De leiders van de 32 NAVO-lidstaten komen op 24 en 25 juni bijeen in Den Haag voor een belangrijke top, waar discussies over verhoogde defensie-uitgaven, het lidmaatschapsverzoek van Oekraïne en de geopolitieke gevolgen van recente Amerikaanse aanvallen op Iran centraal zullen staan.

Tijdens een bijeenkomst op 5 juni op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel kwamen de ministers van Defensie van de lidstaten overeen welke vermogensdoelen de komende jaren nodig zijn.

Ook de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, de belangrijkste bemiddelaar in het conflict tussen Rusland en Oekraïne, zal aanwezig zijn op de NAVO-top.

Het meest omstreden agendapunt dat naar verwachting in Den Haag formeel zal worden aangenomen, is een door de VS gesteund voorstel dat lidstaten verplicht om minstens 5 procent van hun BBP aan defensie-uitgaven te besteden. Dit doel werd voor het eerst geopperd tijdens het presidentschap van Donald Trump.

Momenteel besteden Europese bondgenoten gemiddeld 1,9 procent van hun BBP aan defensie. Canada besteedt ongeveer 1,4 procent, terwijl de VS ongeveer 3,5 procent uitgeeft.

Volgens een compromisvoorstel van NAVO secretaris-generaal Mark Rutte zou 3,5 procent van de 5 procent bestemd zijn voor directe militaire capaciteiten, zoals wapens, munitie, training en troepen, terwijl de resterende 1,5 procent kan worden gebruikt voor algemene veiligheidsinvesteringen en hulp aan Oekraïne.

Het doel is om deze norm tegen 2032 te bereiken. Echter, zowel deze mogelijke aanpassing als het voorstel van Rutte heeft nog niet de unanieme steun van de bondgenoten gekregen.

Oppositie binnen de alliantie

Oppositie binnen de coalitie heeft Spanje zich opgeworpen als de duidelijkste tegenstander van de voorgestelde doelstelling. Met de laagste defensie-uitgaven in de alliantie (1,3% van het BBP) wil Spanje een uitzondering op de nieuwe standaard.

De Spaanse premier Pedro Sanchez zou een brief hebben gestuurd aan Rutte waarin hij aandringt op een vrijwillige toepassing van het doel of een expliciete uitsluiting van Spanje.

Rutte rechtvaardigt het doel van 5 procent voornamelijk op basis van de groeiende dreiging vanuit Rusland.

Echter, de perceptie op deze dreiging verschilt binnen de alliantie, en veel regeringen worden geconfronteerd met binnenlandse weerstand tegen verhoogde militaire uitgaven vanwege stijgende nationale schulden en publieke scepsis.

Sanchez betoogde dat het doel van 5 procent niet in lijn is met de strategische visie van Spanje en niet noodzakelijk is om aan de NAVO-verplichtingen te voldoen.

"Spanje denkt dat ze die doelen kunnen bereiken met een percentage van 2,1 procent van het bruto binnenlands product," zei Rutte maandag voorafgaand aan de top.

"NAVO is er absoluut van overtuigd dat Spanje 3,5 procent zal moeten besteden om daar te komen."

Maandag sloot de Slowaakse premier Robert Fico zich aan bij de oproepen van Spanje.

Fico verklaarde dat Slowakije het recht behoudt om zelf te bepalen hoe snel en met hoeveel het zijn defensiebudget zal verhogen, en voerde aan dat Bratislava aan zijn NAVO-verplichtingen kan voldoen zonder de grens van 5 procent te halen.

De belangrijkste uitdaging voor Rutte is om alle bondgenoten te overtuigen hun bezwaren opzij te zetten voordat de leiders in discussie gaan, wanneer koning Willem-Alexander een officieel diner zal organiseren voor de leiders.

Oekraïne-Rusland oorlog

Zelenskyy, leiders uit de EU en Azië-Pacific zullen deelnemen aan een diner, georganiseerd door de Nederlandse koning, waar verschillende sleutelfiguren buiten het kernlidmaatschap van de NAVO aanwezig zullen zijn, waaronder de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy, de voorzitter van de Europese Raad Antonio Costa, de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en leiders van partners uit Azië-Pacific, zoals Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea en Japan.

De uitnodiging van Zelenskyy wordt geïnterpreteerd als een symbolisch gebaar van steun.

De slotverklaring van de top zal naar verwachting een verwijzing bevatten naar de "soevereine verplichtingen" van de NAVO ten aanzien van de veiligheid van Oekraïne.

Hoewel voormalig NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg vaak verklaarde dat Oekraïne lid kan worden van de NAVO "nadat de oorlog eindigt," verduidelijkte Rutte dat "er geen beloften zijn gedaan."

Hij bevestigde echter maandag dat het pad van Oekraïne naar NAVO-lidmaatschap, dat vorig jaar op de top in Washington als "onomkeerbaar" werd beschouwd, ongewijzigd blijft.

Ondertussen verklaarde de voormalige Amerikaanse president Donald Trump eerder dat het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne nooit zal plaatsvinden en beweerde hij dat dit de oorzaak was van de oorlog met Rusland.

Conflict in het Midden-Oosten

Naast de discussie over cijfers dreigt de top te worden overschaduwd door een urgentere geopolitieke ontwikkeling: Amerikaanse militaire aanvallen op Iraanse nucleaire faciliteiten en de tegenaanval van Iran op Amerikaanse bases in Qatar en Irak.

Slechts enkele dagen voor de top heeft de Amerikaanse operatie de vrees voor een bredere conflict in het Midden-Oosten opnieuw aangewakkerd, wat zorgen baart bij Europese bondgenoten.

De crisis heeft geleid tot hernieuwde discussies over raketverdediging en terrorismebestrijding, die naar verwachting op de agenda zullen staan naast defensie-uitgaven.

De bredere zorg is echter of het conflict met Iran de kernfocus van de top zal verstoren en een afgeleide alliantie zal signaleren.

Experts merken op dat de kwestie Iran een onvoorspelbare en potentieel destabiliserende factor voor de top vertegenwoordigt. Met de toenemende focus van Washington die verschuift van Europa en Rusland naar het Midden-Oosten en Azië, vrezen Europese bondgenoten dat ze politieke momentum en eenheid tegen Rusland verliezen.

Maandag, slechts enkele dagen na de Amerikaanse bombardementen op Iraanse nucleaire faciliteiten, herhaalde de NAVO-chef het langdurige standpunt van de alliantie tegen nucleaire proliferatie.