De omstreden gesloten jeugdzorginstelling in het Gelderse Harreveld wordt opnieuw ingericht als jeugdgevangenis. Demissionair minister van Justitie David van Weel (VVD) maakte bekend dat er binnen twee jaar zeventig cellen beschikbaar moeten zijn voor minderjarigen die door de rechter zijn veroordeeld. Daarmee wil het kabinet het nijpende tekort aan jeugdgevangenisplekken terugdringen.
Volgens Van Weel is de maatregel noodzakelijk omdat jongeren nu soms in reguliere gevangenissen belanden, wat volgens hem “onwenselijk” is. De extra capaciteit moet bovendien verlichting bieden voor het cellentekort in de volwassenengevangenissen. Voor de ombouw zijn weinig aanpassingen nodig; Van Weel hoopt dat een groot deel van het huidige personeel kan blijven werken op de nieuwe locatie.
Van jeugdzorg naar gevangenis
Het besluit betekent het definitieve einde van Harreveld als instelling voor gesloten jeugdzorg. Vijftien jaar geleden werd het voormalige jeugdgevangeniscomplex omgevormd tot een centrum voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar met zware psychiatrische en gedragsproblemen. De instelling stond echter onder felle kritiek vanwege het harde regime, de gevangenisachtige uitstraling en misstanden bij de afdelingen Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie (Zikos).
Een zwartboek van ervaringsdeskundige Jason Bhugwandass bracht die misstanden aan het licht. Jongeren vertelden daarin hoe zij dagelijks meer dan twintig uur in isolement werden gehouden, soms hardhandig werden vastgehouden en zelfs hun persoonlijke spullen moesten “terugverdienen”. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) stelde de locatie onder verscherpt toezicht en besloot in 2024 tot sluiting van de Zikos-afdeling.
Kritiek en hervormingen
Bhugwandass, die zelf als tiener in Harreveld verbleef, spreekt van blijvende trauma’s en zet zich al jaren in voor afschaffing van gesloten jeugdzorg. Tegenover de Volkskrant reageerde hij positief op de nieuwe bestemming van het complex: “Goed dat de gesloten jeugdzorg in Harreveld nu helemaal sluit. En ook logisch, gezien het cellentekort, om er weer een gevangenis van te maken. In mijn beleving is het dat ook altijd gebleven.”
De transformatie van Harreveld maakt deel uit van de bredere afbouw van de gesloten jeugdzorg in Nederland. Het aantal plekken daalde van ruim 1700 in 2019 tot minder dan 800 nu. Gemeenten zoeken naar alternatieve vormen van opvang, zoals kleinschalige woonvormen met open deuren of intensieve een-op-eenbegeleiding. Deze alternatieven blijken echter kostbaar en soms schadelijk voor de autonomie van jongeren, zo bleek recent uit onderzoek in Rotterdam.
Met de heropening als jeugdgevangenis keren naar verwachting ook de tralies en het prikkeldraad rond Harreveld terug – symbolen van een verleden dat de instelling nooit volledig van zich heeft kunnen afschudden.
