EU-minister Ursula von der Leyen heeft opgeroepen tot een "versnelling" in Europese defensie-uitgaven, nu het 27-landenblok wordt geconfronteerd met een agressief Rusland en afnemende Amerikaanse steun.

Tijdens een toespraak tot parlementariërs in Straatsburg op dinsdag zei Von der Leyen dat de Europese veiligheidsorde "op zijn grondvesten schudt" en suggereerde dat het continent niet langer volledig kan rekenen op "Amerika's bescherming".

"De tijd van illusies is nu voorbij. Europa wordt opgeroepen om meer verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen defensie," verklaarde de voorzitter van de Europese Commissie aan het parlement van de EU.

"We hebben een versnelling nodig in de Europese defensie. En we hebben die nu nodig."

Brussel heeft al een duidelijk signaal afgegeven dat het in die richting beweegt. Vorige week hebben EU-leiders een plan van de Commissie goedgekeurd dat erop gericht is om tot 800 miljard euro (860 miljard dollar) te mobiliseren om de defensie-uitgaven te verhogen.

Het defensieplan stelt voor om lidstaten EU-gesteunde leningen tot 150 miljard euro te verstrekken en versoepelt fiscale regels om staten in staat te stellen veel meer uit te geven.

Von der Leyen gaf dinsdag aan dat de leningen gericht moeten zijn op het versterken van "strategische capaciteiten" binnen de Europese defensie-industrie.

"Deze leningen moeten aankopen bij Europese producenten financieren, om onze eigen defensie-industrie te versterken," zei ze, met meerjarige contracten om de industrie "voorspelbaarheid" en "een focus op gezamenlijke inkoop" te bieden.

Het was niet meteen duidelijk of dit ook producenten buiten de EU zou omvatten, zoals het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Zwitserland of Turkije.

Europese regeringen staan onder druk om meer te doen op het gebied van defensie, nu de Amerikaanse president Donald Trump vraagtekens zet bij de rol van de Verenigde Staten – de garant van Europa's veiligheid sinds de Tweede Wereldoorlog – binnen de NAVO.

'Herstel van afschrikking'

Trump's verschuiving weg van de trans-Atlantische partners van de VS komt terwijl hij een toenadering zoekt tot Rusland om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne – wat de vrees doet rijzen dat Kiev gedwongen zou kunnen worden tot een ongunstige deal.

Von der Leyen stelde dat de Russische president Vladimir Poetin "niet te vertrouwen is" maar alleen "afgeschrikt" kan worden, en merkte op dat het Kremlin meer uitgeeft aan zijn leger "dan heel Europa samen".

"We zouden allemaal willen dat we in vreedzamere tijden konden leven. Maar ik ben ervan overtuigd dat, als we onze industriële kracht ontketenen, we de afschrikking kunnen herstellen tegen degenen die ons kwaad willen doen," zei ze.

"Het is tijd om een Europese Defensie-Unie op te bouwen die vrede op ons continent waarborgt door eenheid en kracht."

Het plan van de Commissie stelt ook lidstaten in staat om zogenoemde "cohesiefondsen" – bedoeld voor de ontwikkeling van armere Europese landen – opnieuw in te zetten en heft beperkingen op investeringen in defensie door de kredietverstrekker van de EU, de Europese Investeringsbank, op.

Besprekingen over hoe de militaire slagkracht van het blok kan worden vergroot, zullen volgende week worden voortgezet tijdens een top in Brussel. De Commissie zal vooraf een witboek presenteren met verdere opties om "de financiering van de Europese defensie substantieel te verhogen".

"De Europese Raad zal blijven werken aan het versterken van onze afschrikking en het vergroten van de veiligheid van ons continent," zei Antonio Costa, die het orgaan leidt dat de 27 EU-staten samenbrengt, tegen parlementariërs in Straatsburg.

Tijdens het debat in het Europees Parlement op dinsdag steunden verschillende parlementariërs oproepen voor ambitieuzere EU-brede gezamenlijke leningen – een instrument dat werd gebruikt om de Covid-pandemie aan te pakken, maar tot nu toe werd afgewezen door verschillende lidstaten, waaronder Duitsland.

De Commissie heeft zich tot nu toe onthouden van het bepleiten van een dergelijke stap.