Terwijl het zuidwesten van de Democratische Republiek Congo (DRC) druk bezig is met het onderzoeken van een mysterieuze ziekte, blijft de situatie in het oosten gespannen door gewelddadige confrontaties tussen het Congolese leger en M23-rebellen. Deze confrontaties staan centraal na het mislukken van vredesbesprekingen die de spanningen tussen de DRC en Rwanda hadden moeten verminderen.

Waarom gebeurt dit?

Vorige week werden de vredesonderhandelingen, gepland voor 15 december in Luanda, Angola, geannuleerd. Dit vernietigde de hoop op een akkoord dat een einde zou maken aan of op zijn minst controle zou bieden over het conflict met de M23-rebellen, dat meer dan twee miljoen mensen heeft ontheemd.

De vredesbesprekingen zouden een zeldzame ontmoeting zijn geweest tussen Centraal-Afrikaanse leiders in Angola, waaronder de Congolese president Félix Tshisekedi en de Rwandese president Paul Kagame. Tijdens deze besprekingen, die al lang gaande zijn, werd geprobeerd de spanningen te verminderen die verband houden met de bijna drie jaar durende M23-opstand.

De verwachting dat er een akkoord zou worden ondertekend, wekte hoop op een einde aan de impasse die de instabiliteit in Oost-Congo heeft verdiept en de vrees heeft aangewakkerd voor een bredere conflict in de Grote Meren-regio. Dit roept herinneringen op aan de twee verwoestende oorlogen tussen 1996 en 2003, waarbij miljoenen levens verloren gingen.

Een verklaring van het Congolese presidentschap luidde: “De annulering van deze tripartiete bijeenkomst is veroorzaakt door de weigering van de Rwandese delegatie om deel te nemen.”

In een persbericht beweerde het presidentschap dat de gesprekken mislukten omdat Rwanda op het laatste moment als voorwaarde stelde dat de DRC directe gesprekken met de M23-rebellen zou voeren.

Als reactie ontkende de Rwandese minister van Buitenlandse Zaken, Olivier Nduhungirehe, deze beweringen en beschuldigde de Congolese president van liegen. De Rwandese minister deelde een tijdlijn van de gebeurtenissen en wie de gesprekken met de M23-rebellen had geïnitieerd: “De kwestie van de M23 werd niet door Rwanda geïntroduceerd in het Luanda-proces, maar door de Angolese facilitator, die een ‘conceptkaderovereenkomst’ had voorbereid en deze persoonlijk had voorgesteld aan de presidenten van Rwanda en Congo op respectievelijk 11 en 12 augustus 2024.”

“Tijdens de vierde ministeriële bijeenkomst, gehouden op 14 september 2024 in Luanda, sprak Rwanda zijn standpunt uit over de noodzaak van een politieke dialoog tussen de regering van de DRC en de M23 om tot een definitieve oplossing voor dit conflict te komen. Dit standpunt werd vastgelegd in de notulen van deze bijeenkomst.”

In een brief van 30 november 2024, “vijftien dagen voor de top van 15 december 2024, informeerde de facilitator Rwanda dat ‘de Congolese partij RD haar akkoord had gegeven om in het kader van het Nairobi-proces in dialoog te treden met de M23.’”

Volgens een verklaring van het ministerie zal het uitstellen van de bijeenkomst de DRC de tijd geven om direct met de M23 in gesprek te gaan.

“Er zijn acties die de DRC zelf kan en moet ondernemen zonder Rwanda voortdurend als excuus te gebruiken om niets te doen. Rwanda blijft bereid deel te nemen aan een top die een serieuze en concrete weg zou inslaan om deze resterende kwesties eens en voor altijd op te lossen.”

Waarom is dit een probleem?

De DRC beschuldigt Rwanda ervan de M23-rebellen te steunen – een van de meer dan 100 gewapende groepen die strijden om een machtspositie in het mineraalrijke oosten van Congo, nabij de grens met Rwanda. Kigali ontkent dit.

In februari gaf Kigali toe dat het troepen en raketsystemen in Oost-Congo heeft om zijn veiligheid te waarborgen, daarbij wijzend op een opbouw van Congolese troepen nabij de grens.

VN-experts schatten dat er tot 4.000 Rwandese troepen in Congo zijn, met “feitelijke controle” over de operaties van de M23.

Rwanda heeft ook opgeroepen tot actie van de DRC tegen de dreiging van de Hutu-rebellengroep, de Democratische Krachten voor de Bevrijding van Rwanda (FDLR), die in Oost-Congo is gevestigd.

De algehele situatie wordt verergerd door de humanitaire crisis in Congo – die volgens de VN de meest complexe humanitaire crisis ter wereld is en het gevolg is van decennia van conflict in de DRC.

Volgens een VN-rapport zijn momenteel zeven miljoen mensen intern ontheemd, terwijl meer dan een miljoen asiel hebben gezocht in buurlanden zoals Oeganda, Rwanda en Zambia, die ondanks hun eigen uitdagingen vluchtelingen blijven opvangen. Ondertussen herbergt de DRC zelf meer dan 500.000 vluchtelingen uit buurlanden.

Dit jaar leidde hernieuwde gevechten tot meer ontheemding, waarbij de provincies Noord-Kivu, Zuid-Kivu en Ituri het zwaarst werden getroffen. Gewapende invallen in kampen en intercommunale conflicten veroorzaakten massale slachtoffers en ernstige veiligheidsrisico’s. De crisis wordt verergerd door ontoereikende onderkomens, slechte sanitaire voorzieningen en beperkte middelen van bestaan, waardoor ontheemde bevolkingsgroepen in erbarmelijke omstandigheden verkeren.

Pogingen om duurzame vrede te bewerkstelligen blijven onzeker. De aanhoudende vijandelijkheden, samen met het mislukken van de onderhandelingen, benadrukken het diepe wantrouwen tussen de DRC en Rwanda. Zonder effectieve bemiddeling en onmiddellijke humanitaire steun zal de crisis in Oost-Congo waarschijnlijk verergeren.