De Verenigde Staten beschikken over het grootste defensiebudget ter wereld en geavanceerde militaire technologie, maar hebben toch te maken met een stille kwetsbaarheid: ze zijn voor 80 procent afhankelijk van China voor zeldzame aardmetalen (REE's).

Deze afhankelijkheid is niet alleen economisch van aard, maar vormt ook een strategische bedreiging voor de nationale veiligheid, militaire superioriteit en technologische soevereiniteit.

Het roept diepere vragen op over beslissingen op het gebied van buitenlands beleid, waaronder het provocerende voorstel van Donald Trump om Groenland te ‘kopen’, een stap die aanvankelijk werd bespot, maar nu steeds meer vanuit een geopolitiek perspectief wordt bekeken.

Zeldzame aardmetalen zijn van cruciaal belang voor de Amerikaanse defensiesystemen: F-35-straaljagers, hypersonische raketten, radarsystemen en geavanceerde batterijen zijn er allemaal van afhankelijk.

Naast de winning controleert China ongeveer 85 procent van de wereldwijde verwerkingscapaciteit van zeldzame aardmetalen, een monopolie dat het risico vergroot.

Volgens deskundigen is dit niet alleen een economische kwestie, maar vormt het een direct risico voor de nationale veiligheid. Een analyse van de RAND Corporation uit 2024 waarschuwt dat een verstoring van de toeleveringsketen van slechts 90 dagen 78 procent van de Amerikaanse defensiecontractanten zou kunnen dwingen hun productielijnen stil te leggen.

Dit alarmerende scenario werpt een nieuw licht op de interesse van Trump in Groenland en Canada.

Zoals Dr. Jesper Willaing Zeuthen, een expert op het gebied van geopolitiek in het Noordpoolgebied aan de Universiteit van Aalborg, uitlegt: “De mineralen kunnen buiten China worden gewonnen, maar China heeft de controle over bijna alle verwerkingsfabrieken. Dit komt mogelijk deels doordat China bereid is de enorme milieukosten van dit soort verwerking te betalen.”

Het inzicht van Zeuthen herdefinieert de uitdaging niet alleen als een kwestie van toegang, maar ook van industriële capaciteit en politieke wil – factoren die al lang de dominantie van China op dit gebied hebben bepaald.

Wat, waar en waarom zo belangrijk?

REEs bestaan uit 17 metalen elementen, waaronder de 15 lanthaniden uit het periodiek systeem, samen met scandium en yttrium.

Hun namen – zoals neodymium (Nd), dysprosium (Dy), terbium (Tb), praseodymium (Pr) en yttrium (Y) – klinken misschien onbekend voor het grote publiek, maar deze materialen zijn onmisbaar voor de moderne technologie.

Militaire systemen, infrastructuur voor hernieuwbare energie, medische beeldvormingsapparatuur en zelfs de gemiddelde smartphone zouden zonder deze materialen niet werken of veel minder efficiënt presteren.

Ter illustratie: een enkele F-35-straaljager bevat ongeveer 420 kilogram zeldzame aardmetalen, terwijl een windturbine van 3 MW ongeveer twee ton neodymiummagneten gebruikt.

In smartphones wordt de levendige beeldkwaliteit mogelijk gemaakt door componenten die yttrium en terbium bevatten. In die zin vormen zeldzame aardmetalen het onzichtbare maar essentiële zenuwstelsel van de moderne wereld.

Hoewel zeldzame aardmetalen in overvloed aanwezig zijn in de aardkorst, zijn ze moeilijk en giftig om in bruikbare vorm te winnen.

De bereidheid van China om deze milieubelasting te dragen, heeft het land geholpen om zowel de winning als de verwerking te domineren.

Hoe China dominantie verwierf

De dominantie van China is niet het resultaat van toeval, maar van strategische planning op lange termijn en door de staat gesteunde investeringen.

Al in de jaren tachtig begon de Chinese regering aanzienlijke publieke middelen te investeren in de infrastructuur voor de winning en verwerking van zeldzame aardmetalen, omdat zij het toekomstige belang ervan had voorzien.

Deze investering viel samen met een groeiende terughoudendheid in het Westen om de productie van zeldzame aardmetalen voort te zetten vanwege strengere milieuregels en hoge operationele kosten, waardoor China een gouden kans op een presenteerblaadje kreeg aangeboden.

Tegen de jaren 2000 was China erin geslaagd de productiekosten drastisch te verlagen door lage lonen en lakse milieunormen.

