In een historische uitspraak die wereldwijd een juridisch precedent kan scheppen, heeft een lokale rechtbank in België wapenleveringen aan Israël via de haven van Antwerpen stopgezet, daarbij verwijzend naar het “genocidale gedrag” van de regering-Netanyahu in de oorlog in Gaza.

In haar uitspraak van vorige maand beval de Brusselse rechtbank van eerste aanleg de Vlaamse regering om de doorvoer van militair materieel naar Israël te stoppen. De beslissing is expliciet gebaseerd op het Genocideverdrag van de VN en andere internationale verdragen.

De Nederlandstalige rechtbank verwees herhaaldelijk naar “genocide” in haar uitspraak — het woord werd 16 keer gebruikt — en verbood de doorvoer van militair gerelateerde goederen vanuit de haven van Antwerpen naar Israël. Ook werd het “Genocideverdrag” vier keer aangehaald.

De uitspraak van 17 juli 2025 kwam voort uit een zaak aangespannen door vier Vlaamse ngo’s — Vredesactie, INTAL, 11.11.11 en de Liga voor Mensenrechten. Zij voerden aan dat militaire componenten die via Antwerpen werden verscheept, werden gebruikt in Israëlische tanks en gepantserde voertuigen die betrokken zijn bij wat zij omschreven als “de genocide in Gaza.”

De rechtbank blokkeerde een specifieke zending van “kegellagers” bestemd voor Ashot Ashkelon Industries, een Israëlische defensie-aannemer, en legde ook een algemeen verbod op toekomstige doorvoer van dergelijke materialen op, met een boete van 50.000 euro per overtreding.

Mensenrechtenorganisaties hebben de beslissing omschreven als “ongekend” in Europa sinds het begin van de oorlog in Gaza.

“Dit is een belangrijk precedent, vooral met betrekking tot de verzending van wapens die kunnen worden gebruikt in de genocide tegen de Palestijnen,” zei Lichen Ullmann, coördinator van de Vlaamse vredesorganisatie Vredesactie, tegen TRT World. Ze benadrukte dat de uitspraak de verplichting van staten bevestigt om genocide te voorkomen voordat deze plaatsvindt.

Fien De Meyer van de Vlaamse Liga voor Mensenrechten, mede-eiser in de zaak, verklaarde dat de rechtbank overtuigd was omdat de verdediging de inhoud of bestemming van de zending niet betwistte.

De rechtbank verbood de Vlaamse regering om enige doorvoer van defensiegerelateerde producten of andere materialen die geschikt zijn voor militair gebruik naar Israël toe te staan, zolang er een reëel en ernstig risico bestaat dat dergelijke goederen worden gebruikt bij het plegen van genocide, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden in Gaza.

“De rechter was het ermee eens dat de Vlaamse regering niet voldoende voldeed aan de vereisten van het Wapenhandelsverdrag en haar eigen regelgeving,” legde ze uit.

De uitspraak van de Brusselse rechtbank kwam na maanden van toenemende wereldwijde kritiek op de humanitaire catastrofe in Gaza, waar volgens het ministerie van Volksgezondheid in Gaza meer dan 61.000 Palestijnen — voornamelijk vrouwen en kinderen — zijn omgekomen. Internationale organisaties hebben gewaarschuwd voor hongersnood, waarbij tientallen mensen sterven door ondervoeding.

Reëel risico op 'genocidale daden'

Het Hof oordeelde dat de acties van Israël in Gaza sinds 7 oktober 2023 door VN-organen, deskundigen en grote ngo's zoals Amnesty International zijn omschreven als genocide, waarbij het Internationaal Gerechtshof (ICJ) het “aannemelijk” acht dat de rechten van de Palestijnen uit hoofde van het Genocideverdrag worden geschonden.

Het wees op de schokkende verliezen onder de burgerbevolking – tienduizenden doden, voornamelijk vrouwen en kinderen – en concludeerde dat België, als partij bij het Genocideverdrag en de Verdragen van Genève, verplicht is om elke bijdrage aan dergelijke daden te voorkomen.

Onder verwijzing naar de Vlaamse wapenhandelswetgeving, het Wapenhandelsverdrag en de EU-verordening inzake producten voor tweeërlei gebruik oordeelde het hof dat er een ernstig en reëel risico bestaat dat de betreffende taps toelopende rollagers door Israël kunnen worden gebruikt voor “genocidale daden”.

Het oordeelde dat “het voorkomen van genocide en de bescherming van burgers in Gaza zwaarder wegen dan de economische belangen die op het spel staan” en verbood de doorvoer van defensiegerelateerde goederen naar Israël zolang deze risico's blijven bestaan.

In zijn motivering concludeerde het gerecht dat “de eisers aannemelijk maken dat er geen vergunning mag worden afgegeven, omdat er een aanzienlijk en reëel risico bestaat dat de kegelrollagers bedoeld zijn als cruciaal onderdeel van defensiegerelateerde apparatuur die zal worden gebruikt voor handelingen die op zijn minst kunnen worden omschreven als genocidaal gedrag, handelingen die in strijd zijn met het internationaal oorlogsrecht of het internationaal humanitair recht”.

