Recente politieke ontwikkelingen in het Midden-Oosten, waaronder de verzwakking van het door Iran gesteunde Hezbollah in Libanon en de val van bondgenoot Bashar al-Assad in Syrië, voorspellen weinig goeds voor Iran.

In de komende maanden voorspellen experts een mogelijke terugtrekking van Iran uit het Midden-Oosten, na een decennium van machtspolitiek. Dit gebeurt terwijl Turkije zijn politieke invloed blijft vergroten in verschillende regio's, van Syrië, waar de huidige regering goede betrekkingen onderhoudt met Ankara, tot de Kaukasus, een turbulente regio waar de Turks-Azerbeidzjaanse alliantie nieuwe hoogten heeft bereikt sinds de bevrijding van de Karabach-regio door Bakoe van Armenië in 2020.

De invloed van Turkije neemt toe in zowel het Midden-Oosten als Centraal-Azië, het oude vaderland van de Turken en een regio rijk aan energiebronnen zoals gas, olie en uranium. Te midden van deze veranderingen heroverweegt Teheran zijn rol in de Kaukasus en herbekijkt het zijn verzet tegen de opening van de strategische Zangezur-corridor, een handels- en transportroute die Istanbul met Bakoe verbindt.

Iran kan de ontwikkeling van de Zangezur-corridor niet tegenhouden, zegt Zakhid Farrukh Mamedov, professor internationale economie aan de Staatsuniversiteit van Economie in Bakoe. De corridor, die nog in aanbouw is maar naar verwachting dit jaar wordt voltooid.

De corridor, die Europa met Centraal-Azië moet verbinden via een landroute van het oosten van Turkije naar de exclave Nachitsjevan van Azerbeidzjan en verder naar de Kaspische Zee via de grensgebieden van Armenië en Iran, wordt door Mamedov als 'onvermijdelijk' beschouwd. Ondanks het verzet van Iran biedt het project economische stabiliteit, vrede en groei voor de Kaukasus, aldus de professor.

De corridor is ‘onvermijdelijk’

Ondanks de weigering van Iran om het opkomende paradigma te erkennen dat door zowel regionale als internationale machten wordt gesteund bij de ontwikkeling van de Zangezur-corridor, biedt het landrouteproject een oplossing voor de essentiële economische behoeften van de Kaukasus en zorgt het voor stabiliteit, vrede en economische groei, aldus de professor.

“Bijna iedereen, van de VS tot Rusland, is het erover eens dat deze corridor de garantie is voor toekomstige welvaart. Het is de deur naar de toekomst. Het is niet mogelijk om de realisatie van dit project te voorkomen,” zegt Mamedov, die ook hoofd is van het Internationaal Euraziatisch Wetenschappelijk Onderzoekscentrum aan de Staatsuniversiteit van Economie in Bakoe.

Samenwerken is een betere houding dan tegenwerken, voegt de Azerbeidzjaanse econoom eraan toe. “Iran heeft geen andere keuze dan in te stemmen met dit project.”

Ondanks de groeiende regionale consensus over de opening van de corridor, heeft Iran zich altijd verzet tegen het project vanwege zorgen over nationale veiligheid, zegt Kamer Kasim, professor internationale betrekkingen aan de Bolu Abant Izzet Baysal Universiteit.

In september suggereerde de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken dat de opening van de corridor de territoriale integriteit van Armenië in gevaar zou kunnen brengen, wat Teheran als een 'rode lijn' beschouwt.

Iran vreest dat de operationele corridor zijn landverbinding met Armenië, een bondgenoot van Teheran, zal doorsnijden, zegt Kasim. Bovendien is Iran bezorgd dat de verdere samenwerking tussen Bakoe en Ankara, de twee Turkse hoofdsteden, via deze route zijn regionale invloed zal verzwakken, aangezien de connectiviteit van Centraal-Azië naar Turkije wordt versterkt.

Ondanks deze angsten kan de corridor Iran ook voordelen bieden. Het land, dat al decennia geïsoleerd is onder westerse sancties, kan via de corridor toegang krijgen tot andere regionale staten met betere verbindingen, zegt Kasim.