Door exportstimulansen en belastingvoordelen kreeg het de mogelijkheid om de wereldwijde prijzen te manipuleren, internationale concurrenten te ondermijnen en investeringen in alternatieve toeleveringsketens te ontmoedigen. In 2010 controleerde China 90 procent van de wereldwijde REE-markt.

Deze dominantie leverde niet alleen economische slagkracht op, maar ook politieke invloed. Een van de meest opvallende voorbeelden deed zich voor in 2010, toen China de export van zeldzame aardmetalen naar Japan stopzette na een soevereiniteitsgeschil in de Oost-Chinese Zee.

Deze stap toonde aan dat Peking niet bang was om deze grondstoffen in te zetten als wapen voor geopolitiek gewin. In de nasleep daarvan begonnen landen als Japan, Australië en de VS hun afhankelijkheid van Chinese zeldzame aardmetalen te heroverwegen.

Deze trend werd in het daaropvolgende decennium alleen maar sterker.

In 2022, temidden van toenemende spanningen in de Straat van Taiwan, verlaagde China zijn exportquota voor zeldzame aardmetalen met 40 procent, wat niet alleen tot economische bezorgdheid leidde, maar ook tot onrust op het gebied van veiligheid.

In 2025 werden nieuwe exportbeperkingen ingevoerd voor neodymium en dysprosium, met als doel druk uit te oefenen op de productie in cruciale sectoren zoals elektrische voertuigen, windenergie en defensie.

Al deze maatregelen sluiten aan bij China's strategie ‘Made in China 2025’, een uitgebreid plan om het land te transformeren van een exporteur van grondstoffen naar een wereldwijd centrum voor hightech REE-componenten.

Hierdoor zou China zijn afhankelijkheid van buitenlandse technologie kunnen verminderen en tegelijkertijd zijn dominantie over de wereldwijde toeleveringsketens kunnen versterken.

Groenland en Canada: een geopolitieke zet ontcijferen

Het begrijpen van de waarde van zeldzame aardmetalen, maakt het voorstel van Trump voor Groenland begrijpelijker.

Groenland ligt niet alleen op een zeer strategische locatie in het Noordpoolgebied, maar bezit ook enkele van 's werelds grootste reserves aan zeldzame aardmetalen.

Met name zware zeldzame aardmetalen zoals dysprosium en terbium komen in hoge concentraties voor in de regio Kvanefjeld in het zuidwesten van het eiland, een locatie die in het vizier is van het Chinese bedrijf Shenghe.

“Shenghe, een semi-privé Chinees bedrijf, verwierf een aandeel in het Kvanefjeld-project, maar de Groenlandse regering stopte later de ontwikkeling om milieuredenen. Shenghe vertelde me dat ze niet actief op zoek waren naar investeringen in Groenland, maar dat ze werden aangesproken door Australische mijnbouwbedrijven en lokale belanghebbenden”, vertelt Dr. Zeuthen aan TRT World.

Het potentieel van Groenland beperkt zich niet alleen tot zeldzame aardmetalen. Het eiland is ook rijk aan uranium, zink en andere cruciale metalen, wat de geo-economische en geopolitieke waarde ervan nog verder verhoogt.

Deze factoren suggereren dat het voorstel van Trump geen wilde impuls was, maar een berekende reactie op de groeiende invloed van China op het gebied van grondstoffen – een proactieve strategie in een opkomend wereldwijd conflict om grondstoffen.

Canada is een andere belangrijke speler op dit strategische schaakbord. Het op één na grootste land ter wereld qua landoppervlakte beschikt ook over aanzienlijke REE-voorraden, met name in het noorden en westen, waar neodymium en praseodymium in overvloed aanwezig zijn.

Wat nog opvallender is, is de groeiende investering van China in Canadese mijnbouwbedrijven in de afgelopen jaren.

Dit heeft binnen de Verenigde Staten tot toenemende bezorgdheid geleid. Het idee dat REE-reserves in “bondgenootschappelijk gebied” onder indirecte Chinese controle zouden kunnen komen te staan, wordt steeds meer gezien als een bedreiging voor de nationale veiligheid van de VS.

Tegen 2023 begonnen zowel het Amerikaanse Congres als het Pentagon de Canadese mijnbouwpartnerschappen met Chinese entiteiten nauwlettender in de gaten te houden. Sommige Amerikaanse senatoren beschuldigden China er zelfs van Canada te gebruiken als een ‘Trojaans paard’ in de toeleveringsketen van zeldzame aardmetalen.

Deze stappen suggereren dat Trumps toenadering geen diplomatiek theater was, maar deel uitmaakte van een bredere inspanning om de toegang tot kritieke mineralen veilig te stellen.

