Maziko Matemba, mwanaharakati wa afya ya jamii kutoka Blantyre, Malawi, amewahi kutembelea Marekani mara saba katika kipindi cha miaka kumi iliyopita.

Kila ziara yake imekuwa kwa sababu za kitaaluma. Hata mara moja hakuwahi kukaa kupita muda wa viza yake.

Kwa mujibu wa sheria mpya za uhamiaji za Marekani, zinazolenga kudhibiti ukiukaji wa viza kwa wageni kutoka nchi fulani, safari yake ijayo inaweza kumgharimu ada ya ziada ya dola 15,000 kabla hata hajapanda ndege.

Hii ni zaidi ya kipato cha miaka mingi cha raia wengi wa nchi hii ya kusini mwa Afrika yenye watu zaidi ya milioni 21.

Nje ya ofisi kuu ya uhamiaji Malawi mjini Blantyre, maombi mengi ya pasipoti kwa watu wanaopanga kusafiri Marekani yamekumbwa na mshtuko mkubwa, wakiona kanuni hii kama njia ya kuwapandishia watu gharama ambayo tayari iko juu.

Utambuzi usiozingatia haki

Wizara ya Mambo ya Nje ya Marekani imetangaza kuwa sheria mpya, itakayoanza kutumika Agosti 20, inahusu raia wanaosafiri kwa pasipoti za Malawi au Zambia.

Sheria hiyo inasema kuwa mtu yeyote "anayekubalika kwa viza aina ya B1/B2 lazima awasilishe dhamana ya $5,000, $10,000, au $15,000, kulingana na maamuzi wakati wa mahojiano ya kutafuta viza."

Wasafiri wa mara kwa mara kutoka Malawi na Zambia — na si tu kwenda Marekani — wanaonyesha kushangazwa na mamlaka za Marekani kuifanya dhana hii kuwa kila mgeni anayetoka nchi zao anakiuka sheria za viza.

Wanahisi ni dharau kutambua, kuwa si kila Mmalawi au Mzambia anayeenda Marekani kwa kazi, likizo au kutembelea familia na marafiki anataka kukaa zaidi ya muda wake.

Matemba anabainisha kuwa “dola 15,000 ni kiasi kikubwa hata kwa serikali kutumia kwa mtu anayeenda Marekani kama mwakilishi wa nchi.”

Kuna ziara nyingi rasmi zinazohitaji uwakilishi wa serikali ya Malawi, ikiwa ni pamoja na mkutano wa Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa.

Sera hii imebadilisha ada ya viza iliyokuwa dola 185 kuwa kizuizi kigumu sana kifedha.

Tiketi za kurudi za daraja la chini kutoka uwanja wa ndege wa Chileka Blantyre kwenda uwanja wa ndege wa JFK New York zinagharimu takriban dola 2,000 kwa sasa, na bei kama hizo kutoka uwanja wa ndege wa Kenneth Kaunda Lusaka, Zambia.

 Marufuku yasio moja kwa moja

Wataalamu wanasema sheria hii ni marufuku halali ya viza iliyofichwa kama kisingizio cha usalama. 

Baraza la Uhusiano wa Marekani na Waislamu (CAIR) limepinga hatua hii kama ya ubaguzi, likieleza kuwa ni aina ya unyonyaji na "ushambuliaji wa kisheria."

"Hii sio kuhusu usalama wa taifa," anasema Robert McCaw, mkurugenzi wa masuala ya serikali wa CAIR. "Ni kuhusu kutumia sera za uhamiaji kama silaha ya kunyang’anya wageni dhaifu, kuadhibu nchi zisizo maarufu, na kubadilisha ukaribishaji wa Marekani kuwa kizuizi cha malipo."

Hatua hii inarejesha mpango ulioanzishwa Novemba 2020, mwishoni mwa muhula wa rais Donald Trump wa kwanza, lakini haukutekelezwa.