Na zijn mislukking in Syrië zou Iran kunnen concluderen dat zijn proxy-oorlogen in het Midden-Oosten te veel kosten en de economische capaciteit van het land belasten, wat Teheran zou kunnen dwingen zijn benadering van projecten zoals de Zangezur-corridor te heroverwegen, aldus Kasim.

Tijd om te herijken?

Volgens Mamedov zou de afnemende invloed van Teheran in het Midden-Oosten Iran kunnen aanzetten tot een herziening van zijn beleid ten aanzien van de corridor. Het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft onlangs een verzoenende boodschap afgegeven door te zeggen dat de opening van de corridor voor Teheran 'geen politieke kwestie' meer is.

“Iran heeft veel interne problemen, van toenemende economische moeilijkheden tot valutadevaluatie. Zonder die problemen aan te pakken, kan Iran zijn invloed niet op de juiste manier uitoefenen in zowel het Midden-Oosten als de Kaukasus,” zegt Mamedov.

In dit perspectief is het 3+3 Regionale Samenwerkingsplatform, dat Armenië, Azerbeidzjan en Georgië omvat, samen met drie omliggende machten Turkije, Iran en Rusland, een ideale structuur om economische en politieke impasses met betrekking tot de vorming van de Zangezur-corridor en andere regionale kwesties aan te pakken, aldus de Azerbeidzjaanse academicus.

Zonder deelname van Georgië hield het 3+3-platform zijn laatste bijeenkomst in Istanbul in oktober, waar het zijn bereidheid uitte om 'samenwerkingsmogelijkheden te verkennen op het gebied van transport, communicatie, handel, energie, investeringen en connectiviteit.'

Geen enkele regionale macht kan de opkomende realiteit van de corridor en de economische voordelen ervan 'afwijzen', zegt Mamedov. Naast Turkije en Azerbeidzjan zullen ook andere regionale actoren, waaronder Iran en Armenië, een land zonder toegang tot zee met een kleine bevolking, economisch profiteren van de opening van de corridor, voegt hij eraan toe.

Russische aanpak

Iran's bondgenoot Rusland, dat in het verleden grote delen van de Kaukasus heeft geregeerd, net als Turkije, zou ook kunnen profiteren van de opening van de Zangezur-corridor, zegt Mamedov. “Moskou begrijpt dat de komst van deze corridor onvermijdelijk is,” aldus de professor.

Vorig jaar sprak de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergey Lavrov zijn steun uit voor de Zangezur-corridor en bekritiseerde hij de houding van Armenië, dat zich net als Iran tegen de opening heeft verzet.

“Wij zijn voorstander van het zo snel mogelijk ondertekenen van een vredesverdrag en het deblokkeren van deze transportcorridors,” zei Lavrov in een tv-interview, verwijzend naar een mogelijke overeenkomst tussen Armenië en Azerbeidzjan om het conflict over Karabach te beëindigen. Dat gebied werd vanaf de jaren negentig tot de volledige bevrijding door Bakoe in 2023 bezet door Armeense strijdkrachten, ondanks het feit dat de regio internationaal erkend is onder Azerbeidzjaanse soevereiniteit.

“Helaas saboteert de Armeense leiding de overeenkomst over transportroutes via de Armeense provincie Sjoenik, die werd ondertekend door premier Nikol Pasjinian. Het is moeilijk te begrijpen waar ze vandaan komen,” voegde de Russische topdiplomaat eraan toe. De Zangezur-corridor loopt door de Armeense provincie Sjoenik.

Lavrovs kritiek op de Armeense leiding houdt verband met artikel 9 van de wapenstilstandsovereenkomst van 2020, waarin staat dat 'alle economische en transportverbindingen in de regio zullen worden gedeblokkeerd.'

Jerevan 'zal de veiligheid garanderen van transportverbindingen tussen de westelijke regio's van de Republiek Azerbeidzjan en de Autonome Republiek Nachitsjevan om onbelemmerde beweging van personen, voertuigen en vracht in beide richtingen te regelen,' aldus het artikel, verwijzend naar de opening van de corridor, die zich bevindt tussen het vasteland van Azerbeidzjan en Nachitsjevan.