Als kind koesterde ik de momenten waarop ik luisterde naar de verhalen van mijn grootouders over hun Hajj-reis. Deze verhalen schilderden een levendig beeld van hun heilige reis naar Mekka, alsof ik door een 3D-viewmaster naar oude foto's keek. Het vastleggen van deze familie-erfgoedreizen is altijd een diep gekoesterde wens van mij geweest.

De volgende herinnering komt van mijn grootvader, een muezzin uit Kasımpasa in Istanbul, die in 1985 als Hajj-beambte diende. De pelgrimstocht begon per bus vanuit Eyupsultan.

Toen een medepelgrim ziek werd in de woestijn van Karbala, bleef mijn grootvader bij hem terwijl de anderen doorgingen. Tragisch genoeg overleed de zieke pelgrim in Karbala, en mijn grootvader moest liften, waarbij hij met de overledene in een pick-uptruck de woestijn overstak. Bij aankomst in Bagdad nam hij contact op met de Turkse ambassade, waar consulaire ambtenaren de begrafenis coördineerden bij de Abu Hanifa-moskee.

De Hajj-reis, bekend om zijn uitdagingen, weerspiegelt de traditie van de Profeet Mohammed, die bad om een soepele reis voordat hij vertrok. Ook mijn grootvader zocht goddelijke bijstand. Hij liftte naar Mekka, voegde zich weer bij de karavaan en vond bij terugkomst in Turkije de familie van de overleden pelgrim in Irak om zijn bezittingen te overhandigen.

Opgeroepen om hadj-herinneringen te verzamelen

Tijdens de COVID-19-pandemie inspireerde Fatih Ketanci, eigenaar van het X-account 'Hajj Memories', mij om het verhaal van mijn grootvader te delen terwijl we thuis onze familiealbums opnieuw bekeken.

Ketanci is een gepassioneerde documentairemaker. Gedreven door zijn transformerende reis naar Mekka verzamelt hij al zes jaar Hajj-gerelateerde items uit Turkije.

“Toen ik foto's verzamelde van Mekka en Medina, groeide mijn interesse om een Hajj-collectie samen te stellen. Ik verdiepte me in memoires van Hajj-reizen en leerde meer over die tochten. Turkije stond tot 1947 geen Hajj-pelgrimages toe; de toestemming voor 7.000 mensen in dat jaar wekte mijn nieuwsgierigheid om herinneringen uit die verboden periode te verzamelen,” vertelt Ketanci aan TRT World over zijn inspiratie.

In 2020 deelde Ketanci zijn collectie via het @HacHatirasi X-account nadat hij een Hajj-herinneringsalbum vond in de wijk Iskit in Ankara. Hij wilde een breder publiek bereiken en Hajj-verhalen verzamelen via sociale media.

De rol van de hadj bij het vormen van de Turkse identiteit

Turkse mensen koesteren een diepe eerbied voor de Kaäba en de Masjid al Nabawi. Ze gebruiken vaak de term 'haji' om degenen aan te duiden die de pelgrimstocht hebben ondernomen en graveren 'haji' vaak op de grafstenen van overleden Turken die deze heilige reis hebben voltooid.

Ketanci voegde eraan toe: “Na mijn terugkeer van de Hajj, terwijl ik een antiekmarkt bezocht, kwam ik talloze vintage afdrukken van Mekka en Medina tegen. Opvallend was dat Turken een diepe eerbied toonden voor afbeeldingen van de Kaäba en ervoor zorgden dat deze nooit lager dan hun middel werden geplaatst als teken van respect. Deze zorg raakte mij diep en vormde de aanleiding voor mijn ambitie om een tentoonstelling te organiseren rond Hajj-artefacten en herinneringen in de toekomst.”

De herinneringen aan de Hajj vormen een belangrijke verbinding met de gedeelde geschiedenis en cultuur van het Turkse volk. Deze herinneringen creëren ook opvallende parallellen tussen de Heilige Stad Mekka en Turkije.

Dr. Yahya Nurgat, die promoveerde aan de Universiteit van Cambridge over de geschiedenis van de Hajj in het Ottomaanse Rijk, biedt inzicht in Hajj-herinneringen en hun invloed op de identiteit van Turkse moslims: “Het onderwerp van Turkse moslimidentiteiten is het onderwerp geweest van volledige academische monografieën. Mensen zijn diep geïnteresseerd in het begrijpen van de uniekheid van Turkse moslims, hun praktijken, overtuigingen en hoe politieke contexten hun identiteiten beïnvloeden.”

