Deze week sprak de Turkse president Recep Tayyip Erdogan een krachtige boodschap uit over de groeiende dreiging van bosbranden, zowel in eigen land als wereldwijd.

Tijdens het evenement 'Groene Vaderland Helden in Actie' in Ankara benadrukte hij de nationale verantwoordelijkheid van mensen om bosbranden te voorkomen en wees hij op de kleine onachtzaamheden die tot rampen kunnen leiden.

“Het weer wordt warmer; de luchtvochtigheid daalt en de wind wordt sterker. Onder deze omstandigheden is het aansteken van een vuur in een open veld nabij een bos een catastrofale fout. Dit is niet zomaar nalatigheid. Als het geen onachtzaamheid is, dan is het een duidelijke vorm van verraad,” zei Erdogan tijdens het evenement.

Zijn opmerkingen weerspiegelen een wereldwijde waarheid over de klimaatcrisis. Van Turkije tot Californië, van Griekenland tot Portugal, bosbranden worden steeds vaker veroorzaakt door kleine menselijke fouten die snel uitmonden in verwoestende branden.

Hieronder volgt een overzicht van veelvoorkomende oorzaken en hoe kleine fouten wereldwijd grote branden kunnen veroorzaken.

1. Achtergelaten sigarettenpeuken

Het weggooien van brandende sigaretten in droog gras is een van de eenvoudigste, maar dodelijkste oorzaken van bosbranden. In door droogte getroffen gebieden zoals Californië en Zuid-Europa zijn dergelijke handelingen verantwoordelijk voor veel brand uitbraken. Het National Interagency Fire Centre, het logistieke steunpunt voor bosbrandbeheer in de VS, meldt dat menselijke nalatigheid een groot aandeel heeft in het ontstaan van branden in het hele land.

2. Onbewaakte kampvuren en barbecues

Kampvuren en plaatsen waar een barbecue was, die smeulend of onbeheerd worden achtergelaten, blijven een belangrijke oorzaak van seizoensgebonden bosbranden. Het Europees Bosbrand Informatie Systeem (EFFIS), dat branden via satellietgegevens monitort, merkt op dat veel zomerbranden in de regio ontstaan door recreatieve activiteiten.

De Amerikaanse National Park Service schat dat ongeveer 85 procent van de bosbranden in het hele land wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten, waaronder onbewaakte kampvuren en het achteloos weggooien van sigaretten.

In Turkije identificeert een evaluatie van de oorzaken van bosbranden stoppelbranden, afvalbranden, jachtactiviteiten en weggegooide sigarettenpeuken als de belangrijkste factoren genoemd. De conclusie is dat nalatigheid een consistent thema is.

3. Verbranden van tuinafval of gewasresten

Zowel in de Verenigde Staten als in Europa blijft het verbranden van landbouw afval een risico.

De Amerikaanse Agentschap voor Milieubescherming waarschuwt dat droge, winderige omstandigheden dergelijke branden kunnen veranderen in snel bewegende inferno's, waarbij rook zich over grote gebieden verspreidt. Boeren die gewasresten verbranden of tuiniers die afval verbranden zonder de juiste voorzorgsmaatregelen, kunnen gemakkelijk grote, ongecontroleerde branden veroorzaken, vooral tijdens droge en winderige omstandigheden.

De Europese Commissie benadrukt dat klimaatverandering de frequentie en intensiteit van bosbranden in Europa heeft verhoogd, waardoor preventieve maatregelen, zoals voorzichtig afval verbranden, belangrijker zijn dan ooit.

4. Defecte machines en voertuigen

Kettingzagen, maaimachines en hete uitlaten van voertuigen kunnen allemaal branden veroorzaken in droge vegetatie.

De Amerikaanse Bosbeheer benadrukt het belang van goed onderhoud en veiligheid bij het gebruik van mechanische apparatuur om het ontstaan van branden te verminderen, hoewel exacte percentages van bosbranden veroorzaakt door machines niet openbaar worden gemaakt.

In Europa, hoewel gegevens beperkt zijn, waarschuwen milieudeskundigen dat droge omstandigheden in combinatie met vonken van voertuigen of apparatuur het risico op bosbranden vergroten.

5. Vuurwerk en feestelijke vieringen

Vuurwerk veroorzaakt regelmatig bosbranden in zowel Europa als Noord-Amerika.

De Europese Commissie heeft geadviseerd om pyrotechniek te beperken tijdens periodes van hoog brandgevaar.

In 2023 werden meer dan 500.000 hectare in Europa getroffen door bosbranden.

In 2024 vond een bijzonder schrijnend geval plaats in Griekenland, waar vuurwerk dat vanaf een jacht werd afgeschoten een bosbrand veroorzaakte op het eiland Hydra, wat leidde tot 13 arrestaties. De burgemeester uitte zijn verontwaardiging en beloofde juridische stappen, wat de ernstige gevolgen van dergelijke nalatigheid onderstreept.

Om deze risico's te beperken, heeft de Europese Commissie meer dan 650 brandweerlieden en luchtsteuneenheden gestationeerd in Frankrijk, Griekenland, Portugal en Spanje voorafgaand aan het brandseizoen van 2025.

6. Illegale houtkap en ontbossing

Slecht beheerde of illegale houtkap droogt bosbodems uit, waardoor struikgewas wordt blootgesteld aan zon en wind. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN hebben veranderingen in landgebruik in het Middellandse Zeegebied door uitbreiding van landbouw, toerisme en stedelijke ontwikkeling bossen kwetsbaarder gemaakt voor brand.

Illegale ontbossing, overbegrazing en kustontwikkeling tasten de bossen aan en vergroten het risico op bosbranden.

Het aanpakken van deze problemen vereist geïntegreerd beleid en investeringen om bossen aan te passen aan klimaatverandering, waarbij sectoren zoals bosbouw, landbouw, stedelijke ontwikkeling, waterbeheer, milieu, ruimtelijke ordening, onderwijs en toerisme betrokken zijn.

7. Storingen in elektriciteitsleidingen

Defecte of omgevallen elektriciteitsleidingen hebben enkele van de meest destructieve bosbranden in de recente geschiedenis veroorzaakt.

De California Public Utilities Commission (CPUC) meldt dat hoewel elektrische infrastructuur historisch verantwoordelijk is voor minder dan 10 procent van de gemelde bosbranden, deze incidenten goed zijn voor ongeveer de helft van de meest destructieve branden in Californië.

De Camp brand van 2018, de dodelijkste bosbrand in de geschiedenis van Californië, werd veroorzaakt door een storing in een elektriciteitsleiding tijdens harde wind. De apparatuur was eigendom van Pacific Gas and Electric (PG&E), een groot nutsbedrijf gevestigd in Oakland.

Een soortgelijke fout droeg bij aan de Edgewood brand van 2022, die werd herleid tot onvoldoende afstand tussen elektrische circuits, een probleem dat al in 2016 was gesignaleerd maar niet was aangepakt. PG&E kreeg later een boete van $7 miljoen voor veiligheidsinbreuken met betrekking tot de brand.

Waarom het ertoe doet

Erdogan’s herinnering weerspiegelt een sobere realiteit: bijna alle bosbranden worden door mensen veroorzaakt.

De Europese Commissie schat dat 96 procent van de bosbranden op het continent voortkomt uit menselijke activiteit. Deze branden bedreigen de biodiversiteit, verslechteren de luchtkwaliteit en vernietigen huizen en levens.

De verwoesting die te zien is in Californië, Turkije, Griekenland en daarbuiten is in de meeste gevallen te voorkomen. De oplossingen vereisen een groter gevoel van collectieve verantwoordelijkheid.