарыштық бақылау операцияларын қолдайды.

 Трамп қайта сайланғанға дейін гренландиялықтар осы ерекше жағдайды елдің тәуелсіздікке жетуіне көмектесу үшін пайдалануға үміттенген еді. Енді олар бұл жағдай оларды «қорғансыз қалдырды» деп қорқады.

Нуук фьорды бойынша экскурсиялар ұсынатын су такси компаниясында жұмыс істейтін Себастьян Росинг Трамптың Гренландия өз автономиясын нығайтып, инуиттік тамырларын нығайта бастаған кезде оны басып алуға тырысқанына ашуланатынын айтты.

«Өз еліміздің өзіміздікі екенін айтып, қолдау өте оғаш нәрсе, өйткені ол әрқашан біздің ел болған», – деді ол. «Біз отаршылдықтың кесірінен жоғалтып алған мәдениетімізді енді жаңғыртып жатырмыз».

Стратегиялық маңыздылық

Гренландиялықтардың АҚШ-қа дұшпандығы жоқ.

Олар америкалықтарды ондаған жыл бойы қонақжайлықпен қарсы алды.

АҚШ Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Гренландияны іс жүзінде басып алып, әуе және теңіз базаларының желісін құрды.

Соғыстан кейін президент Гарри Трумэннің үкіметі Гренландияны сатып алуды ұсынды, себебі «Гренландияның АҚШ қорғанысы үшін маңызы зор» деді. Дания бұл ұсынысты қабылдамады, бірақ ұзақ мерзімді базалық келісімге қол қойды.

Трамп бұл ұсынысты өзінің алғашқы қызмет мерзімінде қайта көтергенде,  Дания қарсы шықты. Бірақ қазір Трамп бұл идеяға тағы күш салып отыр.  

Осы айдың басында Конгресте сөйлеген сөзінде ол АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігін қорғау үшін Гренландияны бақылауға алу қажеттігін айтты. «Менің ойымша, біз оны қалай болса да аламыз», – деді Трамп.

Маршалл аралдарындағы үлгі?

Дегенмен Трамптың Гренландияда өз жақтастары бар.

Және оның ең үлкен жанкүйері – Йорген Боассен. «Associated Press» агенттігіне сұхбат бергенде Боассен Трамптың суреті бар футболка киіп тұрды. Төменде «American Badass» деген жазу болды.

Боассен «American Daybreak» деп аталатын ұйым үшін жұмыс істейді. Бұл ұйымды Трамптың бұрынғы қызметкері Томас Данс құрған және ұйым АҚШ пен Гренландия арасындағы тығыз байланыстарды насихаттайды.

Бұрынғы кірпіш қалаушы, өзін «110 пайыз инуит» деп сипаттайтын Боассен Данияның отаршылдық кезінде жергілікті халыққа әділетсіздік жасағанын айтып, шағымданады.

Әсіресе ол 1970 жылдары инуит әйелдеріне олардың рұқсатынсыз контрацептивтер орнатылғанын атап өтті.

Боассеннің айтуынша, Трамп АҚШ-тың артқы есігін қорғау үшін әрекет етуі керек, өйткені Дания Гренландияның қауіпсіздігін қамтамасыз ете алмады.

Бірақ ол да Гренландияның АҚШ-тың 51-ші штаты болуын қаламайды.

Ол 1986 жылы тәуелсіздігін алған кезде АҚШ-пен еркін қатынас келісімін жасаған Тынық мұхитындағы Маршалл аралдарын үлгі қып алғысы келеді. Бұл келісім архипелагты өз сыртқы саясатын жүргізетін егемен ел ретінде мойындайды, бірақ АҚШ-қа қорғаныс пен қауіпсіздікке бақылау береді.

«Біз 2025 жылдамыз», – деді Боассен, - Сондықтан олар мұнда келіп, басып ала алмайды деп сенемін».

Не болса да, гренландиялықтардың басым көпшілігі аралдың тағдырын Трамп емес, өздері шешуі керек дегенге келіседі.

«Біз бірге болуымыз керек», – деді Кристиансен тоқуын тоқи отырып.