Ullman zei dat het veelzeggend is dat het vonnis “gebaseerd is op Vlaams, Belgisch en internationaal recht, waaronder het Genocideverdrag en het Wapenhandelsverdrag”.

Cruciaal is volgens haar dat de rechtbank verwijst naar “recente rapporten, uitspraken en resoluties” van instanties als de VN, het Internationaal Gerechtshof (ICJ), het Internationaal Strafhof (ICC) en Amnesty International.

Ze wijst op een dergelijke verwijzing in de uitspraak: de resolutie van de VN-Mensenrechtenraad van april 2024, gesteund door België, waarin alle staten worden opgeroepen om de wapenleveranties aan Israël stop te zetten om “verdere schendingen van het internationaal humanitair recht te voorkomen”.

In die resolutie wordt ook “ernstige bezorgdheid geuit over berichten over ... mogelijke oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en mogelijke genocide in de bezette Palestijnse gebieden”.

Een precedent voor Europa — en daarbuiten

Voor Ullmann is het vonnis historisch en zou het een keerpunt kunnen betekenen voor de internationale wetshandhaving. “Het vonnis stelt dat de Vlaamse regering de plicht heeft om maatregelen te nemen om genocide te voorkomen, overeenkomstig het Genocideverdrag”, zei ze.

“Voor zover wij weten, is dit de eerste Europese uitspraak sinds 7 oktober 2023 waarin in duidelijke bewoordingen wordt gesteld dat regeringen een actieve verantwoordelijkheid hebben om genocide te voorkomen... De uitspraak van de Belgische rechtbank suggereert dat beslissingen over de export van militair materieel naar Israël niet uitsluitend een zaak zijn van de uitvoerende macht, maar te allen tijde moeten voldoen aan nationale en internationale wettelijke normen.”

De uitspraak daagt ook de politieke status quo in Europa uit, waar beslissingen over wapenbeheersing vaak worden behandeld als een zaak van uitvoerende discretionaire bevoegdheid. Door zijn redenering te baseren op bindende internationale verplichtingen, heeft de Belgische rechtbank een juridische weg vrijgemaakt voor andere Europese – en mogelijk internationale – rechtbanken om op te treden.

Mensenrechtenorganisaties zeggen dat deze uitspraak aanleiding kan geven tot juridische procedures in landen als Spanje, Nederland of zelfs bij het Internationaal Gerechtshof, vooral als eisers kunnen aantonen dat wapens of dual-use-apparatuur uit hun grondgebied een aannemelijk verband hebben met schendingen van het internationaal humanitair recht in Gaza.

“Overal ter wereld eisen mensen dat hun regeringen actie ondernemen – inclusief juridische stappen – om deze genocide en andere te stoppen”, merkte De Meyer op.

“De zaak die we hebben gewonnen, is slechts één bijdrage aan het groeiende juridische precedent dat regeringen verplicht om te handelen in overeenstemming met de verdragen die ze hebben ondertekend, met name het Genocideverdrag. We hopen dat dit precedent ertoe zal bijdragen dat regeringen hun wettelijke verplichtingen om genocide te voorkomen, nakomen.”

België onder druk vanwege genocide in Gaza

Na de uitspraak van de rechtbank in Brussel staat België onder toenemende druk vanwege zijn standpunt over de oorlog in Gaza. Het land wordt geconfronteerd met een baanbrekende rechtszaak wegens betrokkenheid in genocide en nieuwe politieke oproepen tot economische sancties tegen Israël.

Vorige maand daagde de coalitie Justice for Gaza – bestaande uit Belgische advocaten, academici, maatschappelijke organisaties en leden van de Palestijnse diaspora – de Belgische staat voor de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel. Zij beschuldigde de staat van schending van het VN-Verdrag inzake genocide en eiste maatregelen zoals het stopzetten van wapentransporten naar Israël, het verbieden van handel met nederzettingen, het bevriezen van tegoeden van betrokken ambtenaren en het opschorten van de associatieovereenkomst tussen de EU en Israël.

Ondertussen neemt de politieke druk in Vlaanderen toe nu twee regeringspartijen – CD&V en Vooruit – aandringen op opschorting van de steun van Flanders Investment and Trade (FIT) aan Belgische bedrijven die actief zijn in Israël. “Het actief stimuleren van hun economie door middel van handelsbevordering is in tegenspraak met onze oproep tot sancties”, aldus CD&V-leider Sammy Mahdi.

Het Vlaams Parlement houdt op 14 augustus een spoedzitting over Gaza om verdere maatregelen te overwegen, waaronder het opschorten van de associatieovereenkomst tussen de EU en Israël en het beëindigen van wetenschappelijke samenwerking.

Met het vonnis van de rechtbank in Brussel, waarin het risico van genocide expliciet wordt erkend en een wettelijke plicht wordt opgelegd om dit te voorkomen, heeft België een stap gezet die maar weinig westerse bondgenoten van Israël hebben durven zetten. Of andere rechtbanken zullen volgen – en of regeringen deze nieuwe wettelijke norm zullen naleven – zal wellicht bepalend zijn voor het volgende hoofdstuk in de mondiale verantwoordingsplicht voor de oorlog in Gaza.