De zoektocht naar alternatieven: hoe realistisch zijn ze?

Inspanningen om de afhankelijkheid te doorbreken worden opgevoerd. Centraal in deze inspanningen staat het Round Top Project in Texas, dat naar schatting 130.000 ton aan REE-reserves bevat, verdeeld over 16 verschillende elementen.

Het project, dat wordt uitgevoerd door USA Rare Earth, heeft als doel om in 2027 in 20 procent van de binnenlandse vraag in de VS te voorzien. Het bedrijf bouwt ook een productiefaciliteit voor magneten ter waarde van 100 miljoen dollar in Oklahoma, die naar verwachting jaarlijks 2000 ton zeldzame aardmetalen zal verwerken.

Ook de federale financiering neemt toe. De National Defense Authorization Act 2025 omvat 1,2 miljard dollar voor voorraadopbouw en 350 miljoen dollar voor binnenlandse ontwikkeling.

Deze middelen worden verdeeld onder in de VS gevestigde bedrijven zoals MP Materials en stimuleren de oprichting van binnenlandse verwerkingsinfrastructuur.

Internationaal werkt de VS samen met het Australische Lynas Corporation en het REEsilience Initiative van de EU om de bronnen te diversifiëren.

Toch blijven er nog een aantal serieuze uitdagingen bestaan. De belangrijkste daarvan is tijd. RAND schat dat het de VS minstens tien jaar en 10 tot 15 miljard dollar zal kosten om een zelfvoorzienende REE-toeleveringsketen op te bouwen. Dit omvat investeringen in infrastructuur, vergunningsprocedures, naleving van milieuwetgeving en opleiding van personeel.

Recyclingtechnologieën bieden ook perspectief. De ‘Daisy’-robot van Apple kan 98 procent van de zeldzame aardmetalen uit iPhones terugwinnen.

Ondertussen heeft het Amerikaanse ministerie van Energie het ReElement-programma gelanceerd, een initiatief van 50 miljoen dollar dat tot doel heeft om tegen 2025 90 procent van de zeldzame aardmetalen uit EV-batterijen terug te winnen. Deze systemen zijn echter nog niet wijdverbreid en hun meetbare bijdrage aan de economie blijft beperkt.

Stille slachtoffers van de nieuwe race

Zeldzame aardmetalen zijn misschien onmisbaar voor geavanceerde technologieën, maar het proces om ze uit de aarde te halen brengt vaak over het hoofd geziene kosten met zich mee.

Traditionele technieken voor de winning en verwerking van zeldzame aardmetalen maken gebruik van zure oplossingen, zware metalen en soms zelfs radioactief afval. In Binnen-Mongolië in China hebben deze praktijken bijvoorbeeld geleid tot milieurampen: vervuilde riviersystemen, onvruchtbare landbouwgrond en wijdverspreide crises op het gebied van de volksgezondheid.

In landen als de VS, waar de milieuregelgeving streng is, vereisen dergelijke activiteiten langdurige vergunningsprocedures. Als gevolg daarvan verlopen REE-projecten in de VS doorgaans trager en zijn ze veel duurder.

China daarentegen blijft de markt domineren dankzij zijn soepele regelgeving en het daarmee samenhangende prijsvoordeel.

Niettemin duiken er schonere productiemethoden op. Nieuwe technieken met superkritisch CO₂ en biologische oplosmiddelen kunnen het afval met wel 85 procent verminderen.

Bedrijven zoals USA Rare Earth proberen concurrerend te blijven en tegelijkertijd milieuvriendelijke praktijken toe te passen.

Maar het probleem reikt verder dan milieuschade. Veel kritieke minerale afzettingen bevinden zich op grondgebied dat bewoond wordt of geclaimd wordt door inheemse gemeenschappen.

Het Kvanefjeld-depot in Groenland ligt bijvoorbeeld dicht bij traditionele Inuit-gebieden. Hoewel de Deense autoriteiten zich voorzichtig opstellen, steunt de Groenlandse regering het project vanwege het economische potentieel ervan. Toch hebben lokale inheemse groepen sterke bezwaren geuit over milieurisico's, gezondheidsproblemen en culturele achteruitgang.

Zoals Zeuthen opmerkt: “China lijkt zich uit Groenland te hebben teruggetrokken vanwege de politieke kosten. Hoewel Shenghe nog steeds een aandeel in het project heeft, hebben lokaal verzet en beperkingen van de overheid de ontwikkeling effectief tot stilstand gebracht.”