De Hajj, hoewel onderbelicht, biedt waardevolle inzichten in de identiteiten en ervaringen van Turkse moslims. Het onderzoeken van hedendaagse Turkse Hajj-ervaringen biedt een unieke kans om de emoties en waarden van mensen vast te leggen, waardoor de Hajj een rijke bron van informatie wordt.

Hadj is een dubbele pelgrimstocht, die dient als een reis van zelfontdekking.

Ketanci legde zijn ervaring uit: "Door mijn collectie heb ik de Hadj-herinneringen gehoord van de mensen die ik heb ontmoet, en ik realiseerde me hoe belangrijk deze kwestie voor hen is en hun immense eerbied voor Profeet Mohammed (vrede zij met hem). Voor mij was het een onderwerp waar ik van wist, maar waar ik nog niet in de details was gedoken."

Erfgoed dat van generatie op generatie is doorgegeven

Ketanci's collectie bewaart Hadj-herinneringen en -objecten, die van vitaal belang zijn voor het doorgeven van de Turkse geschiedenis en cultuur aan toekomstige generaties. Het beschermt deze collectieve herinneringen tegen vervaging, en benadrukt de veranderende aard van de Hadj-reis. Deze reis verbindt moderne Turken niet alleen met hun historische wortels, maar wakkert ook de onderbroken historische en culturele band tussen Turken en de islamitische wereld weer aan.

De emotionele betekenis van de Turkse vlag tijdens de Hadj en de veranderende interacties van Turkse pelgrims met artefacten uit Mekka en Medina bieden waardevolle gegevens voor antropologen, die licht werpen op de veranderende sociale impact van de Hadj in de loop van de tijd. In essentie benadrukt Ketanci's collectie het blijvende belang van Hadj-herinneringen bij het behoud van het Turkse erfgoed en de geschiedenis, terwijl het inzicht biedt in culturele transformaties die verband houden met de pelgrimstocht.

Ketanci drukt zijn gevoelens uit: "Vroeger ondernamen mensen een lange reis om de Hadj te bereiken. Nu is het mogelijk om Mekka in slechts een paar uur te bereiken; de voorbereiding op deze reis was vroeger een proces van dertig tot veertig jaar. Ook had het gaan naar de Hadj in het verleden een cruciale betekenis. Het was de enige plek waar Turken contact maakten met de islamitische wereld tijdens het vroege Republikeinse tijdperk. In historische verslagen die teruggaan tot 1947, documenteerden talloze personen een aangrijpende gebeurtenis in de Islamitische Zeehaven van Jeddah. Toen de lokale bevolking van Jeddah de Turkse vlag zag op het schip van een Turkse hadji, barstte ze in tranen uit. Deze diepe emotionele reactie kan worden toegeschreven aan de belangrijke historische missie die de Turkse gemeenschap in de regio heeft ondernomen."

Sociale en culturele gevolgen

De 16e eeuw zag een belangrijk historisch moment toen het Ottomaanse Rijk het Mamluk Sultanaat versloeg en de controle kreeg over het bestuur van de Hadj, Mekka, Medina en Jeruzalem. Vóór deze gebeurtenis ondernamen Ottomaanse onderdanen al de Hadj, maar de verovering maakte het nog populairder, ook in regio's die het moderne Türkiye vormen.

Tot deze periode hebben verschillende Hadj-tradities het tot op de dag van vandaag volgehouden. Voorbeelden zijn het verzamelen van souvenirs en artefacten en culturele gebruiken zoals pelgrims die hun deuren een specifieke kleur geven, vaak groen, en de Turkse vlag tekenen bij hun binnenkomst, en de gewoonte om speciale maaltijden aan te bieden na terugkomst van de Hadj.

Volgens Nurgat zijn hedendaagse Turkse Hadj-praktijken een uitbreiding van deze historische Ottomaanse praktijken, ondanks de culturele verschuivingen die door de Turkse Republiek zijn geïntroduceerd. Deze tradities hebben het volgehouden en zijn in de loop der tijd blijven bestaan.

Ketanci deelde Turkse Hadj-tradities: "Türkiye heeft talloze Hadj-tradities die in de loop der tijd zijn vervaagd. We leren over deze tradities via memoires, verhalen en gesprekken met mensen. Bijvoorbeeld, langs de route van Kilis naar Diyarbakır in het zuidoosten, illustreren sommige huispoorten dat het huishouden hadji is, waar ze een bord, verf of een afbeelding van de Kaaba plaatsen wanneer ze terugkeren van de Hadj. Deze traditie is ongelooflijk levendig in Urfa. Deze traditie is in Türkiye aangekomen vanuit Egypte, Jeruzalem en Damascus. Op andere plaatsen zijn er verschillende uitingen ervan. Langs deze route zie je meestal muurdecoraties of borden en degenen die terugkeren van de Hadj."