Kulingana na tangazo la Idara ya Jimbo, maafisa wa visa duniani kote wana mamlaka ya kuamua kiasi cha dhamana kwa wasafiri kutoka nchi zilizo na visa za kukaa kupita muda kwa kiwango kikubwa.

"Hatua hii yenye mantiki inathibitisha dhamira ya utawala wa kuzingatia sheria za uhamiaji za Marekani huku ikizuia kukaa kupita muda," anasema msemaji wa Idara ya Jimbo Tammy Bruce. 

Masharti mapya ya kiutawala yanazidisha ugumu.

Waliowasilisha dhamana wanapaswa kuingia na kutoka Marekani kupitia vituo vitatu maalum: Uwanja wa Ndege wa Boston Logan, JFK New York na Washington Dulles.

Wasafiri wanaoingia au kutoka maeneo mengine wanaweza kushindwa kuingia au usafiri wao haujarekodiwa ipasavyo.

Kiwango cha dhamana kitarudishwa ikiwa msafiri ataondoka Marekani ndani ya muda ulioruhusiwa na kufuata masharti yote ya viza. Hata hivyo, hiyo "haifanyi kuwa rahisi," anasema Matemba.

Kuibuka kwa fursa

Wengine wanaona hatua kali ya Marekani kama fursa.

Anthony Mukwita, aliyewahi kuwa balozi wa Zambia, amejadiliwa na shirika la habari la Reuters akisema kuwa badala ya kuharibu ndoto, sera hii ni msukumo wa kufanya Afrika kuvutia zaidi kwa raia wake.

"Zambia ni nchi tajiri kwa rasilimali," anasema. "Tuna ekari 750,000, asilimia 90 ya ardhi hiyo ni ya kilimo. Tunaweza kulima, kung’oa magugu, kuzalisha chakula, kupunguza umaskini, na Wazambia wataendelea kuishi Zambia badala ya kusubiri visa ya dola 15,000."

Kwa rasilimali kubwa za madini, mandhari nzuri na tamaduni za kuvutia, Matemba anakubaliana kuwa ni wakati wa kuonyesha Afrika kama sehemu yenye thamani ya kutembelewa kama sehemu nyingine yoyote duniani.

"Hii ni somo kwa nchi nyingi za Afrika jinsi ya kujitangaza kwa kiwango cha dunia, na pia kuthamini kuwa nchi zinaweza kubadilika," anasema kwa TRT Afrika.

Mwito wa busara

Matemba anatarajia serikali za Malawi na Zambia ziwashawishi maafisa wa Marekani kuangalia maombi ya visa kwa "kila mtu binafsi" badala ya kutekeleza sera hii kama kifungu cha kupiga marufuku visa kwa jumla kwa madai ya kukaa kupita muda.

"Kuwalazimisha wote hiyo itakuwa sio haki…Wengi hufanya safari za biashara au matibabu na kurudi," anasema.

"Kinyume chake ni kwamba tunazidi kuunganishwa kama kijiji cha dunia, lakini sheria hizi za visa zinazuia watu kushiriki uzoefu, tamaduni, faida za kijamii na hata uvumbuzi."

Trump ameonyesha msimamo mkali kuhusu uhamiaji tangu aliporudi madarakani Januari kwa muhula wake wa pili. Alitangaza marufuku ya kusafiri Juni iliyozuia kabisa au sehemu raia wa nchi 19 kuingia Marekani kwa sababu za usalama wa taifa.

Taaarifa zinaonyesha kuwa "data itakayokusanywa wakati wa majaribio inaweza pia kutumika kutathmini ufanisi wa dhamana za viza katika kupunguza kukaa kupita muda, kutathmini wasiwasi kuhusu uhakiki duni wa utambulisho, na kiasi ambacho dhamana hizi zinaweza kuzuia maombi halali ya viza B-1 na B-2 kwenda Marekani."

Hadi uchanganuzi huo ukamilike, kusafiri kwenda Marekani kutakuwa na vizingiti vingi kwa wataalamu kama Matemba — watu ambao hawataki kuacha makazi yao ili kukaa kupita muda walipo nchi za kigeni.