Na Susan Mwongeli

Rais wa Uturuki, Recep Tayyip Erdoğan, alipowasili Mogadishu mwaka 2011, Somalia ilikuwa katika hali mbaya zaidi. Ukame na migogoro vilikuwa vimeisukuma nchi hiyo ya Afrika Mashariki yenye watu milioni 18 kwenye ukingo wa njaa. Hakuna kiongozi yeyote kutoka nje ya Afrika aliyekuwa ametembelea nchi hiyo kwa karibu miaka 20.

Kuwasili kwa Rais Erdoğan hakukuwa tu kwa sababu za kisiasa na kiuchumi, bali ilikuwa mwanzo wa ushirikiano ambao ungebadilisha jinsi mataifa ya nje yanavyoshirikiana na Afrika.

Katika miaka 14 iliyofuata, wakandarasi wa Uturuki walitekeleza miradi 2,031 yenye thamani ya dola bilioni 97 kote barani Afrika, kulingana na Shirika la Habari la Anadolu.

Shirika la Ndege la Uturuki sasa linafika katika miji 62 ya Afrika katika nchi 41. Takriban wanafunzi 62,000 wa Kiafrika wanasoma katika vyuo vikuu vya Uturuki.

Kutoka Reli ya Standard Gauge ya Tanzania, inayotambulika kama mtandao wa reli wa kisasa zaidi barani Afrika, hadi Kituo cha Mikutano cha Kigali nchini Rwanda, Uwanja wa Michezo wa Olimpiki wenye viti 50,000 nchini Senegal, na Uwanja wa Ndege wa Kimataifa wa Blaise Diagne huko Dakar, kampuni za Uturuki zimechangia kubadilisha miundombinu ya Afrika.

Ushirikiano wa Uturuki na bara hili hauishii kwenye saruji na chuma pekee. Taasisi ya Maarif sasa inaendesha shule katika nchi 27 za Afrika.

Rais Erdoğan amefanya ziara 53 katika nchi 31 za Afrika, na kumfanya kuwa kiongozi pekee wa dunia aliyesafiri sana ndani ya bara hili. Ankara inaamini mbinu yake inategemea historia ya pamoja, uelewano wa pande zote, na ushirikiano wa manufaa kwa pande zote, tofauti na mbinu za nchi za Magharibi zinazotegemea historia ya ukoloni na mtazamo wa kudharau.

Mambo yanayotofautisha

Mtaalamu wa mahusiano ya Uturuki na Afrika, Ibrahim Mukhtar, anasema, "Afrika ina uwezo mkubwa. Ni bara tajiri zaidi kwa rasilimali. Kwa nia ya Uturuki kushiriki maarifa yake na kufungua milango ya uwepo wa kina barani Afrika, bara hili lina nafasi ya kuitumia kama mshirika anayependekezwa kati ya washindani wengi."

Profesa Ahmet Kavas, mwanadiplomasia wa Uturuki na mwandishi, anaeleza kuwa uhusiano huu unafanya kazi tofauti na ushirikiano wa jadi. "Ni uhusiano wa kushinda-kushinda na Afrika. Uturuki inashinda kwa kufanya nchi nyingine kushinda. Mara nyingi, Afrika hupata kidogo sana inaposhirikiana na nchi nyingine. Lazima kuwe na usawa, ambao unamaanisha 50:50, au angalau 40:60. Kwa Afrika, mara nyingi si hata 10%. Nchi za Ulaya na baadhi ya Asia zipo kwa ajili ya malighafi," anaeleza.

Mfano wa Somalia

Kupanuka kwa ushirikiano wa Somalia na Uturuki kunaonyesha jinsi uhusiano huu unavyofanya kazi. "Ninaamini Somalia ina uwezo wa kupata nguvu tofauti kupitia rasilimali zake," Erdoğan alisema wakati wa ziara yake ya 2011.

Kilichofuata kilikuwa mojawapo ya juhudi kubwa za kibinadamu za Uturuki, ambazo haraka zilipanuka kuwa ushirikiano mpana zaidi.

