Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg heeft vastgesteld dat Rusland verantwoordelijk is voor het neerschieten van vlucht MH17 boven Oekraïne in 2014. Dit is de eerste keer dat een internationale rechtbank zich uitspreekt over de betrokkenheid van Rusland bij deze tragedie.

In de unanieme uitspraak, die voortkwam uit een rechtszaak aangespannen door Nederland, benadrukte de rechter dat Rusland het leed van de nabestaanden van MH17 heeft verergerd. Dit gebeurde onder andere door het verspreiden van desinformatie, het belemmeren van het onderzoek naar de ramp en het beperken van de toegang tot de rampplek.

Het duurde maanden voordat de lichamen van alle slachtoffers konden worden teruggebracht. De rechter noemde de behandeling van de nabestaanden door Rusland "onmenselijk", vooral gezien de ontkenning van enige betrokkenheid.

Demissionair premier Schoof beschouwde de uitspraak op X als "een belangrijke stap richting gerechtigheid". Ook demissionair minister van Buitenlandse Zaken Veldkamp noemde het een cruciaal moment, waarbij hij opmerkte: "Dit onderstreept hoe de vork in de steel zit." Hij benadrukte dat deze erkenning vooral van belang is voor de nabestaanden. Veldkamp voegde eraan toe: "Hoewel Poetin niet zal toegeven wat er is misdaan, is het essentieel dat Europese rechters nu unaniem vaststellen dat Rusland verantwoordelijk is. Dit hoofdstuk is nog niet afgesloten."

Rechtszaak in Nederland

De rechtbank in Den Haag had eerder al de Russische betrokkenheid bevestigd, evenals het internationale rechercheteam dat de MH17-ramp onderzocht. Nu Rusland ook door het mensenrechtenhof als schuldig is bevonden, kan het hof het land mogelijk een schadevergoeding opleggen, hoewel de kans dat Rusland deze zal betalen uiterst klein is. Rusland ontkent immers voortdurend enige betrokkenheid bij het neerschieten van MH17.

Belang van de uitspraak

Desondanks erkennen experts de grote waarde van deze uitspraak. Zij stellen dat het bijdraagt aan de geschiedschrijving en helpt bij het bestrijden van desinformatie. Tijdens de uitspraak was er ook een delegatie van nabestaanden aanwezig.

Vlucht MH17, die op 17 juli 2014 vanuit Amsterdam vertrok, werd neergeschoten met een Russische Buk-luchtdoelraket boven Oekraïne. Dit wapen was vanuit Rusland naar het oosten van Oekraïne gebracht om lokale strijdgroepen te ondersteunen, die het gebruikten om op een vliegtuig te schieten.

Bij de aanslag op het toestel van Malaysia Airlines kwamen alle 298 inzittenden om het leven, waaronder 196 Nederlandse passagiers. Twee Russen en een Oekraïner die verantwoordelijk waren voor de raketinstallatie, zijn in Nederland bij verstek tot levenslang veroordeeld.

Naast de strafzaak diende Nederland in 2020 een klacht in bij het mensenrechtenhof in Straatsburg, en ook nabestaanden hebben procedures aangespannen.

Zowel de nabestaanden als de Nederlandse regering streefden naar erkenning van de verantwoordelijkheid van Rusland voor de aanslag, vooral omdat het land elke betrokkenheid ontkent, weigerde mee te werken aan het onderzoek en desinformatie verspreidde over de oorzaak.

Deze houding heeft extra leed veroorzaakt voor de nabestaanden, zo betoogde Nederland. Het mensenrechtenhof heeft zich vandaag bij deze stelling aangesloten. De rechter merkte op dat het voor de zaak niet relevant is wie precies de Buk-raket heeft afgevuurd, of dit nu een pro-Russische separatist of een Russische militair was, "want Rusland was verantwoordelijk voor het materieel".

Bovendien heeft Rusland bewust een risico genomen door een Buk-installatie te plaatsen in een gebied waar passagiersvliegtuigen vlogen.

Drie Oekraïense aanklachten

Naast de MH17-zaak heeft het hof ook uitspraak gedaan over drie Oekraïense aanklachten tegen Rusland met betrekking tot mensenrechtenschendingen. Deze gebundelde zaken betroffen het Russische optreden in Oost-Oekraïne sinds 2014 en de oorlog die begon met de invasie in 2022.

In deze zaken oordeelde het hof eveneens unaniem dat Rusland schuldig is aan mensenrechtenschendingen. De rechter stelde vast dat Rusland in Oekraïne onder andere verantwoordelijk was voor het indoctrineren van de bevolking, onderdrukking en het systematisch ontvoeren van kinderen, met als doel hun adoptie in Rusland te faciliteren.

Dit is de eerste keer dat een internationale rechter Rusland schuldig acht aan mensenrechtenschendingen sinds de invasie in Oekraïne in 2022.