In de jaren 50 beschreef Ketanci een veelvoorkomende Hadj-traditie in Bursa. "Wanneer iemand op Hadj gaat, nemen ze dezelfde kleding mee voor iedereen en bij terugkomst vieren ze een week lang thuis feest. Zoals op veel plekken zetten degenen die de Hadj hebben voltooid een tafel neer om hun zilverwerk, Zamzam-water, dadels en kostbare geschenken van de Hadj op te zetten, om hun terugkeer feestelijk te vieren. Het belang van Turken voor het heilige land heeft ook invloed op begrafenistradities. Mensen gebruiken vaak een deel van de Kiswah die de Hadji heeft meegebracht om de overledene te bedekken. Daarnaast verzegelen ze Zamzam-water in specifieke flessen en op het moment van overlijden doorboren ze de dop van de fles om Zamzam-water over de lippen van degene op het sterfbed te gieten."

Ketanci benadrukte dat al deze tradities nauw verbonden zijn met de Turken via de Hadj.

Nurgat legde uit wat de betekenis is van de Hadj voor Turken. "Ik geloof dat de Hadj-cultuur een opmerkelijke veerkracht heeft getoond. Ondanks dat het een paar decennia lang verboden was na de oprichting van de Turkse Republiek, bleven duizenden moslims in 1947 de Hadj ondernemen. Deze veerkracht kan worden toegeschreven aan de centrale rol van de Hadj in de Ottomaanse cultuur, die literaire, visuele en materiële aspecten omvat. Deze prominente positie van de Hadj in de Ottomaanse cultuur draagt ​​zeker bij aan de veerkracht die in het moderne tijdperk wordt waargenomen, en verklaart waarom de Hadj zelfs vandaag de dag nog steeds populair is."

Onderscheidende Hadj-herinneringen

Ketanci verdiept zich in persoonlijke Hadj-verhalen en benadrukt de kracht van deze verhalen bij het herontdekken van vaak over het hoofd geziene, vergeten ingewikkeldheden.

Ketanci's collectie bevat unieke foto's die in de haven van Alexandrië zijn genomen van mensen die op hadjreis gaan toen de beperkingen in 1947 voor het eerst werden opgeheven.

Hij vertelt zijn fascinerende verhaal over het ontdekken van het hadjalbum. "Het incident begon op een koude winterdag in Ankara op een rommelmarkt, waar ik een vintage fotoalbum tegenkwam met afbeeldingen van de Kaaba uit het Ottomaanse tijdperk. Toen ik het album met afbeeldingen van de Kaaba wilde kopen, realiseerde ik me dat iemand anders het al voor mij had gekocht. Ik legde aan de persoon die het had gekocht uit dat ik hadjmemorabilia had verzameld en het album van hen had weten te bemachtigen.

Toen ik het album opende, ontdekte ik dat het foto's en ansichtkaarten bevatte met daarop een hadjbedevaart naar Mekka. Deze afbeeldingen zijn afkomstig van de reis van Cemalettin Erdogan Arı en zijn vrouw, Kezban, die in 1978 vanuit Ankara aan hun Hadj-reis begonnen. Ze documenteerden nauwgezet elk detail van hun reis. Ze bereidden het album zo zorgvuldig voor dat ze zelfs prachtige foto's van woestijnbloemen verzamelden tijdens hun Hadj-reis. Helaas werd het album tijdens het transport gestolen en belandde het op een rommelmarkt, waar het door niemand werd opgemerkt.

Ik deelde de ontdekking op sociale media, wat ertoe leidde dat de rechtmatige eigenaren van het album contact met mij opnamen. Hoewel ik van plan was om het album als cadeau aan hen terug te geven, stond de familie er gul op om het aan mij te geven. Daarom is dit incident waarschijnlijk een van de meest intrigerende en buitengewone ontdekkingsavonturen geweest die ik ooit heb meegemaakt.”

Ketanci ontdekte een andere unieke toevoeging aan zijn collectie in een antiekwinkel in Konya - een foto van de Masjid al-Haram. Toen hij de foto vond, realiseerde hij zich dat Ali Ulvi Kurucu die afdruk aan iemand anders had gegeven. Hoewel de ontvanger van de afbeelding niet werd genoemd, voelde hij zich alsof hij de afbeelding had gekregen.