Mukhtar, ambaye ameshuhudia tukio hili moja kwa moja, anaamini Uturuki imetoa mchango mkubwa katika kujenga uwezo kote Afrika. "Uturuki imeshiriki katika kujenga upya na kusaidia taasisi za serikali baada ya miaka mingi ya vita vya wenyewe kwa wenyewe. Taasisi hizi huanzia wizara hadi bunge. Türkiye haikwepeki kufanya hivyo," anasema.

Mwaka jana, Uturuki ilisaini makubaliano na Somalia ya kuimarisha, kujenga upya na kufundisha jeshi la wanamaji la Somalia. Hii ilikuwa ni nyongeza ya Kambi ya TURKSOM, kambi ya kijeshi ya dola milioni 50 iliyoanzishwa Mogadishu mwaka 2017 kwa ajili ya kufundisha vikosi vya Somalia.

Karne za uhusiano

Uhusiano wa kihistoria kati ya Uturuki na Afrika unarudi nyuma hadi Dola ya Ottoman, hasa katika Afrika Kaskazini na Mashariki. Katika miaka ya 1960, mataifa ya Afrika yalipopata uhuru, Uturuki ilitambua mataifa hayo mapya na kuunga mkono harakati za kuondoa ukoloni.

Mwaka 2005, Ankara ilitangaza kuwa "Mwaka wa Afrika" na tangu wakati huo, uhusiano wa Uturuki na bara hili umeimarika.

Umoja wa Afrika uliifanya Uturuki kuwa mshirika wa kimkakati mwaka 2008. Tangu wakati huo, mataifa ya Afrika yameongeza balozi zao nchini Uturuki kutoka 10 hadi 38 kufikia mwaka wa 2024, huku idadi ya balozi za Uturuki katika nchi za Afrika ikiongezeka kutoka 12 mwaka 2002 hadi 44 mwaka 2024. Idadi ya ziara za ngazi ya juu katika miaka mitano iliyopita pekee imezidi 500.

Mashirika ya Uturuki kama TIKA, DSİ, Taasisi ya Diyanet ya Uturuki, na Msalaba Mwekundu wa Uturuki yamejenga mamia ya visima katika nchi kama Nigeria, Ethiopia, Sudan, Mali, Burkina Faso, na Somalia.

Shirika la Ushirikiano na Uratibu la Uturuki (TİKA) lina ofisi 22 barani Afrika na limefanya miradi katika nyanja nyingi, kama vile afya na kilimo, katika bara hilo. Jumla ya miradi 1,884 ilitekelezwa kati ya 2017 na 2022, shirika hilo lilisema.

Miradi iliyotekelezwa na TİKA ni pamoja na Hospitali ya Tiba ya Viungo ya Libya, Hospitali ya Recep Tayyip Erdoğan ya Somalia, Hospitali ya Urafiki ya Niger-Uturuki na Hospitali ya Mafunzo na Utafiti ya Kituruki ya Nyala nchini Sudan. TİKA pia ilisaidia sekta ya afya barani Afrika wakati wa janga la Covid-19.

Nchini Uganda, Shirika la Hilali Nyekundu la Uturuki liliweka visima 20 vinavyotumia nishati ya jua kwa kaya za Kayunga. Huko Djibouti, DSİ ilijenga Bwawa la Urafiki la Ambouli ili kudhibiti mafuriko na kusaidia kilimo.

Biashara inasimulia hadithi

Biashara kati ya Uturuki na mataifa ya Afrika ilipanda kutoka dola bilioni 4.3 mwaka 2002 hadi dola bilioni 36.6 mwishoni mwa 2024, na kuashiria ongezeko mara tisa, kulingana na Shirika la Anadolu.

Uwekezaji wa Uturuki barani Afrika uliongezeka kutoka dola milioni 67 mwaka 2003 hadi dola bilioni 10 mwaka 2024, wakati wanakandarasi wa Uturuki wametekeleza miradi 2,031 yenye thamani ya dola bilioni 97 katika bara zima.