Soortgelijke spanningen doen zich voor in de VS, waar verschillende REE-projecten in de buurt van Navajo- en Apache-gebieden tot protesten en juridische procedures hebben geleid.

Deze wrijvingen laten zien dat investeringen in kritieke mineralen niet langer alleen geostrategisch zijn, maar ook nauw verweven zijn met kwesties als sociale rechtvaardigheid, volksgezondheid en milieuethiek.

In democratische landen zijn dergelijke debatten transparanter en vertragen ze vaak het tempo van de ontwikkeling. Autoritaire regimes kunnen deze gevoeligheden daarentegen negeren en sneller handelen, waardoor een inherente structurele onbalans in de mondiale concurrentie ontstaat.

Uiteindelijk is de toegang tot zeldzame aardmetalen niet alleen een economische of strategische kwestie, maar ook een lakmoesproef voor de toekomst van de planeet, de rechten van lokale gemeenschappen en de duurzaamheid van onze ontwikkelingsmodellen.

Een nieuwe koude oorlog

Jarenlang werden zeldzame aardmetalen voornamelijk bekeken vanuit het perspectief van industriële toeleveringsketens.

Maar recente ontwikkelingen wijzen erop dat deze materialen nu veel meer zijn dan alleen grondstoffen. In de groeiende strijd tussen de VS en China op het gebied van technologie, toeleveringsketens en inlichtingen zijn zeldzame aardmetalen een strategisch wapen geworden.

In 2018, na Amerikaanse sancties tegen Huawei en de beperking van zijn toegang tot Amerikaanse componenten, dreigde China met vergeldingsmaatregelen door de export van zeldzame aardmetalen te beperken.

Op dat moment verklaarden Chinese functionarissen openlijk dat het controleren van de input voor de productie van geavanceerde halfgeleiders gelijk stond aan het controleren van de technologische toekomst van hun rivalen.

Dit betekende een keerpunt in hoe zeldzame aardmetalen werden gezien: niet alleen als grondstoffen, maar ook als geopolitieke hefboom.

Tegen 2025 had China zijn exportcontroles op elementen als neodymium en dysprosium aangescherpt, wat directe gevolgen had voor de productietermijnen in de defensiesector.

Een evaluatie van de Amerikaanse luchtmacht waarschuwde dat deze beperkingen de productie van de F-35 zouden kunnen vertragen en de levering van radarsystemen zouden kunnen opschorten. Ook Japan, Zuid-Korea en Duitsland meldden verstoringen in hun toeleveringsketens.

Deze maatregelen tonen aan dat zeldzame aardmetalen de stille munitie zijn geworden van een nieuwe Koude Oorlog – een conflict dat niet wordt uitgevochten door middel van territoriale bezetting, maar door dominantie van de toeleveringsketen, regelgevende instrumenten en technologische embargo's.

De controle van China over de verwerking van zeldzame aardmetalen, met name op belangrijke gebieden zoals halfgeleiders, kunstmatige intelligentie en militair materieel, zet het Westen onder aanhoudende druk.

Als reactie hierop heeft de VS niet alleen binnenlandse initiatieven gelanceerd, maar ook internationale consolidatie-inspanningen.

Gezamenlijke projecten met Japan, Canada en Australië, overeenkomsten inzake toeleveringsketens met de Europese Unie en nieuwe mijnbouwprojecten in heel Afrika maken allemaal deel uit van een bredere strategie om de afhankelijkheid van China te verminderen.

Toch blijft het succes van deze strategieën onzeker. China is niet alleen 's werelds grootste producent van zeldzame aardmetalen, maar ook toonaangevend op het gebied van raffinage, magneetproductie en downstream toepassingen. Om deze achterstand in te halen, heeft de VS niet alleen tijd nodig, maar ook aanhoudende politieke betrokkenheid en ononderbroken investeringen.

Toegang tot zeldzame aardmetalen is niet langer een kwestie van backoffice-toeleveringsketens. Het bepaalt de nationale macht.

De zet van Trump met Groenland en de toegenomen Amerikaanse investeringen in binnenlandse infrastructuur voor zeldzame aardmetalen maken deel uit van een bredere erkenning: de volgende geopolitieke slagvelden zullen niet alleen worden bepaald door wapens of diplomatie, maar ook door mijnen en grondstoffen.

“Het gaat niet alleen om de mineralen. Het gaat om wat een land bereid is te doen op zijn eigen grondgebied. China nam het risico en bouwde een volledig industrieel ecosysteem voor zeldzame aardmetalen op. De VS en Europa hebben misschien wel de grondstoffen, maar zonder diezelfde wil zullen ze achterblijven”, voegt Zeuthen toe.