"Ali Ulvi Kurucu is een groot dichter en een waardevol persoon voor ons. Eind jaren dertig verhuisde hij met zijn gezin naar Medina. Hij bekleedde de functie van directeur van de bibliotheken van Mahmudiye, die werden gebouwd door Mahmud (1953-1975) en Şeyhülislâm Arif Hikmet Bey in Medina (1975-1985), en hij ging met pensioen. Hij werd in 2002 begraven op de begraafplaats Jannat Al Baqi," Ketanci gaf uiting aan zijn emoties TRT World.

Historische banden

De Mahmudiye-bibliotheek is een van de vele bouwwerken die het Ottomaanse Rijk in Mekka en Medina heeft gebouwd. Zo roept het Hijaz-spoorwegproject, bedacht door Sultan Abdulhamid II om Istanbul met Medina en Mekka te verbinden, nog steeds een gevoel van fascinatie op bij het Turkse volk. Deze gekoesterde herinneringen creëren een diepe band tussen de harten van de Turken en de heilige stad Mekka.

Nurgat legde de Ottomaanse invloed op de hadj in Mekka uit: "De hadj transformeerde ongetwijfeld toen de Ottomanen de ontwikkeling van pelgrimsinfrastructuur ondernamen. Hun openbare gebouwen in Mekka en Medina hadden invloed op de ervaring van pelgrims in Mekka en Medina."

Ketanci benadrukte de band tussen heilige relikwieën en Türkiye. Het grote fortuin van Istanbul ligt in het bezit van heilige relikwieën van de profeet Mohammed (vrede zij met hem), die van enorm belang zijn. De Gezegende Mantel (Hırka-i Şerif) in Fatih en de Heilige Mantel (Hırka-i Saadet) in het Topkapi Paleis symboliseren de betekenis die Turken aan Mekka toekennen.

Nurgat legde de relatie uit tussen de Hadj en Ottomaanse collecties. "Ottomaanse collecties in musea zoals het Topkapi Paleis Museum, het Museum van Turkse en Islamitische Kunst in Sultan Ahmed en het Museum van Islamitische Beschavingen in het Camlica Moskee Complex spelen een enorme rol in de populaire moslimcultuur in Turkije. Veel moslimhuishoudens en bedrijven hebben bijvoorbeeld afbeeldingen van deze relikwieën in hun huizen tentoongesteld. En ze zijn enorm verbonden met de Hadj omdat deze voorwerpen komen uit Mekka en Medina. Ze zijn verbonden met de Ottomaanse heerschappij in de heilige steden.

"Wanneer u de musea bezoekt, worden de collecties tentoongesteld naast objecten die verband houden met de hadj, zoals de bedekkingen van het graf van de profeet en de bedekkingen van de zwarte steen, onder andere. Turkse moslims hebben dus al contact gehad met deze objecten en relikwieën vóór hun reis naar Mekka. Dit geeft hun ervaring extra betekenis. Daarom hebben deze artefacten een grote betekenis", vertelt Nurgat aan TRT World.

De route van de Turkse hadj

De hadj heeft de grootste betekenis in het leven van de Turkse bevolking. Historisch gezien verlieten reizigers hun dorpen om deze pelgrimstocht te ondernemen nadat ze jarenlang ijverig geld hadden gespaard en hun ziel hadden gedisciplineerd.

Deze reis begint meestal in steden als Istanbul of Ankara en gaat verder via Karaman of Konya, met noodzakelijke stops in Tarsus en Urfa. Hadj-kandidaten dragen traditionele kostuums en gedenkwaardige foto's in deze steden, waaronder Mekka en Medina.

Deze veeleisende reis vertegenwoordigt een verwachte ervaring en wordt beschouwd als het hoogtepunt van het leven. Bovendien versterken pelgrims hun spiritualiteit door verschillende spirituele leiders en heilige plaatsen te bezoeken. Deze pelgrimstocht symboliseert zowel een fysieke reis als een spirituele ontdekkingsreis.

De toekomst van de Hadj verkennen

Terwijl we naar de toekomst kijken, belooft Ketanci's aanstaande tentoonstelling de heilige pelgrimstocht en de Turkse religieuze cultuur aan een breder publiek te introduceren.

Ondertussen groeit in 2024 de verwachting onder Turkse Hadj-kandidaten, aangezien het Diyanet-voorzitterschap zich voorbereidt om de resultaten van de Hadj-loterij te onthullen. Opnieuw zullen pelgrims aan hun heilige reis beginnen, waarbij ze de tijdloze traditie voortzetten die harten en zielen verenigt.