Mumbai, India – Enkele uren nadat hindoenationalistische groepen een protest hadden gehouden waarin zij opriepen tot de verwijdering van het graf van de 17e-eeuwse Mogolkeizer Aurangzeb, brak er communaal geweld uit in de Indiase stad Nagpur, Maharashtra. Op de avond van 17 maart raakten vijf burgers en minstens 33 politieagenten gewond bij meerdere incidenten van brandstichting en stenengooien, waardoor de politie gedwongen werd een avondklok in delen van de stad in te stellen.

Nagpur is echter niet de plaats waar de langst regerende Mogolkeizer begraven ligt. Het graf van Aurangzeb bevindt zich 500 km westwaarts, in een district dat naar hem was vernoemd, Aurangabad, totdat het in 2023 werd omgedoopt tot Chhatrapati Sambhajinagar, naar de tweede Maratha-krijgskoning, die in 1689 door Aurangzeb werd gemarteld en gedood.

Moslimmannen die later werden gearresteerd voor het gooien met stenen, verdedigden het graf van de keizer niet. In plaats daarvan reageerden ze op een incident eerder op de dag, toen Hindutva-activisten een groene chadar verbrandden, een replica van een heilig tapijt dat soms bij heiligdommen wordt aangeboden, omdat ze geloofden dat er Koranverzen op de stof waren gedrukt.

Bollywood wakkert haat aan

In zijn toespraak tot de staatswetgever op 18 maart verklaarde de minister-president van Maharashtra, Devendra Fadnavis, dat de volkswoede tegen Aurangzeb, die door veel Indiërs wordt veroordeeld vanwege zijn vernietiging van hindoetempels en zijn orthodox-islamitische beleid, opnieuw was aangewakkerd door Bollywood.

De nieuwste historische productie, Chhaava, is een biografische film over Chhatrapati Sambhaji, de zoon van de Maratha-koning Chhatrapati Shivaji, de stichter van het Maratha-rijk.

De film, waarvan de titel letterlijk vertaald “leeuwenwelp” betekent, is de best verdienende Bollywoodfilm van het jaar en heeft in iets meer dan een maand tijd meer dan $86 miljoen (750 crore roepies) opgebracht.

De film met Vicky Kaushal in de hoofdrol voegt zich bij een groeiende lijst van Bollywoodfilms die de grens tussen historische vertellingen en regelrechte propaganda vervagen. Producties zoals The Kashmir Files, The Sabarmati Report, Article 370 en Swatantrya Veer Savarkar hebben overdreven of eenzijdige verhalen gepresenteerd, die ideologieën versterken en verdeeldheid zaaiende politieke retoriek versterken.

Toen The Kerala Story in 2023 werd uitgebracht, beweerde de trailer dat meer dan 32.000 vrouwen uit Kerala zich bij Daesh hadden aangesloten, een aantal dat later werd bijgesteld naar slechts drie.

Dezelfde islamofobe toon was te vinden in The Kashmir Files, dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de exodus van hindoeïstische Kashmiri Pandits uit de door moslims gedomineerde en door militanten getroffen Kashmir-vallei in de jaren negentig. De weergave was “provocerend en eenzijdig” genoeg om Singapore ertoe te brengen de film te verbieden.

In India werd de film echter door niemand minder dan premier Narendra Modi aanbevolen, en hindoenationalistische activisten in meerdere steden, waaronder Agra, Hyderabad en Bhatkal, organiseerden demonstraties waarin zij opriepen tot vertoning van de film.

Elders werden bioscoopbezoekers vastgelegd terwijl zij dreigden moslimbedrijven massaal te boycotten of ‘Jai Shri Ram’ scandeerden. Ooit een devotionele groet die ‘overwinning aan Ram’ betekent, is de slogan recentelijk hergebruikt als een strijdkreet van hindoenationalistische agressie.

Geschiedenis herschrijven

De nationalistische heldendichten van Bollywood doen meer dan alleen de geschiedenis herformuleren – ze wissen complexiteit uit en veranderen genuanceerde figuren in simplistische helden en schurken. Chhaava, net als Samrat Prithviraj (2022) en Swatantrya Veer Savarkar (2024), promoot een hyper-nationalistische versie van het verleden: hindoeïstische heersers worden afgebeeld als nobele krijgers, terwijl moslimheersers worden neergezet als onderdrukkers – met als doel gemeenschappen te polariseren.