"Kwa sasa, bidhaa kuu za Afrika zinazouziwa Uturuki ni bidhaa na mazao ya kilimo, wakati Uturuki inauza bidhaa za viwandani. Uwezo wa mataifa mengine ya Afrika upo," Mukhtar anaiambia TRT Afrika.

Makampuni ya Uturuki yanaendelea kutekeleza miradi mikubwa katika nchi nyingi za bara hilo, zikiwemo Afrika Kusini, Libya, Sudan, Burkina Faso, Togo na Gambia.

Ushirikiano wa ulinzi

Huku masuala ya usalama yakiongezeka kote barani Afrika, Uturuki pia imekuwa mshirika mkubwa wa ulinzi.

"Uturuki imekuwa na jukumu muhimu katika kuunga mkono serikali za Kiafrika katika muongo mmoja uliopita, kwa kutumia mbinu ambayo inapaswa kupongezwa. Wakati wowote Uturuki inaposhiriki katika kuleta utulivu au kutuma zana za kijeshi au vikosi katika eneo la Afrika, hufanya hivyo kwa ridhaa ya serikali kuu," anasema Mukhtar.

Ulinzi wa Uturuki na mauzo ya anga ya juu yalifikia rekodi ya $ 5.5 bilioni katika 2023, hadi 27% kutoka mwaka uliopita. Mchango wa nchi za Kiafrika katika ukuaji huu pia umeongezeka kwa kasi.

Elimu inafungua milango

Elimu inasisitiza mtazamo wa Uturuki, ambapo wanafunzi wa Kiafrika wasiopungua 62,000 walisoma Uturuki hadi mwisho wa 2024, wengi wao wakiwa kwenye ufadhili wa masomo wa serikali ya Uturuki, kulingana na data kutoka Shirika la Anadolu.

"Uturuki inatilia maanani sana elimu. Hivi sasa, tuna wanafunzi wa kimataifa wapatao 340,000 nchini Uturuki, ambao angalau 18% ni Waafrika. Tuna shule za Maarif barani Afrika ambapo takriban watoto 20,000 wa Kiafrika wanasoma," anasema Prof Kavas.

Wakfu wa Maarif unaendesha zaidi ya taasisi 230 katika mataifa 27 ya Afrika. Taasisi ya Yunus Emre hutoa programu za lugha na kitamaduni za Kituruki katika vituo 18 katika nchi 15.

Nasir Abu Machano, mkurugenzi mkuu wa Izmir Pharmacy Ltd nchini Tanzania na Izmir Group nje ya nchi, aliwasili Uturuki kwa mara ya kwanza kwa ufadhili wa masomo wa IDB baada ya kumaliza shule ya sekondari Zanzibar.

Lugha ilikuwa kikwazo, lakini uchangamfu ambao alikaribishwa nao ni jambo ambalo bado anashukuru hadi leo.

"Tuliona watu wa Kituruki wakiwa wa kirafiki sana. Walitusaidia kwa njia nyingi sana. Walielewa kuwa hawa ni wageni na walitusaidia kupatana na ulimwengu wao," anakumbuka Machano.

Alikutana na mke wake mtarajiwa huko Izmir na akarejea Tanzania mwaka wa 2007, akiipa kampuni yake jina la jiji alilosoma.

Wachambuzi wanaona uhusiano wa Uturuki na nchi za Afrika ukizidi kuongezeka, kutokana na mtazamo unaojumuisha watu, ushirikiano na mabadiliko katika muda mrefu badala ya ushirikiano wa kiuchumi tu.

Uhusiano tayari umehamia zaidi ya mifano ya maendeleo ya jadi. Mataifa ya Kiafrika yanapata njia mpya za maendeleo huku Uturuki ikipanua ufikiaji wake wa kimataifa kupitia ushirikiano unaojengwa kwa manufaa ya pande zote mbili.