Ontworpen om alledaagse vooroordelen tegen de 160 miljoen Indiase moslims te normaliseren, verwerpen deze portretten – en de hysterische ontvangst door het publiek – niet alleen nuance, maar ook ongemakkelijke waarheden.

Hindutva-leiders in Maharashtra, waaronder minister-president Fadnavis, hebben nu actie beloofd tegen elke vorm van disrespect jegens Chhatrapati Sambhaji Maharaj.

Sambhaji wordt in Chhaava afgebeeld als een perfecte leider. Toch noemde M.S. Golwalkar, een vroege leider van de hindoerechtse Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), hem ongeschikt om te regeren. Zelfs Veer Savarkar, één van Hindutva’s meest gevierde figuren, schreef over Sambhaji’s vermeende tekortkomingen.

Evenzo bracht Aurangzeb – verguisd door grote delen van de Indiase samenleving – zijn latere jaren door in soberheid, waarbij hij gebedskappen naaide en koos voor een eenvoudig graf nabij het soefi-heiligdom van Zaynuddin Shirazi als een daad van vroomheid. De rustplaats van Shirazi, en van Aurangzeb, bevindt zich in Khultabad, een versterkte stad bezaaid met de witte koepels van tientallen graven van mystieke soefi-heiligen.

Hedendaagse filmografie vindt het eenvoudiger en winstgevender in een sterk gepolariseerde samenleving om meervoudige, genuanceerde en complexe verhalen te vervangen door lineaire verhalen, zonder ruimte voor de schuld of feilbaarheid van hindoeïstische helden, waarbij criminaliteit en geweld ergens anders worden geplaatst.

En omdat Bollywood zo'n krachtige motor is van culturele zeden, vertroebelt deze strijd over de politiek van het herinneren hoe - en inderdaad, of - we historische tragedies begrijpen en navigeren of ze gebruiken als hulpmiddelen om punten te scoren.

Aurangzeb stierf in het jaar 1707, meer dan honderd jaar voordat de Britten de Maratha's in 1818 versloegen. De hierop gebaseerde wrok van de huidige Hindutva-leiders was voor de Maratha-heersers van de 18e en 19e eeuw geen reden om het graf van de keizer op te graven.

Haat als businessmodel

De eis om Aurangzebs graf, een beschermd monument onder de Archeologisch onderzoeksinstituut van India, te slopen is niet nieuw, maar op 9 maart sprak de minister-president van Maharashtra openlijk zijn steun uit – zij het “via een legaal proces.” Een week eerder werd een moslimwetgever geschorst omdat hij simpelweg verklaarde dat Aurangzeb geen wrede heerser was.

In deze context vonden er bijeenkomsten plaats van hindoegroepen, blijkbaar geïnspireerd door de film Chhaava, waarin werd opgeroepen tot verwijdering van het graf. Tijdens enkele van deze bijeenkomsten sprak BJP-wetgever uit de zuidelijke staat Telangana, T Raja Singh, een belangrijke polariserende figuur in verschillende BJP-campagnes met meerdere beschuldigingen van haatzaaierij tegen hem.

Op 20 maart plaatste de ASI een tinnen barrière aan twee zijden van de grafstructuur in Khultabad, terwijl de politie de beveiliging op de locatie verscherpte. Twee dagen voor het geweld in Nagpur hadden activisten van de Hindutva-groep Vishwa Hindu Parishad gedreigd het graf te verwijderen “zoals we dat deden tijdens de Ram Janmabhoomi-beweging,” een verwijzing naar de vernietiging van de Babri Masjid (moskee) in Ayodhya in 1992 door hindoe-menigten.

Ondertussen vroeg de politie van Maharashtra platforms om bijna 140 sociale media berichten te verwijderen die gericht waren op het aanwakkeren van communale onrust. Onder de 65 mensen die sinds dinsdag zijn gearresteerd, bevonden zich acht leden van hindoegroeperingen VHP en Bajrang Dal.

Het geweld in Nagpur is geen op zichzelf staand incident, maar maakt deel uit van een systeem dat gedijt op religieuze polarisatie, waarbij films historische grieven aanwakkeren, politici deze versterken en straatprovocaties ze omzetten in geweld.

In deze feedbackloop kruisen filmische spektakels en provocaties op straatniveau elkaar om Bollywood te kapen, vijanden te creëren en onze opvattingen over nationaliteit en verbondenheid voorgoed te bezoedelen.